Dagur - 14.05.1921, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum laugard.
Kostar kr. 8.00 árgaugurirm.
Ojalddagi fyrir 1. ágúst.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jóni I>. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Innheiijituna annast ritstjórinn.

IV. ár.
Akureyri, 14; maí 1921.
20. blað.
Um varkamál.
FVerbrestur.
í síðasta blaði var þess getið, að
eins og nú er málum skipað, mundu
tæplega geta farið saman full þrif
og velmegun bæði atvinnurekenda
og verkafólksins. Orsökin sú, að
pverbrestur mikill er í atvinnuskipu-
lagi pjóðarinnar.
Samkvæmt síðasta manntali, hefir
fólkinu í landinu fjölgað um rúm-
lega 9000 manns á síðustu 10 árum.
En fjölgun pessi hefir því nær öll
lent hjá 7 kaupstöðum landsins.
pessi fjölgun hefir í kaupstöðunum
numið um 46°/o á síðustu 10 árum.
í sýslunum, hefir fólkinu fjölgað
um 1% á sama tíma. í 10 af sýsl-
um landsins, hefir fólkinu fækkað,
en fjölgað lítilsháttar í öðrum sýsb
um.
Pessar tölur skera ótvírætt úr um
það, hvernig straumar liggja. Yfir
helmingur af sýslum landsins hafa
ekki haldið fólkstölunni við. Því
nær öll fjölgunin hefir aftur á móti
oröið hjá kaupstöðunum. Þangað
fellur stöðugur fólksstraumur úr
sveitunum. í sjáifu sér væri þetta
ekkert undarlegt, ef hægt væri að
benda á, að kaupstaðirnir hefðu á
þessu 10 ára skeiði aukið atvinnu-
greinar sínar og framleiðslu að
sama skapi. En svo mun ekki vera.
Þessum fólksstraumi úr sveitun-
um hafa valdið margþættar orsakir,
sem vert er að athuga.
Oamla vistarbandið er slitið. Þetta
vistarband varð oft að heimilisbandi.
Hjúin urðu eins og fjölskyldan.
Djúpstæð samúð með húsbændun-
um, börnunum og hag alls heimil-
isins varð ríkur þáttur í lífi þeirra,
sem gaf þeim fulla lifsnautn og
ánægju. Heimilið varð þeirra heim-
iii, líka í sjúkdómum og elli. Hús-
bændur og hjú létu eitt yfir sig
ganga. Nú er þetta band því nær
alstaðar slitiö. Átthagatrygðin er að
hverfa. Fjöldi fólks, sem undir fyr-
verandi skipulagi hefðu nú í dag
verið heimilistrygg, efnalega sjálf-
stæð og ánægð hjú, eru nú reik-
unarmenn, sem verður ekkert við
hendur fast.
Heimilisþráin hefir ekki með
þessu þorrið, en sjálfstæðiskendin
hefir vaxið. Nú æðir mikill fólks-
skari um landiö f leit eftir eigin
heimili. Skilyrðin fyrir því að stofna
eigiö heimili er auðvitað arövænleg
atvinna og trygg bólfestuskilyrði.
Þeim, setn ekki fá ábúðarjarðir,
verður það fyrir, að byggja kofa á
mölinni, þar sem enginn amast við
þeim.
Mentaþrá hefir vaxið með auk-
inni mentun. Sveitir hafa óvíða
skóla að bjóða. Æskulýðurinn, sem
til kaupstaðanna fer, sér margan
slæpinginn, sem virðist komast létt
út af Iífsfyrirhöfninni. Oengdarlaus
skemtanavíma stígur honutn til höf-
uðs. Hann fær ýmiskonar glæsileg-
ar hugmyndir um kaupstaðasæluna,
bygðar á misskilningi og hégóm-
legri stundarhiifningu.
Fámenni og fólksfækkun gerir
sveitirnar énn óvistlegri. Einyrkjarn-
ir hafa hvorki tíma né skaplyndi,
til þess að snúast í félagsmálum
og halda uppi glaðvæið og sam-
komum. Hver maður verður svo að
segja hlaðinn störfum og áhyggj-
um. Alt of margir af þeim æsku-
lýð sveitanna, sem er að nálgast
fullorðins skeið, hverfa þaðan jafn-
harðan. Þvi aldursskeiði fylgir, þeg-
ar heilbrigði er með, bjartsýni og
starfsþrá, og þar sem margt er af
slíku fólki, fellur líjið áfram með örf-
andi nið.
Bændur hafa Ieitast við að bæta
sér fólkstapið á þann hátt, að hag-
nýta gæði jarða sinna með sem
minstri fyrirhöfo. Hefir það að sumu
leyti komið fram í aukinni véla-
notkun; sumu leyti í því að hlífa
jörðum sínum, láta standa f sinu;
tryggja sér góð og víðlend beiti-
Iönd og grösugar engjar. Skortur á
vinnukrafti hefir því ekki til muna
dregið úr fastheldni bænda á Iands-
nytjunum, heldur fremur aukið hana
sumstaðar, því góðs og mikils völ
getur gert fátnennisvinnuna arðbær-
ari.
1 sveitum landsins hafa á síðari
árum jafnt og þétt kveðið við tvær
gagnstæðar umkvartanir. Það hefir
vantað fólk til að yrkja jörðina og
fólk hefir vantað jörð, til að yrkja.
Bændur hafa allvfða reynst mjög
tregir, til þess að leyfa nýbýlisgerð
í landareignum sínum, mjög sýtings-
samir um beitarréttindi og annað,
sem slíkum nýbýlum þyrfti að fylgja.
Jafnvel eru dæmi til þess, að jarðir
eru á þessum árum lagðar í eyði í
miðjum sveitum og gögn þeirra og
gæði tekin til afnota stórjarða. Svo
virðist, sem bændur hafi ekki verið
eftirbátar annara í því, að misskilja
þá stefnu, sem þjóðlífið er að taka,
þeir hafa stritast við að sitja við
sinn keip, og litið slakað til fyrir
þeim kröfum unga fólksins, að eign-
ast eigið heimili i sveitunum; fá
friðaðan blett til ræktunar og nauð-
Hér með tilkynnist vinum og vandamönnum að konan mín
Jónína Jóhannsc/óttir
andaðist í Reykjavík aðfararnótt laugardags, 7i þ. m.
Hleiðargarði 9. maí 1921.
Kannes Jónsson.
synlegustu jarðarafnot. Ungt fólk,
sem vili stofna til hjúskapar, sér
enga leið til að stofna jafnframt til
búskapar. Frá hendi bænda hefir
þessu fólki ekki staðið annað tii
boða en ársvistir, eða kaupamenska
á sumrum. Af hverju sem það staf-
ar, er ábyggilega víst, að fólk hefir
á síðari árum fengið óbeit á árs-
vistum. Veldur þvf að sumu leyti
óheilbrigð og misskilin frelsisdýrk-
un, sem verður að stefnulausu hringli
umrenninganna. Að sumu Ieyti heil-
brigð sjálfstæðis og heimilisþrá fólks,
sem komið er á giftingaraldur. Hjú-
skaparsælan verður í molum í vinnu-
menskunni. Úrræði þess fólks verð-
ur því fremur það, að troða sér í
húsmenskur, þar sem það verður
þó að búa við misjöfn kjör og á
sífeldum hrakningi, eða að öðrum
kosti flýja sveitirnar og staðfestast
á kaupstaðamölinni.
Þetta umlos á gömlu skipulagi,
sem er orsakað af breyttum hugs-
unarhætti og kröfum unga fólksins,
verður ekki stöðvað með reiptogi
og fastheldni bænda. Það sem þeir
leggja til þeirra mála, nú sem stend-
ur, verkar öfugt. Straumurinn held-
ur áfram að falla úr sveitunum til
sjávar og bændur Ieggja til, að
sumu leyti, aflið, sem hryndir á.
Það mun vera næstum óhætt að
fullyrða, að fjörkippur sá, sem
sjávarútvegurinn tók með síldveið-
inni, hafi orðið drýgsta orsök þeirr-
ar stefnubreytingar, sem orðið hef-
ir á atvinnubrögðum Iausafólks og
háttum þess. Kaupboðum þess at-
vinnuvegar hefir lengi verið við
brugðiö. Síldveiði og landbúnaður
eru svo gagnólíkir atvinnuvegir, að
tæpast er að vænta, að báðir geti
siglt sömu seglum. Annar krefst
vinnu stuttan tíma, hinn alt árið.
Annar krefst áhlaups stuttan upp-
gripatíma, hinn jafnrar ástundunar
að búa í haginn fyrir úrslitastund-
ina, þegar fénaður gengur fram,
undan vetrinum. Síldveiði og önn-
ur veiðibrögð við sjóinn, þola að
gjalda gífurlegt kaup, þpgar vel
gengur. En á milli atvinnusprett-
anna, hefir atvinnuvegurinn ekkert
að bjóða fólki, hvorki hús né fæði,
né neinskonar atvinnu. Þá verður
fólkið að sjá um sig. Landbúnaður-
inn .getur ekki á neinu tímabili árs-
ins boðið jafn gífurlegt kaup. En
hann getur veitt fleirum, en nú
gerir hann, húsiíæði, fæði og ein-
hverja atvinnu, alt árið. Landbún-
aðurinn er þvf, þegar rétt er á litið,
fullkomlega samkepnisfær og reynsl-
an mun jafnan verða sú, að hann
verður farsælastur og haldbeztur
öllum, sem að honum vinna. En
hann hefir orðið undir, vegna þess
að vinnandi fólk lítur þvi nær ein-
göngu á krónuíöluna, sem boðin er
á dýrasta tíma ársins, en tekur þá
ekki með f reikninginn þau skiiyrði,
sem að öðru leyti standa til boða,
fyrir því, að krónurnar geti tollað
við gómana stundu lengur.
Málmhljóðið og peningahringliö
við sjóinn, fyrri hluta sumars, hefir
því orðið sigursælt, að draga menn
úr sveitum landsins, þrátt fyrir það,
að það hefir alloft á útmánuðun-
um snúist upp í kveinstafi um at-
vinnuleysi og þröng í búi, ef ekki
garnagaul hungraðra manna.
Meira.
Nefndarálit
berklaveikisnefndarinnar.
Niðurl.
Þá eru enn ótaldir nokkrir kaflar
neíndarálitsins ; þeir ræða um sumar-
hæli fyrir berklaveik börn, íslenskt
berklavarnarfélag, híbýlabætur og
berklaveikisvarnir á Norðurlöndum.
Alt þetta eru hugleiðingar nefndar-
innár um ýmsar framkvæmdir og
endurbætur, sem komið gætu að haldi
hér á landi, en gengið frá þeim flest-
ura hálfköruðum, sem við var að búast,
af því að þær eru bygðar á útlendum
tilraunum, sem vafasamt er, að við
íslendingar getum lagað svo í hönd-
um okkar, að þær ýrðu að gagni. Að
minsta kosti yrði það ekki nema mjög
takmarkaður hluti landsbúa, sem Ifkindi
væri til að gætu potið góðs af þeim.
i