Dagblaðið Vísir - DV - 22.04.1989, Síða 4

28
LAUGARDAGUR.22.-AP-RÍL 1989.
BOar
Þróunarár VW bjöllunnar:
Hvemig Volkswagen
varð tákn nasisma Hitlers
- og losnaði undan því aftur
Fyrstu Volkswagenbílarnir voru fullgerðir árið 1936; blæjubíll og fólksbíll.
Þessir tveir fyrstu bílar voru með tveggja strokka tvígengisvél, loftkælda.
Vinnuheitið var Volkswagen 3.
Margir bílar hafa orðið frægir í
sögunni. En varla er á nokkum
framleiðanda hallað þó fullyrt sé að
tveir bílar hafi orðið hvað frægastir:
T-model Henrys Ford og Volkswag-
enbjalla Porcshes.
Langur þróunartími - miðað við
tilveru bOsins - leið frá því að Henry
Ford kom fram með T-módehð sitt
þangað tíl Ferdinand Porsche kom
fram með alþýðuvagninn. TæknOega
séð era þessar tvær bOgerðir ólíkar
um flest. Þó eiga þær vissa þætti sam-
eiginlega. Þar ber hæst að báðar áttu
þær að verða svo ódýrar að almenn-
ingi yrði kleift að eignast þær og
reka. Þá var Ford T fyrsti bíllöin sem
framleiddur var á færibandi og þegar
framleiösla Volkswagen hófst í raun,
eftir fall nasismans, Þriðja ríkisins
og Hitlers, var hún tæknivæddari en
almennt gerðist í bOaverksmiðjum
þess tíma utan Bandaríkjanna.
Þar fyrir utan áttu Ford T og Volks-
wagen bjafla, en svö var alþýðuvagn-
inn víðast kallaður (eða bara voffl
eins og hann var hlýlega uppnefndur
á íslandi), fátt sameiginlegt annað en
að hafa sitt hjóhð undir hveiju af
homunum fjórum. Tæknin var svo
gjöróUk. Raunar var tæknin, sem
VW byggðist á, gjörólík öðru sem þá
þekktist í heiminum, vélin aftur í og
drif á afturhjólunum. Boxaragerð
vélarinnar, sem kom svo aö segja
strax tíl skjalanna, var líka í raun
ný þó hún byggðist á gamaUi hefð.
Hún átti að vísu efdr að breytast á
ótrúlega löngum æviferh sínum en
það var útfærslumunur en ekki
grunngerðar.
Saganhófstl931
Haft er fyrir satt að saga Volks-
wagenbjöUunnar nái aUt aftur tíl
ársins 1931. Þá tók Ferdinand Porsc-
he, einn fremsti bOaverkfrseðingur
Evrópu, að móta hugmyndir sínar
mn Utinn, ódýran og rekstrarlega
hagkvæman bO handa alþýðu
manna.
Á þessum tíma var bOIinn að heita
má orðinn alþýðueign í Bandaríkj-
unum. Árið 1930 voru nærri 23 miUj-
ónir bOa komnar í umferð þar. En í
Evrópu var það aðeins auðugur há-
stéttaaðaU sem gat leyft sér aö eiga
bíl og bOar framleiddir í Evrópu á
þessum tíma voru aUir stórir. Evr-
ópskir bOaframleiðendur einbUndu
almennt á þennan hóp auðmanna og
vísuðu fyrirhtlega á bug að nokkurt
fé gæti verið að sækja í hóp milU-
stéttaxma, hvað þá tO þeirra sem
lægra væru settir.
Þess vegna rak Ferdinand Porsche
sig aUs staðar á lokaðar dyr þar sem
hann reyndi fyrir sér um stuðning
við hugmynd sína og tilraunafram-
leiðslu á bOnum. En hann hafði
mikla trú á að einmitt þar væri hinn
mikU markaður þar sem lægri stétt-
imar væru svo miklu fjölmennari en
auðugasti aðallinn. Bara ef takast
mætti að gera bO sem yrði ekki of
dýr fyrir þennan breiða múg fólks
var Porsche viss um að bjöminn
væri unninn. Þess vegna lagði hann
sitt eigið fé að veði og vonaði, þvert
móti góðra manna ráðleggingum, að
UtU bílUnn hans yrði að veruleika
og draumurinn rættist.
Hitlertekur
undir drauminn
Þá gerðist það árið 1933, rétt eftir
að nasistaflokkurinn komst til valda
í Þýskalandi, að Adolf Hitler opnaði
árlegu bílasýninguna í Berlín. Við
það tækifæri hélt hann ræðu þar sem
hann ræddi nauðsyn þess að búa tíl
Utinn, ódýran bO handa hinum al-
menna borgara.
Porsche var Tékki að þjóðemi
þangað tíl nasistaflokkurinn gerði
hann að þýskum heiðursborgara árið
1934. Hann hafði yfirgengOegan
áhuga á bflum og sinnti fáu öðm en
þessari brennandi hugsjón sinni.
PóUtík varhonumeinsfj arri og tung-
Uð sjálft eða Mars og Venus. Hann
hafði meira að segja hugleitt um
skeið að fara og vinna fyrir Jósef
Stalín eftir að sá góði maður gerði
honum orð og baö hann um að koma
tO þjónustu hjá sér. En Porsche afréð
að afþakka það. Ekki vegna þess að
honum stæði einhver stuggur af Stal-
ín eða sæluríki hans heldur af því
að hann óttaðist að hann myndi
verða slæmur af heimþrá!
í ræðunni, sem Hitler hélt við opn-
un bOasýningarinnar, var eins og
hann væri að lýsa draumi Porsches
um Utinn, ódýran bO. Enda lét Ferd-
inand Porsche það ekki lengi bíða að
ganga á fund Hitlers og lýsa þvi fyrir
honum hvað hann hafði þegar hugs-
að og gert í þessu máU. Porsche varð
meira en hlessa þegar Hitler tók
fagnandi á móti honum og rifjaði upp
fyrir honum að þeir hefðu raunar
hist áður. Það var við kappaksturs-
keppni áratug fyrr meðan Hitler var
ekki annað en óþekktur smápóhtíkus
en Porsche þegar orðinn frægur bíla-
hönnuður.
Eignuðu sér
hraðbrautimar
Á þessum tíma gerði Porsche sér
enga grein fyrir því hvflík himna-
sending hann var fyrir der Ftihrer.
í sjálfu sér langaði Hitler ekkert í
smábO. Hans bílar voru Mercedes
Benz. Hins vegar sá hann í hendi sér
að það myndi auðvelda mjög stríðs-
rekstur annars vegar en leysa brýna
þörf fyrir störf handa atvinnulausum
hins vegar að halda áfram með og
helga sér áætlanir Weimarlýðveldis-
ins um hraðbrautimar („átóban-
ana“) sem Þýskaland varð síðan
frægt fyrir og nasistum og Hitler
sérstaklega þakkaðar. En það var til
þess að réttlæta gerð hraðbrautanna,
án þess að blanda tílvonandi stríðs-
rekstri nokkuð þar inn í, sem Hitler
óskaði beinlínis eftir því að gera al-
menningi kleift að eignast Utia og
hagkvæma bfla. Áherslu á þann þátt
var ekki nema eðlflegt að fylgja eftir
með aukinni og betri vegagerð.
Hitler skipaði Porsche og sambandi
þýskra bOaframleiðenda, sem stóð
utan við nasistaflokkinn, að fram-
leiða ódýra smábOa. Þeir áttu meira
að segja að vera svo ódýrir að þeir
kostuðu ekki nema svo sem rétt um
fjórðung af því sem ódýmstu fjölda-
framleiddu bílarnir í Bandaríkjun-
um kostuðu þá. Fjöldaframleiðslu-
tækni var ekki tíl í Þýskalandi neitt
í likingu við það sem gerðist vestan
hafs og Porsche kaUaði þessa fyrir-
skipun Hitlers ekki bara ófram-
kvæmanlega heldur hreinan fífla-
skap.
En svo lá Hitler á að njóta starfs-
krafta Porsches að hann lét mót-
bámr hans og múður sem vind um
eyru þjóta. Nasistar héldu áfram
áætlunum sínum og fjárhagsstuðn-
ingi við gerð alþýðuvagnsins. Verkið
var undir yfirstjórn dr. Roberts Ley,
sem sagður var grófur og óheflaður
aikóhóUsti, en hann var óumdeUan-
lega forseti þýska vinnumálasam-
bandins.
,,Yndi veitirorku"
í tOefni af bUasýningunni í BerUn
1937 kynntu Hitler og Ley frumgerð
Volkswagen fyrir Hitler. Þeir urðu
sammála um að framleiða skyldi bíl-
inn og selja hann í tengslum við
„yndi veitir orku“ (Kraft durch Fre-
ude) hreyfinguna, en það var áætlun
á vegum nasistaflokksins sem sumir
köUuðu ferðafélag. Samkvæmt henni
fengu verkamenn ókeypis orlofs-
ferðir og annan bónus fyrir vel unn-
in störf.
AUrafyrsti fólksvagninn var smíð-
aður í bílskúr áfóstum heimiU Porsc-
hes. En næstu bflar þar á eftir voru
smíðaðir á verkstæði sem ríkið átti
og rak. Hitler veitti upphaflega 200
miUjónir ríkismarka tfl þessa verks.
Hann valdi einn og sjáUur staðinn
undir nýja verksmiðju til að fram-
leiða þennan bíl. Hún átti að rísa á
engjunum við miðaldaþorpið og
kastalann í Úlfsborg (Wolfsburg) í
grennd við FaUersleben í Neðra-
Saxlandi. Hann sagði við Porsche:
„Verksmiðjan á að vera í Þýskalandi
miðju, skammt frá skipaskurði, jám-
braut og hraðbraut.
Sonur Porsches, Ferry Porsche,
minnist þess að á þessum tíma kom
upp ágreiiúngur meðal ráðamanna
hvemig staðið skyldi að verksmiðj-
unni. Hermann Göring var yfirmað-
ur fjármála í stjórn Hitlers og hann
vildi þjóðnýta uppfmningu Porsches
og gera Volkswagen að ríkisfyrir-
tæki. En Ley stóð fastur fyrir og tókst
að hrinda þessu áhlaupi Görings.
Göring sligaði bílinn
Ferry Porsche hefur raunar sagt
frá því þegar Göring steig í fyrsta
sinn upp í Volkswagen. „Það var
árið 1938, þegar ég sótti hann heim
tfl hans á sveitasetur hans í Karin-
haU. En hann var svo feitur og þung-
ur að bfllinn lá bókstaflega út á hUð
þeim megin sem hann sat. Það var
mjög erfitt að aka bflnum þannig en
ég átti engra kosta völ.“
26. maí 1938 hélt Hitler ræðu þegar
hann lagöi hornsteininn að verk-
smiðjubyggingunni í Wolfsburg.
Framan við ræðustóUnn stóðu þijár
bjöUur: Hefðbundinn bfll, annar með
sóUúgu, lokaðri með segldúk sem
lagðist í feUingu að aftari brúninni
þegar lúgan var opin, og einn blæjub-
01. Viö þetta tækifæri lagði Hitler
áherslu á að nýi bíUinn væri ekki
settur tfl höfuðs Mercedes Benz.
„Hann á aö bera heiti samtakanna
Volkswagen árgerð 37. Nú var vinnuheitið orðið Volkswagen 30.
BOSCH
GERIÐ VERÐSAMANBURÐ
Varist eftirlíkingar
BRÆÐURNIR
(©)OKMSSONHF
Lágmúla 9, sími 38820.
Mörg dýr eru blind við fæðingu - VW var „blindur" að aftan þegar hann
rann sína fyrstu slóð. Þessir bílar voru smíðaðir árið 1937. Takið eftir að
þessi árgerö er ekki með neina stuðara, að framan eða aftan.