Dagur - Tíminn - 07.12.1996, Side 5

Jlagur-Βmiim
Laugardagur 7. desember 1996 - V
SÖGUR O G SAGNIR
Þjóðargrafreiturinn eftir teikningu Guðjóns Samúelssonar.
meistari ráð fyrir 44, auk duft-
kershorna, og er reitnum skipt í
fjórðunga. Allt skyldi vera sem
þjóðlegast. Aðeins hvíla nú, 56
árum eftir stiftun og gerð þjóð-
argrafreitsins, eitt og hálft
norðlenskt skáld í hinum helg-
aða, en auðmýkta snillinga
kirkjubaksgarði. Hvort í sínum
íjórðungi, allt um upprunann
að norðan. Fyrr var hér graf-
inn, og áður en reiturinn var
hlaðinn og moldfylltur, Einar
Benediktsson, ofurmenni and-
ans og skáldgáfunnar. Stóðu um
30 manns yfir moldum hans
hinn 29. janúar 1940, er síra
til slyssins við Hraunsvatn um
bræðurna, en af því að það get-
ur ekki átt við um Önnu
Margreti, er vísað jafnvel til
dansks uppruna föðurkyns
ömmu þeirra, Jórunnar Lárus-
dóttur klausturhaldara á
Möðruvöllum Schevings, síður
til Eldjárns ættmenna síra Ilall-
gríms Þorsteinssonar. Er sú
undanfærsla órökstudd lausn,
þar sem er útlent fólk og lítið
um kunnugt, nema að Hans
Scheving, hinn danski höfðingi
á Möðruvöllum, var merkur og
elskaði hið nýja föðurland sitt
handan Atlantsála heitt og ævi-
langt. Á leiðum Lárusar
Schevings og fyrri konu hans,
Þórunnar Þorleifsdóttur, eru
elstu legsteinarnir í Möðru-
vallakirkjugarði, hans 1722,
hennar1696.
Víkja skal nú að helguðum
reit fjarri Eyjafjarðarprófasts-
dæmi. Er það hinn s.n. þjóðar-
grafreitur á Þingvöllum, all hátt
upp hlaðinn og hringlaga að
fornri hefð, jarðvegsfylltur, þar
sem mold vantaði í hrauninu,
gerður sumarið 1940 eftir
teikningu Guðjóns Samúelsson-
ar húsameistara rilcisins, en að
fyrirsögn hins slynga stjórn-
málamanns og framkvæmda-
sinnaða þingmanns og ráð-
herra, Jónasar Jónssonar frá
Hriflu. Þessi merkilegi for-
göngumaður í íslensku þjóðlífi
var ýmist dáður og hataður,
virtur manna mest og öfundað-
ur meir en nokkur samtíðar-
maður annar. Var álit landa
hans með fullum öfgum, eins og
raunar sumar ákvarðanir hans
með öllu ráðríki. Hann var for-
maður Þingvallanefndar frá
upphafi 1928, uns hann varð að
víkja í október 1946, vegna
þjóðargrafreitsins og þeirra lík-
amsleifa Jónasar Hallgrímsson-
ar, sem þá voru fluttar til lands-
ins. Ætlun Jónasar frá Hriilu
var sú í andlegra stórmenna
draumi, að útvaldir kjörsynir
andans og fremstu fyrirmenn
þjóðarinnar yrði jarðaðir í þjóð-
argrafreitnum á hinum forn-
helga sögustað íslendinga. Að-
eins fáir raunar, þó að sæi til
framtíðar. Munu grafarstæðin
hafa átt að vera 48 í minningu
hinnar fornu lögréttu, en ein-
hverra hluta vegna gerði húsa-
Síra Friðrik J. Rafnar prófastur bað
sýslumanninn leyfis, að síra Sig-
urður mætti jarða beinin í kirkju-
garðinum á bakka, helst hinn
næsta dag.
Friðjón Skarphéðinsson.
Bakkakirkjugarði, skráði hann í
prestsþjónustubókina á Bægisá
„merkiskona“ við nafn Rann-
veigar Hallgrímsdóttur í at-
hugasemdadálkinn í dauðra-
registrinu.
Kirkjuhúsið á Bakka er
næstelsta trékirkjuhúsið, sem
enn stendur í Hólastifti. Byggði
Þorsteinn Daníelsson á Skipa-
lóni kirkjuna 1843 og er smíði
hússins tiltakanlega fallegt. Á
Bakka er því ekki aðeins hinn
gamli sóknarkirkjugarður
Jónasar Hallgrímssonar og í
næstu grennd við Steinsstaði,
heldur var þetta sama kirkju-
hús kirkja Rannveigar móður
hans, dætra hennar og fjöl-
skyldu. Bakkakirkja er hús
minninganna, vígð tæpum
tveimur árum áður en skáldið
og náttúrufræðingurinn dó á
Friðriksspítalanum í Kaup-
mannahöfn, og kirkjugarðurinn
á Bakka helgur reitur fjölskyldu
hans, frændliðs og fornra vina.
Þorsteinn bróðir Jónasar
flutti úr Bakkasókn, þegar hann
kvæntist og hóf búskap á
Neðstalandi í Öxnadal 1829, en
Neðstaland er í Bægisársókn.
Kona hans var ein hinna nafn-
kenndu Kjarnasystra í Eyjafirði,
Guðný Þórðardóttir, með af-
brigðum fríð, en systurnar voru
svo þekktar af kvenlegri fegurð,
að orð fór af víða um Iand.
Bjuggu þau Þorsteinn á Neðsta-
landi, sem raunar er fleytings-
jörð vegna einkum góðra engja
og nærtækra, til 1838, er þau
fóru að óðali móðurfeðra hans
að Hvassafelli í Eyjafirði. Þrír
synir þeirra, Hallgrímur, Jónas
og Þorsteinn, voru allir fæddir á
Neðstalandi, en Rannveig dóttir
þeirra í Hvassafelli. Þorsteinn
dó 56 ára og var jarðaður í
Miklagarði, að sóknarkirkju
Hvassafellsfólks, hinn 8. apríl
1857. Síra Jón E. Thorlacius,
prestur hans, náinn vinur og
tengdamaður, skráir með sinni
fallegu hendi í Miklagarðsbók,
að Þorsteinn dæi úr geðveiki.
Nokkur veila eða taugabilun
hefur blundað í þeim systkin-
um, nema Rannveigu, rakin oft
Friðriksgáfa, amtmannsstofan á Möðruvöllum, reist eftir brunann 1826,
þegar Rannveig Jónasdóttir var þar hinn fyrra vetur sinn.
Gísli Skúlason á Stóra-Hrauni,
prófastur Árnesinga, vígði hinn
tilvonandi þjóðargrafreit.
í nær 7 ár var þetta eina,
steinsteypulagða leiði í framúr-
skarandi manna garðinum,
enda mæltist þessi uppáfynding
Jónasar Jónssonar vægast sagt
misjafnt fyrir, vakti jafnvel fulla
andúð fólksins í landinu. Hefur
það og komið í ljós, að slíkur
þjóðargrafreitur á ekki hljóm-
grunn með íslendingum. Þegar
aska hins fyrsta forseta lýðveld-
isins var ekki jarðsett í þessum
garði, en að sóknarkirkju hans
á Bessastöðum, má segja, að
væri úti um hugmynd hins fyrr-
verandi formanns Þingvalla-
nefndar. Þá höfðu orðið mikil
tíðindi, sár og illskeytt, þegar
bein Jónasar Hallgrímssonar
voru grafin í reitnum á fæðing-
ardegi skáldsins fyrir Ðmmtíu
haustum. Engin ldsta síðan í
hálfa öld. Gerræðisleg og harm-
full átökin, eftir að uppvíst var,
að bein Jónasar skálds hefðu
komið til landsins í kassa með
Brúarfossi hinn 4. október, voru
slík smán, að síðan líta íslands
börn á þjóðargrafreitinn sem
blett á menningu vorri og hin-
um helgasta sögustað.
Áh'ta má, að Jónas Jónsson
hafi haft í hyggju að láta taka
upp bein annarra Fjölnis-
manna, en Brynjólfur Pétursson
og Konráð Gíslason dóu báðir í
Kaupmannahöfn og voru grafn-
ir í Assistentskirkjugarðinum,
barnlausir eins og Jónas Hall-
grímsson. Nærtækastur var síra
Tómas Sæmundsson á Breiða-
bólstað í Fljótshlíð, en hann átti
vörn í þjóðmerkum afkomend-
um, fólkinu austur í Rangár-
þingi á öld þessari og forgöngu
Bakkakirkja í Öxnadal, reist 1843,
forkirkjan byggð 1910. Hér stóð
beinakistan uppi í eina viku í októ-
ber1946. AS57
síra Sveinbjörns Högnasonar,
og fengu bein hans grafarró og
frið. Leifar Baldvins Einarsson-
ar fengu einnig að vera í sínum
reit í ró í Hjástoðargarði, enda
átti hann son, sem fór til Ham-
borgar og á þar niðja, sem bera
enn nafn Einars umboðsmanns
á Hraunum í Fljótum. Sam-
þykki þeirra hefði orðið að ná.
Hitt er annað, að ekkert sam-
ráð var haft við ættingja Jónas-
ar skálds, sem eru margir í
byggðum Eyjaíjarðar, afkom-
endur Þorsteins í Hvassafelli og
Rannveigar systur hans á
Steinsstöðum. Höfðu faðir minn
og síra Benjamín á Laugalandi,
prestur Eyfirðinga fram, sam-
ráð við hina elstu og forsvars-
menn þessa fólks, sem vildi að
beinin yrði jarðsett á Bakka í
Öxnadal, úr því að þau höfðu á
annað borð verið rifin upp af
101 árs grafarkyrrð. Ekkert til-
Iit var tekið til þessa, skriflegr-
ar áskorunar allra helstu á-
hrifa- og embættismanna á Ak-
ureyri og nágrannasveitunum í
Eyj afj arðarsýslu, náttúrufræð-
inga og rithöfunda og harðvít-

Síra Sigurður Stefánsson spurði
prófastinn ráða um jarðsetningu
beinanna á Bakka.
ugra blaðaskrifa í Degi og
Verkamanninum á Akureyri og
raunar einnig í sunnanblöðum.
Þar varð næsta hjáróma hin
slóttuga staðhæfing Þjóðviljans,
fundin í djúpri, pólitískri andúð
á Jónasi frá Hriflu, að raunar
skipti engu um þessi bein, þau
væri hvort eð væri ekki líkams-
leifar Jónasar skálds, heldur
dansks bakara. Allt um það, að
Jónas frá Hriflu ylti út úr pólitík
stuttu eftir beinamálið og sé nú
löngu horfinn af ókyrri þjóðlífs-
braut sinni, skýtur hinni þrá-
kelknislegu áróðurskenningu
enn upp, þannig sögð og sett,
að gefur aðeins í skyn tvíræða
og tapaða von. Ef þessir menn
hefði vitað, að öll kurl skáldsins
komu ekki til grafar á Þingvöll-
um, því að ekki náðist nema
hluti hkamsleifanna 31. ágúst
1946: höfuðkúpa, herða- og
handabein, krosslögð á brjóst,
lægi enn undir fargi mýrajarð-
vegsins á Norðurbrú og fóta-
göflum hkkista, er síðar voru
lagðar þar yfir, horfði málið
öðruvísi við í togstreitu og þver-
sögn. En hvernig átti nokkrum
heilvita manni að koma til hug-
ar, að Sigurjón Pétursson á Ála-
fossi, sem hafði alla forgöngu
um uppgröft beinanna, sam-
kvæmt endurteknum óskum
Jónasar skálds á miðilsfundum,
að eigin sögn, fyndi ekki á sér
við kistulagningu beinanna í
Reykjavík, að ekki væri allt með
felldu? Eitthvað vantaði — og
ekki lítið. Er sú ályktun varla út
í hött, því að svo næmur var
Sigurjón, að þegar hann kom í
kirkjugarðinn á Bakka, í fyrsta
sinni og með öllu ókunnugur, á
öðrum degi eftir kistulagning-
una, gekk hann rakleitt að leg-
stöðum síra Ilallgríms og frú
Rannveigar og sagði, að hér
ætti að grafa ástvin sinn. Var
það tilvik býsna sannfærandi.
Eins og áður er sagt, varð
nokkur sjóður afgangs 1907,
þegar líkneskið var gert og sett
á stall við Landlæknishúsið, nú
Amtmannsstíg 1. Leið og beið,
uns Sigurður Ólason lögfræð-
ingur, sem var formaður Stúd-
entafélagsins 1938-1939, vildi
hrinda í framkvæmd þeirri
gömlu ætlun að láta gera leg-
stein og setja á leiði Jónasar
skálds í Kaupmannahöfn. Slík
drifljöður sem Sigurður var,
hlaut málið góðar undirtektir
og komst á fremsta hlunn, en
þá braust stríðið út og batt
skjótan endi á. Hefði legsteinn-
inn verið á hinu gamla leiði, er
ósennilegt að sagan um danska
bakarann í Þjóðviljanum fengi
vængi, að vísu stýfða og ekki til
flugs.
Matthías Þórðarson þjóð-