Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.1990, Blaðsíða 28

40
LAUGARDAGUR 10. NÓVEMBER 1990.
Sigurjón Jóhannsson:
Var ekki Vísir fyrsta dagblaðið?
Var það kannski Dagblaðið hans
Jóns Ólafssonar? Eða er hugsanlegt
að það hafi verið Dagskrá Einars
Benediktssonar? Eigum við að slá því
íostu í eitt skipti fyrir öll að stór-
skáldið Einar Benediktsson hafi ver-
ið fyrsti dagblaðsritstjóri á íslandi?
Við flest tækifæri, þegar fjallað er
um upphaf íslenskrar dagblaða-
útgáfu, er beinlínis fullyrt, eöa látið
að því hggja, að Vísir hafi verið fyrsta
dagblaðið (útgáfuár 1910).
Svo er þó ekki. Annaðhvort veröur
Dagskrá Einars Benediktssonar
v (útgáfuár 1896) að teljast fyrsta dag-
blaöið eða Dagblaðið, Jóns Ólafsson-
ar, sem kom út árið 1906. Þessi tvö
blöð áttu það sammerkt að þau lifðu
ekki lengur sem dagblöð en í eina
þrjá mánuði en Vísir lifði af harðvít-
uga samkeppni við Morgunblaðið og
er nú V-ið í DV.
Fræðimenn vita vissulega um til-
vist Dagskrár sem dagblaðs en það
kann að hafa ruglaö marga í ríminu
að þess er ekki getiö í Öldinni okkar
eða Blöð og blaðamenn eftir Vilhjálm
.«Þ. Gíslasón að Dagskrá hafi verið
dagblað um tíma.
Þegar ég skoðaði Dagskrá fyrst á
Landsbókasafninu gerði ég það laus-
lega og gat ekki séð þá að hún hefði
verið dagblað - skrifa reyndar á
minnisblað að hún hafi komiö út tvi-
svar í viku og veriö með einhverjar
óljósar fyrirætlanir um að veröa ein-
hvem tímann dagblað.
Síðar heyrði ég fullyrt að Dagskrá
hefði veriö dagblað og þá ákvað ég
að skoöa þetta mál nánast ofan í kjöl-
inn!
Leitin að fyrsta dagblaðinu gekk
nokkum veginn svona fyrir sig:
Ætlunin að gera
Dagskrá aö dagblaði
Öldin okkar er oft.fyrsta heimild
þegar htið er aftur í tímann. Um
Dagskrá er sagt þar:
„Einar Benediktsson cand. jur. hef-
ur keypt til landsins nýja prent-
smiðju, sem sett hefur verið niður í
pakkhúsi við Glasgow. Jafnframt
hefur hann hleypt af stokkunum
nýju blaði, sem „Dagskrá" heitir. Hóf
þaö göngu sína 1. júh. Blaðið fjallar
um stjómmál, atvinnumál og menn-
ingarmál. „Dagskrá" kemur út tvi-
svar til þrisvar í viku, en ætlun rit-
stjóra og útgefanda er sú að gera
hana að dagblaði, þegar hann fær því
við komið.“
Og eins og sagt er frá hér að fram-
an fannst ekki „dagblaöiö" við fyrstu
leit!
Fullhuginn Einar Benediktsson ritstýrði blaðinu Dagskrá með menningarlegum tilþrifum, „laus við hinn rustalega
þjösnaskap, sem einkennt hefur íslenska blaðamennsku fyrr og síðar,“ segir Sverrir Kristjánsson sagnfræðingur
í grein um Dagskrá. Einar hélt Dagskrá úti sem dagblaði í þrjá mánuði sumarið 1897 en rifaði þá seglin og sneri
aftur inn „á hina gömlu, góðu vegi“, eins og skýrt er frá i lok greinarinnar.
„Dagblaö ekki mark-
mið til framtíðar..."
Um Dagskrá segir Gils Guðmunds-
son rithöfundur í bók sinni Ævin-
týramaður, Jón Ólafsson, ritstjóri
(Vaka/HelgafeU): „Þess skal getið
hér, að um fárra vikna skeið sumar-
ið 1897 hafði Einar Benediktsson gef-
iö út blað sitt Dagskrá flesta virka
daga. En það var hins vegar ekki
markmið Einars að hefja dagblaðs-
útgáfu til frambúðar, heldur taldi
hann baráttuna gegn Valtýskunni
svo mikhvæga á þessum tíma, að
hann yrði að berjast sleitulaust meö-
an þing stæði yfir...“
Hér er nefnt sumarið 1897, og nú
er rétt að leita til tveggja þjóðkunnra
manna, fyrst til Sigurðar Nordals, en
hann skrifaði bókina Einar Bene-
diktsson (Helgafell, 1971):
„Fjölbreytt og nýstár-
leg aö efni..."
„Dagskrá var langmerkasta fram-
lag Einars til íslenskrar blaða-
mennsku og eina blaöiö sem hann
hugsaði til atvinnu af. Hann ætlaði
sér aö vísu að gera hana miklu meira
blað en þá voru tiltök aö láta bera
sig á íslandi. Samt varð Dagskrá um
tíma, sumarið 1897, fyrsta íslenska
dagblaðiö, og hún var bæði fjölbreytt
og nýstárleg aö efni. Vafasamt er, að
tekjur af henni hafi nokkurn tíma
samsvarað þeirri rækt, sem Einar
lagði viö hana. Þegar hann fékk mál-
flutningsstarfið við yfirréttinn, seldi
hann blaðið, sem varð skammlíft eft-
ir það...“
„Langt á undan sín-
umtíma ..."
Jónas Jónsson frá Hriflu segir í bók
sinni Einar Benediktsson, Ljóð hans
og lif (Þingvallaútgáfan, 1955):
„Þegar hann var 33 ára, byrjar
hann jafnhliða málfærslustörfum og
fasteignakaupum að gefa út blaðið
Dagskrá, fyrst sem vikublað og síðar
sem dagblaö. Einar Benediktsson er
fyrsti dagblaðsritstjóri á íslandi."
Jónas er semsagt ekki í neinum
vafa. Hann hrósar Einari mjög sem
ritstjóra og hugsjónamanni og segir:
„Blaöið var langt á undan sínum
tíma; eins og ritstjórinn var langt á
undan sínum samtíðamönnum...“
Fágaður, heimsborg-
aralegur blær
Þegar ég svo leitaöi til Sverris
Kristjánssonar, Ritsafn 2 (Mál og
menning, 1982) minnist hann ekki á
að Dagskrá hafi verið dagblað, en
segir samt:
„Var þá mikill hugur í Einari að
gera „Dagskrá" að fjölbreyttasta og
víölesnásta blaði landsins. Draumar
hans rættust ekki í þessu efni, en
engum dylst, sem flett hefur íslensku
blöðunum þessara ára, að „Dag-
skrá“ er með öðru svipmóti en öll
önnur þeirra tíma blöð. Hún er með
meiri menningarbrag, bæöi að efni
og formi...“
Og enn segir Sverrir:.Á öllu,
sem Einar skrifar í „Dagskrá“, er
fágaður heimsborgaralegur blær,
laus við hinn rustalega þjösnaskap,
sem einkennt hefur íslenska blaöa-
mennsku bæði fyrr og síðar..
Dagblaðeftir
91.tölublað!
Eftir að hafa dregið þessi gögn fram
í dagsljósið var ekki annað að gera
en þramma aftur upp í Landsbóka-
safn og skoða nú Dagskrá spjaidanna
á milli!
Þessi athugun leiddi eftirfarandi í
ljós:
Fyrstu vikurnar kemur Dagskrá
út tvisvar í viku, 4 bls. í senn, stund-
um þrisvar og stundum einu sinni,
og var þá stundum slegið saman
tveimur tölublöðum í eitt.
í 4. tölublaði er auglýsing frá rit-
stjóra, þar sem hann segir að „Dag-
skrá kemur optast út, gefin út í
stærsta upplagi og er ódýrust allra
blaða á íslandi.“
í 24. tölublaði segir: „Dagskrá kem-
ur út fyrst um sinn aðeins einu sinni
í viku til þess að hún geti komið út
þrisvar í viku síðar. Eiga þá að ræö-
ast í blaðinu þannig vaxin málefni
að betur þykir henta að liði ekki langt
á milli tölublaða."
Sem sagt-ekkibólar
ennádagblaði!
í þessu sama tölublaði sést nafn
Þorsteins Gíslasonar við hlið ritstjór-