Dagur - Tíminn - 05.12.1996, Síða 10

22 - Fimmtudagur 5. desember 1996
jDítgur-3Iimtmt
JOLABÆICURNAR

íslandsförin
Guðmundur Andri Thorsson
Mál og menning
Jónar og Gunnur þessa lands
voru fram á þessa öld speg-
ilmyndir forfeðra sinna, ein-
trjáningar með draugslega
skugga kynslóðanna í halarófu
að baki sér. Fólk sem bisaðist
við það sama öld eftir öld, frá
lokum glæstrar hetjualdar og
fram á þá 20. Þessir fjölfölduðu
íslendingar komu við sögu í ís-
lenska drauminum og þeir
ganga aftur í pælingum ensk-ís-
lenska ferðalangsins í nýju bók-
inni hans Guðmundar Andra.
Englendingar af fínna taginu
sem skrifuðu ferðasögur frá ís-
landi á síðustu öld voru að
mestu leyti uppteknir af hver-
tun og eldgosum. Pegar þeir
neyddust til að eiga samskipti
við þessa þjóð vakti hún þeim
ýmist viðbjóð, smælingjasamúð
eða eih'tinn áhuga.
íslenskur höfundur á 20. öld
getur valið ýmsar leiðir til að
læðast inn í þessa hefð, skoða
hana ofan frá og sýna samtíð-
armönnum sínum aðra hhð á
19. öldinni en áður þekkist.
Guðmundur Andri fetar áfram
slóðina úr íslenska drauminum
með því að grufla í og greina
sjálfsmynd þjóðarinnar. Ferða-
langi hans þykir líklegt að slit-
inn verði strengurinn milli for-
tíðar og þjóðar í framtíðinni, að
þessi undursamlegu róman-
tísku tengsl við hjartslátt nátt-
Stílleg U-beygja
úru kafni í þægindum nýs lífs.
Jón Hólm, fylgdarmaður
ferðalangsins, er ofurhugi sem
ætlar að koma landi sínu á kort-
ið og hann er í bókinni tákn fyr-
ir þá sem verða í fararbroddi við
að hrekja drauga kynslóðanna
úr halarófunni íslendingsins.
2-3 drömu eru undirliggjandi
í dagbókinni, ástarsaga Hólms,
leitin að íslenskri móður ferða-
langsins og leit hans að friðþæg-
ingu vegna voðaverks úr ná-
lægri fortíð. Drömun eru djúpt
grafin í ferðalýsingunni og þeim
stingur sjaldan upp þar til rétt
undir lokin að dulargáturnar
leysast. Ekki þannig að maður
hafi iðað í skinninu eftir lausn-
inni heldur var þessum málum
bara einhvern veginn lokað.
Málalokin sögðu lítt meira en
feluleikur þeirra í sögunni.
En erfiðast er að sætta sig
við höfuðkarakterinn, þennan
íslenskættaða unga mann sem
skrifar dagbókina. Hann skrifar
Lóa
Aldísardóttir
skrifar
um bœkur
svo vandað mál og er svo sam-
viskusamur að skrá niður um-
ræðuefni dagsins og það er svo
sjaldan að hann laumi því út úr
sér sem gæti neglt hann niður
sem mannskepnu, að karakter-
inn verður fljótandi, fjarlægur
og manni óviðkomandi.
Þá er Hólm mun líflegri
karakter, þó kunnuglegur sé, og
nokkrum sinnum kemur höfund-
urinn á skemmtilegum fundum
ferðalangsins við þjóðkunna ís-
lendinga eða aðra almúgamenn.
En eiginlega átti maður von á
fleiri smámyndum, að fleiri
áhugaverðar vangaveltur yrðu
færðar til bókar í þessari sögu.
Eflaust er ekki einfalt að
loka sögu þar sem ekki er boð-
legt að láta elskendur ná sam-
an í langþráðum kossi. Nýróm-
antískt fall hetju íslenska
draumsins er blandað trúar-
legri tilvísun í íslandsförinni.
Hér er fallið opnara og getur
lesandinn hugsað sér lending-
una dúnmjúka eða harkalega.
Eða kannski bara verið sama.
Eitthvað tært, ferskt og næst-
um líkamlegt hefur einkennt
texta og sögur Guðmundar
Andra til þessa. í nýju bókinni
tekur hann U-beygju í stílnum
sem verðxu- á yfirborði kórrétt-
ur og áferðarsléttur. Stfllinn
hefur verið aðall hans til þessa
en smurður og vandlega unninn
textinn teymir söguna inn í ein-
hverja sómakæra nýrómantíska
þoku. Það vantar á hann horn-
in, það vantar í hann lífið - til
að gefa þessari annars ágætu
hugmynd tilhöfðun hérna meg-
in aldar.
Laufabrauð «
og lcökur
Félag harmonikuunnenda við EyjaQörð
verður með laufabrauðssölu og kökubasar
í Blómaskálanum Vín, laugardaginn
7. des. eftir kl. 14.
Harmonikuleikur
Bingó
Harmonikuunnendur verða einnig með
stórkostlegt matar- og munabingó
í Lóni við Hrisalund sunnudaginn
8. des. kl. 15.
Laufabrauðssala.
Mætið stundvíslega.
Stjórnin.
Blóðakur
Blóðakur
Ólafur Gunnarsson
Útg.: Forlagið 1996
508 síður
S
Blóðakri, bók númer tvö í
trflógíu Ólafs Gunnarssonar
um íslenskan samtíma, eru
ofin saman örlög tveggja íjöl-
skyldna. Önnur er af því tagi
sem enskumælandi þjóðir kalla
„upper middle class“, hin stríð-
ir við bág kjör, ijármálaóreiðu
og í meira lagi skrautlegar
heimiliserjur. Best er að undir-
ritaður tefji ekki að lýsa þeirri
skoð.un sinni að árangurinn er
frábær. Hið ríkulega safn per-
sóna, efnaðra sem snauðra,
nýtur allt óskoraðrar samúðar
hans. Persónur sem í höndum
minni höfundar hefði legið
beint við að lýsa sem hlægileg-
um hofróðum, sem gáfu kjörið
tilefni til þess að draga þær
sundur og saman í háði, mótast
í meðferð Ólafs sem viðkvæmar
og gjarna sárvorkunnverðar
manneskjur með djúpt særðan
metnað og sumar gæddar of
viðkvæmu eðli - eins og Axel
forstjóri - til þess að lifa af þá
prísund sem það „Heiðnaberg"
er sem þær líkt og óafvitandi
hafa gengið í og eiga ekki aftur-
kvæmt úr. Hér er réttur staður
til þess að benda á skyldleikann
milli nafns Tröllakirkju og fjöl-
skyldufyrirtækisins volduga
Heiðnabergs. Blóðakur ber
sterkan trúarlegan undirtón -
eins og Tröllakirkja - og hér
togast á öfl sem varla nokkur
nútímamaður kemst hjá að
velja í milli, fyrr eða seinna.
Meginfulltrúi hins fyrirferðar-
mikla trúarlega þáttar bókar-
innar er kaþólski presturinn
séra Bernharður. Þrátt fyrir að
hann reyni - uns trúarsannfær-
ing hans hrekur hann loks út í
horn - að hafa sig sem minnst í
frammi og minnir því stundum
á óframfærið barn, verður hann
til að tengja örlög hinna gjör-
ólíku Qölskyldna saman. Og það
verður að lyktum hlutskipti
hans að við hann má segja eins
og séra Matthías orðar það:
„Langt með Kristi sastu kvala-
kvöld...“ En er Blóðakur þá
kannski „kaþólsk" bók? Hreint
ekki, þótt auðvitað sé hverjum
frjálst að skoða hana sem slíka.
Ólafur hefur komið sér upp full-
komlega persónulegum stfl og
það er ríkur stfll, heillandi flæði
þar sem ég vil ekki kannast við
að honum verði nokkurs staðar
fótaskortur. Stfllinn einkennist
af stakri orðgnótt sem notuð er
af næmi og smekkvísi, en notast
þó best hvað viðkemur fádæma
athyglisgáfu höfundar og glögg-
skyggni á smáatriði. Það er ein-
mitt þessi síðasttaldi eiginleiki
sem gert hefur stórskáldum
kleift að leiða lesanda sinn í
gegnum oft svo langar bækur.
Lesandinn hættir aldrei að trúa
- myndin á síðunum er svo
sannfærandi. Þetta er lífsves-
sinn í stfl Ólafs Gunnarssonar
og í þessum stfl er ósvikið
„hjarta", þótt ég finni mig kom-
inn út á hálan ís að grípa til svo
huglægrar líkingar. Þá dáist ég
ekki minnst að því hvernig Ólaf-
ur leysir eina hina erfiðustu
þraut skáldsöguritarans, það er
hlutverk sögumannsins — sem
samt er kvaddur til sögunnar
strax í upphafi bókarinnar og
það með heldur en ekki sköru-
legum hætti. Fyrr en varir er
hann þó orðinn að alvitrum
höfundi, sem veit upp á hár
hverju fram fer við viðkvæm-
ustu og leyndustu athafnir
sögupersónuna. En það truflar
aldrei. Slík er kænska höfundar,
þótt þessi dálítið undarlegi fugl,
sögumaðurinn, skjóti af og til
upp kolli og þá helst við fremur
grátbrosleg tilefni.
Á sína vísu tel ég að með
Blóðakri hafi enn orðið nokkur
þáttaskil á rithöfundarferli Ól-
afs Gunnarssonar. Án þess að
ég skilgreini það nokkru frekar,
er Tröllakirkja í huga mér öllu
þyngri á bárunni en Blóðakur.
Ég vil dirfast að lflcja Trölla-
kirkju við nýtt, glæsilegt skip,
sem eigi að síður er bundið svo-
sem einum spotta við bryggju. í
Blóðakri er skipið aftur á móti
komið á fulla siglingu, það sér
vítt of, og skipstjóri stendur
hátt í lyftingunni og velkist ekki
Atli Magnússon
skrifar um bœkur
í neinum vafa hvert hann ætlar.
Ég giska á að höfundur hafi
mátt sigla krappastan sjó, þegar
hann stendur andspænis þeim
vanda að láta séra Bernharð fá
unglingastóðið, sem fyllir Aust-
urstræti um helgar, til þess að
fylkja sér um málstað serbneska
drengsins Dragutins og hertaka
húsið við Suðurgötu, því þar
lætur höfundur „drengsmálið"
fræga endurtaka sig, þegar
flytja á þennan umkomuleys-
ingja úr landi. En auðvitað er
vandinn að safna unglingunum
.saman ekki séra Bernharðar -
hann er höfundarins! Og líka
þessari þraut reynist hann fær
um að rísa undir og leiðir les-
andann þéttu handtaki inn á
sjálfan blóðakurinn og sleppir
handtakinu ekki fyrr en við
sögulok. í stuttri umsögn verður
því oft ekki öllu að komið sem
ritdómara langar til að segja.
En eftir stendur að við höfum
eignast höfund, sem reynst hef-
ur vaxinn þeim vanda að rita
508 síðna frábært skáldverk -
og án þess að kljúfa það nokkru
sinni, sem þó hefur hent ekki
minni menn en til dæmis F.
Scott Fitzgerald og Joseph
Conrad, svo aðeins tvö dæmi
séu nefnd. Ríkti enn sú tíska að
menn bæru hatta, væri ekki
annað hægt en að biðja menn
að taka ofan fyrir Blóðakri. En
úr því að hattatískan er fyrir bí,
verðum við að láta nægja að
bukta okkur.