Dagur - 11.08.1920, Side 1

DAGUR
ktmur úi á hverjum miðvikud.
Kosiar kr. 4.50 iil áramóta.
Gjalddagi fyrir 1. ágúsi.
AFGREIÐSLAN
er hjá Jótii Þ. Þór.
Norðurgötu 3. Tals/mi 112.
Innheimtuna annast ritstjórinn.
III. ár.
Akureyri, 11. ágtíst 1920.
16. blað.
Um viðskifti innan lands.
VI.
Ketsalan innan lands ogkaupfélögin.
Þess var getið síðast, að næst mundi
verða minst á ketsöluna innan lands og
kaupfélögin.
Meðan kaupmenn voru einvaldir í
verzlun hér á landi, urðu bændur að
láta sér lynda það verð fyrir kjöt sitt,
sem kaupmönnum þóknaðist að greiða
fyrir það. Bændur höfðu alls engan í-
hlutunar rétt um verkun ketsins eða sölu
á því. Þeir voru ófróðir um hið raun-
verulega verð þess á erlendum markaði.
Kaupmaðurinn hafði enga utanaðkom-
andi hvöt, til þess að vanda verkunina.
Hefði hann ekki innra með sér löngun,
til þess að bæta hag bænda og koma
vöru þeirra í álit, var ekkert s*m þrýsti
á. Hann hafði jafnan viðskiftin á hendi
*ér og gat skamtað sér sjálfur ágóðan,
hvort sem ketverðið var hærra eða lægra.
Undir þessu ástandi urðu bændur svo
að segja rænulausir um sinn eigin hag
og framtíð. Peir skyldu ekki gildi vöru-
vöndunarinnar. Jafnvel urðu vöru svik
af þeirra hendi alltíð, þar sem þeim
varð komið við.
Upp úr þessu niðurlægingarástandi
rísa svo samvinnufélögin. Bændur slá sér
saman um verkun og sölu ketsins, hver
með tilsvarandi hlutdeild í ágóða og
sameiginlegri ábyrgð. Pá fór þeim brátt
að skiljast, að eitt aðalskilyrðið fyrir
þrifum sjálfra þeirra, var vöruvöndun.
Einvaldsherrar í verzlun stóðu ekki leng-
ur eins og kínverskur múr milli þeirra
og erlendra kaupenda. Peir komust sjálf-
ir í beint samband við heimsmarkaðinn,
lærðu smátt og smátt að þekkja þær
kröfur, sem gerðar voru, og fullnægja
þeim. Nú er svo komið, að hvér bóndi
svo að segja, sem heyrir til einhverju
samvinnufélagi, fylgist stöðugt með verzl-
unarástandinu. Má geta nærri hvílík á-
hrif það getur haft á athafnir hans og
þroska. Hann er ekki lengur í þessu
efni eins og sauðskepnan, sem óvitandi
og fyrirhyggjulaus lætur hverjum degi
nægja sína þjáning, heldur þrýstir ástand-
ið, sem hann er háður, beint á hann,
og knýr hann, til þess að laga sig eftir
kröfum tímans.
Á síðustu árum hefir samvinnustefn-
an farið sigurför meðal bænda. Pað eru
horfur á því, að innan lítils tíma skipi
hver íslenzkur bóndi sér undir merki
hennar, og öll landbúnaðarframleiðsla
fari í gegnum hendur samvinnufélaga.
Nú þegar hafa þau tekið í sínar hend-
ur stóran meirihluta af sölu landbúnað-
ar afurða. Par sem samvinnufélögin hafa
náð sér niðri,( hafa kaupmenn fljótt lot-
ið í lægra haldi í þeirri verzlunargrein.
Nú er það ofur eðlilegt, að þar sém
svo hagar til, að Kaupfélög fara með
því nær alla ketverzlun sinna héraða,
þá vérði innlendir ketneytendur að eiga
við þau um kaup á því. Nú var erindi
þessara greinar einkum það, að minnast
á þessi viðskifti. Verður þá handhæg-
ast, að grípa til þess, sem hendi er næst:
ketsölunnar hér á Akureyri og Kaup-
félags Eyfirðinga.
Degi er kunnugt utn það, að tals-
verð óánægja ríkir meðal bæjarbúa
Akureyrar í garð K. E. út af ketsölu-
málinu. Halda sumir því fram að fyr-
ir aðgerðir félagsins skaðist bæjarbúar
bæði beint og óbeint á ketkaupunum.
Það er dálítið furðulegt að slíkt álit
skuli hafa myndast, þar sem það er
annarsvegar vitanlegt, að markmið fé-
lagsins hefir verið það, að láta alla
njóta sannvirðis ketsins bæði seljendur
og neytendur og utanfélagsmenri jafnt
og félagsmenn.
Pað er því full ástæða til þess nú
fyrir næsta haust, að brjóta þetta mál
til mergjar, og hljóta skilning á því,
hvort óánægja þessi er á nokkurum rök-
um bygð, eða hvort hún er runn-
in undan rifjum þeirra manna, sem eru
fjandsamlegir samvinnustefnunni og
sprottin af illvilja þeirra í hennar garð,
eða hún á rót sína í grunnfærni þeirra
manna, sem annað hvort geta ekki eða
vilja ekki skilja stefnuna.
Aðferð félagsins hefir verið sú, að
setja fast verð á ketið við útsöluna og
hafi það reynst hærra en söluverð kets-
ins á erlendum markaði, hefir fél. greitt
til baka þann mismun. Petta er nokk-
urskonar varðlagning eftir á, gerð til
þess, að allir njóti sannvirðis ketsins.
En vegna utanfélagsmanna kemst félag-
ið ekki hjá því, að ákveða verðið og
innheimta andvirðið við útsölu, þar sem
það væri óþarft gagnvart félagsmönn-
um sjálfum.
Skulu nú tilfærðar þær ástæður fyr-
ir óánægjunni, sem eru á sveimi milli
manna, og athugaðar jafnharðan.
Fyrsta og aðalóánægju efnið er það,
að Kaupfélagið setji of hátt útsöluverð
á ketið. Sú höfuðsynd þess dragi alla þá
dilka á eftir sér, sem síðar verður lýst.
Pað væri fróðlegt að vita hvaða verð
það væri, sem bæjarbúum þætti ekki of
hátt, og við hvað það væri miðað. Pað
eru nú allar líkur til þess, að þeim gef-
ist kostur á því næsta haust, að hafa
skifti á einu kg. af >stumpasirzi« og
meðal dilkskrokk. Ætli þeir geri sig á-
nægna með þau skifti? Eg geri ráð
fyrir að allir sanngjarnari bæjarbúar
þættust ekki hafa ástæðu, til þess að
kvarta, ef Kaupfélagið vildi gera svo
vel, að hitta nákvæmlega á hinn rétta
verðpúnkt, sem ekki kemur í Ijós fyr en
löngu síðar. Aftur á móti munu vera
til menn, sem finst að bændur okra á
ketinu, og að það væri ekki nema sánn-
gjarnt, að bæjarbúar fengju það með
vægari kjörum en útlendingar. Eg hefi
aldrei heyrt neina frambærilega ástæðu
fyrir þessari síðustu kröfu, nema ef það
skyldi vera sú, að af því að samþegn-
ar og þjóðfélagsbræður eiga í hlut, þá
færi vel á því bróðurkærleikans vegna.
En mér er þá samt jafnóskiljanlegt hvers
vegna slíkur bróðurkærleikur á endilega
að vera bundinn við sauðaket frekar en
aðrar afurðir landsins, vinnu verkalýðs-
ins, eða hvað annað, sem gengur kaup-
um og sölum.
Pað verður víst ekki komist hjá því,
að erlent markaðsverð ráði verðinu á
ketinu innan lands, í því sambandi má
taka það fram, að ketið er við útsölu
hér á staðnum nýlt og í fullu gildi, en
kemst ekki á erlendan markað öðruvísi
en skemt af söltun og geymslu. Ætti
það að vera ástæða, til þess að útsölu-
verð hér sé lægra en markaðsverðið?
Önnur ástæðan til óánægjunnar er sú,
að vegna þessa háa verðs á ketinu sé
þeim, sem vilja kaupa fé á fæti til nið-
urlags, fyrirmunað að geta fengið það
með sæmilegum kjörum. Bændur, sem
selji féð, miði verðið við útsöluverð á
sláturhúsi. En þar sem það útsölu-
verð sé hærra, en hið raunverulega verð
ketsins, stuðli Kaupfélagið að því, að
bændur féfletti þá, sem kaupa fé á fæti.
Þetta er frambærileg ástæða. Því verð-
ur ekki neitað, að svona getur viljað
til. En er þá úrlausnin á því sú, að
Kaupfélagið færi að selja utanfélags-
mönnum ketið sér í skaða? Er það
sanngirniskrafa á hendur félaginu, að
það taki meira tillit til utanfélagsmanna
en félagsmanna sjálfra? Það væri gam-
an að fá að vita, hvaða félagsskapur
mundi vilja verða við slíkum kröfum.
Sumir þeir, sem kaupa fé á fæti, eru
efnamenn, sem sækjast eftir bezta fé,
sem völ er á hér um slóðir annað hvort
austan af Hólsfjöllum eða úr uppsveit-
um Þingeyjarsýslu. Þetta er nokkurskon-
ar >luxus« sem þeir vilja veita sér. Eg
get ekki séð, að Kaupfélagið hafi ástæðu,
til að veita þessum mönnum sérstaka
vernd. Það hefir ekki ástæðu til þess
að hlutasl til um það, að þeir geti veitt
sér ódýrt fæði, úr því að þeir sækjast eft-
ir þvi bezta. Eða hví skyldi félagið eiga
að fara að taka á sig auka umsvif og
áhættu, sem yrði samfara oflágu áætlun-
arverði vegna þessara manna?
Aðrir þeir, sem kaupa fé á fæti, gera
það til þess að græða á því. Það eru
nokkurskonar ketspekulantar. Eg get ekk
heldur séð að Kaupfélagið hafi ástæðu,
til þess að bera umhyggju fyrir þeitn
eða þeim mönnum, sem verða ginning-
arfííl þeirra, meðan það hefir nóg ket
á boðstólum, sem almenningúr getur
valið úr, og sem trygging er fyrir, að
allir geta fengið með sannvirði.
En þeir, sem vilja kaupa fé á fæti
hafa samt sem áður nokkuð til síns máls.
sem sé það, að með því að geta þannig
gengið í valið, standa þeir mun betur
að vígi, að tryggja sér góð slátur. Það
getur oft verið erfitt að tryggja sér góð
slátur á sláturhúsunum. En lausnin á
þessum síðasta vanda getur aldrei orð-
ið sú, að kaugfélagið kveði upp svo
lágt verð, að það skaði sjálft sig og þá
bændur sem selja fé á fæti. Einhver
önnur úrlausn mun vera líklegri og verð-
ur vikið að því síðar.
Þriðja óánægju efnið er það, að kaup-
menn sem selja bæjarbúum ket, selji það
með þessu háa kaupfélagsverði, en borgi
svo enga uppbót þó ketverðið reynist
Iægra síðar meir. Kaupfélagið sé því með
þessu háa ákvæðisverði að hjálpa kaup-
mönnum, til þess að féfletta bæjarbúa.
Þetta getur að vísu verið satt. En er
það kaupféiaginu að kenna, þó aðrir
bjóði lakari kjör én það? Á kaupfélag-
ið að fara að auka sér erfiði og áhættu
meðof lágu útsöluverði, til þess aðvernda