Alþýðublaðið - 01.06.1968, Qupperneq 7

Hvítasunnublað
7
Ballet í Þjóðleikhúsinu
„Þegar Helga lék var leikur
hennar alltaf mjög lifandi og
sannur, þótt eitthvað annað
kynni að mega að honum finna,
iiann var runninn beint frá' upp
runans æð. Flestir vilja eiga sér
„örlítið leynihólf innst“ sem þeir
kjósa helzt ekki að ljúka upp fyr
ir neinum. Helga átti það án efa,
ekki síður en aðrir, því hún var
að jafnaði dul um innstu tilfinn
ingar sínar. En ef leikpersóna
sem hún var að gefa líf, krafðist
þess af henni að hún opnaði laun
lielgar sínar, hlýddi hún án und
anbragða af fullri einurð og list-
rænum heiðarleik. Yfirburðir
hennar í þessu efni vöktu oft
virðingu mína og aðdáun.“
Helztu hlutverk Helgu Valtýs-
dóttur á seinni árum voru Marta
í Iiver er hræddur við Virginíu
Woolf, líklega hennar fremsta
verk, og Mutter Courage eftir
Brecht. Mutter Courage lék hún
nýstaðin upp úr örðugum veik
indum, undirbúningur sýningar
innar fór í handaskolum í leik-
húsinu og sjálf varð sýningin
harla umdeild sem kunnugt er.
Á frumsýningu þótti mér skiln-
ingur hluíverksins orka meir en
lítils tvímælis eins og leiksins í
heild, og saknaði hins venjulega
óbilandi þróttar Helgu Valtýs-
dóttur; það var eins og hún
megnaði ekki að fylgja hlutverk
inu fram til fullnustu Ég sá' leik
inn að nýju, síðusíu sýningu
hans, þegar komið var undir vor,
og eftir sem áður þótti mér skiln
ingur og meðferð hans harla vafa
söm. Engu að síður var þetta
ólíkt áhrifameiri sýning hinni
fyrri. Mutter Courage sjálf hafði
tekið stakkaskiptum, eða réttara
sagt: hún var komin ljóslifandi
á sviðið og hreif áhorfanda nauð
ugan, viljugan með sér. Á því var
alls enginn vafi hvort sem þetta
var ,,rétt“ eða ,,röng“ Mutter
Courage. Engan bilbug var að
sjá á Helgu Valtýsdóttur í henn-
ar síðasta hlutverki, móðurinni í
Hunangsilmi fyrir ári síðan. En
þá sýningu fengum við ekki að
sjá að nýju í haust eins og til
stóð.
gslenzk leikrit voru alltíð á
leiksviði í vetur, eins og raunar
fiest hin seinni ár, og þar á með
al nokkur ný af nálinni.
Jökull Jakobsson virðist ekki
hafa unnið hylli áhorfenda þetta
sinn og galt án efa verkfallsins
þegar leikur hans var frumsýnd
ur; Sumarið 37 er ef til vill ekki
heldur fallið til almenningshylli.
En ótvírætt virtist mér það á-
hugavert verk, nýr áfangi í leik-
ritun Jökuls. Hann er að móta
sér samræðustíl, leikritunarað-
ferð sem er líkleg til að láta
brátt uppi frumiegri og varan-
legri lífsýn en leikir hans til
þessa. Almenningshylli bregzt
hinsvegar ekki Jónasi Árnasyni,
enda leggur hann allt kapp á að
viðhalda henni , skemmta mönn-
um hvað sem það kostar, hvort
heldur hann semur leikrit, ævi-
sögur vinsældalegs fólks, eða tek
ur þátt í þjóðmálabará'ttunni og
heldur ræður á alþingi, dyggi-
lega prentaðar í Þjóðviljanum á
næstu dögum. Ég er ekki frá
því að árátta Jónasar að skemmta
fólki, vera nú alveg áreiðan-
lega nógu fyndinn, spilli fyrir
leikþáttum hans sem Leikfélagið
lék í vetur, drepi á dreif efni og
hæfileikum sem í rauninni eru
markverðari en þessir leikir
urðu.
Félag íslenzkra leikritahöf-
tinda hefur verið í verkfalli und
anfarið og eru verk félagsmanna
ekki flutt í útvarp meðan ósamið
er um betri kjör en þar hafa boð
izt til þessa. Ekki skal því góða
félagi láð þessi barátta; útvarp
ið hefur vanrækt stórlega skyldu
sína við nýjar innlendar bók-
menntir aila sína tíð af eintóm
um smásálarskap. En tók nokk-
ur eftir þessu verkfalli, sem nú
hefur staðið í heila níu mánuði,
fyrr en því var slegið upp með
stóru letri í Tímanum? Áreiðan-
Iega voru þeir ekki margir. Og
sú eina staðreynd segir upp
langa sögu um nærfellt fjörutíu
ára starf útvarpsins að því að
byggja upp útvarpsleik og leik
ritun sem frumlega innlenda list
grein. En hvernig skyldi sjónvarp
ið ætla að standa sig að sínu
leyti? Um það verður víst fátt
sagt að sinni, sjónvarpið gætir
þess að fara sér nógu hægt í list
og menntum; dýrlingur og harð-
jaxl, harðjaxl og dýrlingur er
þess daglega fastafæða sem eng
um bregzt. En sjónvarpið hefur
að vísu sýnt athyglisverða er-
lenda sjónvarpsleiki og kvik-
myndir með hinu. Og þar hefur
verið fitjað upp á tveimur eða
þremur innlendum leiksýning-
um. Því miður sneri Jökull Ja-
kobsson upp sinni lökustu hlið
simpillar tilfinningasémi í sjón-
varpsleik sínum í vetur, Romm
handa Rósalind. En Þorsteinn
O. Stephensen sýndi að þessi
nýi miðill lætur honum ekki lak
ar en útvarr>olPikur oem hann
hefur einn íVlo-.r.-., intirm a^rf
U.-f clnní.
^ð líkindum verður alllangt
að bíða þeirrar nýjungar að upp
komi sérstakur leikfl. fyrir út-
varp, bæði hljóðvarp og mynd-
varp; engu að síður mun aug-
ljós þörf fyrr eða síðar knýja
fram stofnun hans. Er ekki jafn
gott að gera sér strax grein fyr
ir þessari þörf? Raunar er eng
in ástæða til að lasta leikflutn-
ing í útvarp það sem hann nær,
þó að útvarpsleikir og annar
skáldskapur fyrir útvarp sé
furðu frumstæð bókmennta
grein á íslenzku; útvarpsleikrit
in eru oft á tíðum áheyriieg af-
þreying og stundum miklu meira
verð; það er skemmst að minn-
ast flutnings útvarpsins á Und-
er Miik Wood eftir Dylan Thom
as í þýðingu Bjarna Bjarnason-
ar sem var með markverðari leik
listaratburðum í vetur. En sjón
varpið á sinn hlut eftir að mestu.
Sjónvarpinu var tekið með mikl
um fögnuði þegar það hófst hér
á landi og vann sér strax vin-
sældir; engu var líkara en það
eitt þætti aðdáunarvert að raun
verulega skyldi vera unnt að út
varpa myndum á íslandi. En þeg
ar nýjabrumið er af fyrirtækinu
verða gerðar nýjar, auknar og
fjölbreyttari kröfur til sjónvarps
ins — þar á meðal krafa um
beina og frumlega hlutdeild að
innlendu menningarstarfi. Ekki
var til sjónvarps stofnað í því
skyni einu að það leysti Kefla
víkursjónvarpið af hólmi sem
miðill erlendrar afþreyingar. Og
áreiðanlega er það misskilningur
hjá forsetaefni voru, Kristjáni
Eldjárn, í hans diplómatíska við
tali við Morgunblaðið á dögun
um að metnaðarástæður einar
hafi gert það knýjandi að Kefla-
víkursjónvarpinu væri lokað,
löngu fyrr en raun varð á.
Þvert á móti: það eru brýnar
hagsmunaástæður að veita ekki
neinum erlendum aðilja forrétt-
indaaðstöðu til að reka hér á
landi áhrifamesta menningar-
tæki samtíðarinnar, rjúfa náttúr
legt samhengi þess við annað
innlent menningarstarf. Slíkra
forréttinda nyti Keflavíkursjón
varpið enn í dag væri það rekið
í „frjálsri" samkeppni við ís-
lenzka sjónvarpið.
1
|^|vað sem þessu líður: helzta
nýjungin í starfi leikhúsanna í
vetur var viðleitni þeirra að leyfa
yngstu leikurum sínum að
starfa upp á eigin spýtur, undir
búa og halda eigin sýningar.
Helztu rök leikhúsanna fyrir
þessari nýbreytni voru að þau
hefðu nú á að skipa ungu og
efnilegu fólki, nýútskrifúðu úr
leikskólum sínum, sem þörf
væri að æfast við störf á' leik-
sviði í framhaldi skólagöngunn-
ar, í annan stað væri nú slikt f jöl
menni orðið í leikarastétt að hið
unga fólk kæmist vart eða alls
ekki að reglubundnum sýning-
um leikhúsanna. Eflaust eru
þessi rök rétt, og ekki verður
annað sagt en sýningar nýlið
anna, þrjár í Lindarbæ, ein í
Tjarnarbæ, hafi verið ánægjuleg
ar það sem þær voru. Ýmsir á-
litlegir ungir leikarar hafa óneit
anlega komið fram í vetur, þar
Framhald á bls. 9.
Úr óperunni Brosandi land