Dagur - 28.05.1919, Side 1

DAGUR
kemur út einusinní i viku.
Árgangurinn kostar 3 kr.
Gjalddagi 1. júli.
II. ár.
Ritstjóri: Ingimar Eydal.
Akureyri, 28. maí 1919.
AFGREIÐSLA
og innheimta hjá
Jóni P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
21. blað.
„Pýðingar."
Sigurður Nordal prófessor skrifar grein í síðasta
befti Skírnis með þeirri fyrirsögn.
Það skiftir ekki rniklu máli um fyrirsðgn greinar-
innar, en befur hefði átt við að nefna greinina
Sjálfmentun, því að það er hugsjónin, sem höfund-
urinn stefnir að, en »þýðingar» eru leiðin að tak-
markinu.
S. N. vill, að ísienska þjóðin skari fram úr í ein-
hverju, verði öðrum þjóðum tii fyrirmyndar, þó að
Iítil sje, eða öllu heldur afþvi að við erum smáþjóð.
Hann hefir enga tröllatrú á skólunum okkar og væntir
þess ekki, að þeir geri eða geti gert garðinn frægan
í augurn heimsins. Hann bendir og rjettilega á það,
að aðstaða oklcar í æðri vísindurn, lisíum og skáld-
skap sje svo örðug, að vjer getum ekki átt þess von
að verða öðrum þjóðurn til fyrirmyndar á því sviði,
eða standa þeim jafnfætis þar, þó að sjáifsagt sje á
hinn bóginn að styðja vísindi og listir með þjóðinni
eftir föngum.
Greinarhöfundurinn telur íslenska alþýðu óvenjulega
bókhneigða og námfúsa, en þar með er fyrir hönd-
um helsta skiiyrði sjálfmentunarinnar. Og það er
einmitt hún, sem höf. leggur a!!a áherslu á. Hann
hefir þá trú eða vissu, að væri virkiieg rækt lögð
við þá mentun, þá gæti hún orðið eitt síerkasta
sjereinkenni þjóðarinnar, einkenni er svo mikið bæri
á, að á okkur yrði litið sem fyrirmynd.
Nú verður ekki um það deilt, segir S. N., að
bœkurnar eru það sjálfrnentunarvopn, sem alt ann-
að verður lítilfjörlegt i samanburði við. »í bókun-
um finnur maður heim, sem er óendanlega auðugri
en það brot af lífinu, sem hann á kost á að kynn
ast. I þessum heimi á hann kost á að fá fangið
fult af dýrustu gersemum mannsandans. Vísinda-
maðurinn gefur honum þelckingu sína, vísindaðferðir
og hugsanir. Skáldið drauma sína, lífsspeki og dýr-
ustu tilfinningar. Stórmennið eftirdæmi sitt og
reynslu. Hann getur ferðast með landkönnuðinum,
setið til borðs með vitringum, kannað djúp rúms og
tíma. Hann getur fundið þar hið hverdagsnýtasta
og háleitasta, frá leiðarvísi til að bæta skóinn sinn
til reynslu dulspekinganna.*
Eðlileg afleiðing þessarar skoðunar eða sanninda
er sú uppástunga höfundar að efla og bæta bóka-
kostinn í landinu, bæði með því að hlynna að íslensk-
um skáldum og rithöfundum, en þó einkum með
þýðingum ágætustu skáld- og fræðirita, sein væru
við alþýðuhæfi og hefðu í senn mentandi og göfg-
andi áhrif á lesendurna. Höfundur ætlast til að þetta
yrði landsfyrirtæki, sjerstök stofnun, sem ríkið hefði
með höndum í því augnamiði að koma upp nýju
og öflugu Bókasafni alþýðu, og yrði þessi stofnun
miðstöð sjálfmentunarinnar í landinu, eins og skól-
arnir eru miðstöðvar kenslunnar. »Þetta á að verða
bókasafn heimilanna, ekki lestrarfjelagsbækur. Þess
vegna er sjálfsagt að hafa bækurnar sem ódýrastar.
Pað er heimilismenningin, sem þarf að eflast, og
bækur eru eitt helsta ráðið. Pær gera heimilið
vistlegra og skemtilegra. Bókasafn á sveitaheimili et
eins og dálítið Hliðskjálf. Pað má setjast við það
og sjá um alla heima. Alt, sem eflir heimilismenn-
inguna, eflir sveitirnar. En viðgangur þeirra er lífs-
skilyrði fyrir menning og heilbrigði þjóðarinuar.*
Gert er ráð fyrir að stofnunin gæfi árlega út 100
— 150 arkir á ári. Fyrir henni rjeði vel hæfur og
víðmentaður forstjóri, er helgaði starfinu alla krafta
sína, ve'di bækur, sæi um þýðendur og bæri ábygð
á því, að þýðingarnar væru vandaðar og útgáfurnar
í alla staði sómasamlegar.
Tilgangurinn með því, sem hjer hefur verið sagt,
er að eins sá að vekja athygli á þessari ritgjörð Sig-
urðar Nordals. Rúm blaðsius leyfir ekki að gefa
neina tæmandi Iýsingu af henni. Hvert mannsbarn
í landinu, er að riokkru metur andlegt verðmæti,
verður að Iesa greinina sjálfa vel og rælilega. Sú
hagnýta hugsun, er hún flytur, á það sannarlega
skilið.
Sigurður Nordal hefir hugsað inál þeíta lengi
og rækilega og liefir nú birt skoðanir sínar eftir
mikla yfirvegun. Að hugsa sjer það, að S. N, hefði
fundið þarna rjetta ráðið tii þess, að íslenska alþýð-
an yrði best mentaða alþýða í heimi, að við á þenn-
an hátt gætum öðlast dýrmœtasta hnossið, eti Ijet-
um það fram hjá fara út í myrkur sinnuleysisins;
hvílíkur vmrœksluglœpur gagnvart þjóðiuni.
Að vísu er það engin ný ketining, að hleypa hlýjú
og björtu geislaflóði heimsmenningarinnar inn yfir ís-
land, en þessi hugsjón birtist holdi og bióði klædd
í skærara Ijósi í ritgerð S. N. heldur en nokkru
sinni áður, skoðanirnar renna þar eftir iösturn og
nýtum farvegi.
Ef sjálfmentunarstofnunin kæmist á fót, hefði það
aukin útgjöld í för með sjer íyrir ríkissjóðinn, segj:
um 20 þús. kr. árlega. Mundi almenningi vaxa það
í augum ? Það er eitt kotvirði á ári, eftir því sem
jarðir eru nú seldar.
En ef sjálfmentunarstofnunin getur breytt kotun-
unum í andleg stórbýli, svo að syngja mætti: »Hvert
fátækt hreysi höll nú er,« mundu þá ekki tekjurnar
verða meiri en gjöldin? Atinars er illa viðeigandi
að meta andlegt verðmæti heillar þjóðar til peninga.
Mikil fásinna væri það að leggja ekki alla rækt
við alþýðuskólana, þó að stofnun þessi kæmist á
fót. Hún á ekki að koma í staðinn fyrir þá, en góð-
ir skólar eiga að vera og eru þjönar sjálfmentunar-
innar.
Hvað á að gera til þess að mál þetta leggist ekki
í þagnargildi?
Blöðin verða fyrst og fremst að halda því á lofti,
en það er ekki nóg til framkvæmda.
Áhugasamir menn í hverju kjördæmi landsins
verða að taka höndum saman og koma því inn á
þingmálafundi. Á þann hátt getur það komist í
hendur þings og stjórnar Og þangað á það að
komast.
Næsta þing verður að taka rnálið ti! meðferðar
og framkvæmda. Það má ekki kæfa það í voðum
andvaraleysisins.
Úr Reykjavík.
Rafveita. Elliðaánna er talið vísast að strandi.
Almenningi skilst, að hún yrði aðallega afardýrt at-
vinnufyrirtæki forgöngumanna.
Blíðviðri og góður gróður.
[Frjettaritari Dags, Rvik.j
Uían úr heimi.
Daginn eftir birting friðarskilmálanna
sendi stjórn Pýskalands ávarp til þýsku þjóð-
arinnar, þar sem hún teiur vonina um þjóð-
abandalag til friðartryggingar dauðadæmda
með skilmálunum. Pýsku þjóðina eigi að
sundurlima. Þýsku verkamannastjettina eigi
að ofurselja erlendu auðvaldi. Unga, þýska
lýðveldið verði þrælbundið drottinvaldi (im-
perialisma) bandamanna. An flokkaskiftingar
verði þjóðin að slá skjaldborg um þjóðernið
og freisið.
»Vorwárts« kallar þetta falskan tortímingar-
frið, tilraun til að útrýma heilli þjóð, ekki
með vopnum, heldur með viðskiftaánauð.
Rjettlætishugsjónin sje svívirt. »Berlin Tage-
blatt« segir, að fáist skilmálunum eigi breytt,
verði svarið að vera nei.
Landsberg dómsmálaráðherra segir, að
samningarnir fáist ekki ræddir munnlega við
fulltrúa bandamanna, heldur aðeins brjeflega,
þangað til að Rjóðverjar verði annaðhvort
að segja já eða nei.
Breskir verkamenn andmæla ofhörku skil-
málanna.
Flugið yfir Atlantshaf náði eigi lengra en
til Asoreyja.
Norrænn blaðamannafundur hefir verið í
/ /
Kaupmannahöfn. A honurn voru Olafur
Björnsson, V. Finsen og Jón Stefánsson.
(Frjettaritari Dags, Rvik.)
Ur bænum.
Jóhannes Jósepsson íþróttameistari, frú hans og
tvær dætur þeirra komu hingað til Akureyrar með
m/s. Esther á laugardaginn var. Til Rvíkur komu
þau með Gullfossi frá Ameríku. Dvelja þau hjer
aöeins skamman tíma.
Fyrirlestur um »heimsófriðinn og ísland« hjelt Fr.
B. Arngrímsson á laugardagskvöldið var. Vítti ræðu
maður harðlega friðarskiltnála bandamanna og kvað
Rjóðverja ekki geta að þeim gengið sóma síns vegna.
Hann lagði sterka áherslu á, að íslendingar ljetu víti
annara þjóða sjer að varnaði verða og að þeir lærðu
að hagnýta sjer gæöi landsins eftir föngum.
Alþýðufrœðsla Stúdentafjelagsins Á sunnudaginn
var flutti Brynleifur Tobiasson kennari fyrirlestur um
Miihatneð, »falsspámanninn«, sem sumir hafa
kallað, annaðhvort af iilgirni eða vanþekkingu. B. T.
sýndi með skýrum rökum fram á, að Múhameð hefði
verið andlegt mikilmenni og áhrifamikill lærimeistari.
Fyrirlesturinn var fróðlegur og vel fluttur,
Bœjarstjörastaðan var í gær veitt Jóni Sveinssyni
lögfræðingi í Reykjavík,