Dagur - 13.08.1921, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum laugard.
Kostar kr. 8.00 árgangurinn.
Gjalddag/ fyrir 1. ágúst.
AFGREIÐSLAN
er hjá Jóni l>. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Innheimtuna annasi ritstjórinn.
IV. ár.
Akureyri, 13. ágúst 1921.
32. blað.
E-L-D-F-Æ-R- A-V-E-R-Z-L-U-N.
Miklar birgðir af allskonar ofnum, elda-
vélum, þvoffapottum, ofnrörum, röríjnjám,
eldheldum leir o. fl. þessh. ávalt fyrirliggj-
andi og selt með verksmiðjuverði.
Panfanir afgreiddar úf um land.
Jón Stefánsson.
Talsími 94. '2b' Akureyri.
Skuldirnar beygja.
% ____________________
Yfirlit.
Meira en ár er nú liðið, siðan
fjárkreppan rak viðskifti þjóðarinnar
og atvinnulíf í hálfgerða bónda-
beygju. Fjárkreppunnar varð fyrst
vart hér á landi á þann hátt, að
lánstraust bankanna lamaðist erlendis
og þraut með öllu fyrir íslandsbanka.
Tvent stuðlaði að kreppunni hér á
landi. Frumorsökin verðfall á afurð-
um landsmanna og gífurleg mistök
á sölu þeirra árið 1919. Því nær öll
sala mistókst tilfinnanlega, nema sú,
sem S. í. S. annaðist. Af um 13 þús.
kettunnum, sem Sambandið seldi,
lentu aðeins 2 þús. í verðfallinu, en
Sláturfélag Suðurlands varð fyrir
gífurlegu tjóni fyrir mishepnaða ket-
sölu. Pað félag spenti bogann um
of. Svo fór og um síldaiframleið-
endur. Mjög mikill hluti af öllum
fiski landsmanna lenti í höndum
svokallaðs fiskhrings. Til þess fé-
lagsskapar var stofnað af nokkrum
stóreignamönnum í Reykjavík og
e. t. v. víöar, til þess að græða á
fisksölu. Að mikið af fiskinum hafi
verið í höndum þessa hrings, má
ráða af því, að íslandsbanki — að-
alviðskiftabanki þjóðarinnar út á við,
hafði lánað honum fé, sem svaraði
hlutafé og varasjóði bankans til
sarnans, eða um 8 milljónir. Sú að-
ferð bankans hefir mælst mjög illa
fyrir og var hún önnur orsök fjár-
kreppunnar. Vegna þessa var hann
afar illa við því búinn, að mæta
þeim örðugleikum, sem að honum
hlutu að steðja í almennri fjárkreppu.
Fiskhringurinn sæli er nú að sögn
kominn í moia, með milljónatapi.
Þegar lánstraust þjóðarinnar er-
lendis var svo mjög Iamað, aðal-
viðskiftabankinn fallinn í óálit er-
lendis og auglýsti sjálfur seðla sína
ógjaldgenga í útlöndum, fór mönn-
um ekki að Iítast á blikuna. Stjórn-
in hafði þá þegar gripið til óvenju-
legra ráða með skipun viðskifta-
nefndar, sem áttj að takmarka úttekt
þjóðarinnar í viðskiftareikninga
hennar erlendis. Sú stjórnarráðstöf-
un mætti strax mikilli andspyrnu
kaupmannanna, sem töldu þetta
skeröing á atvinnufrelsi sfnu. Þegar
Iengur leið héldu þeir stöðugt á
lofti þeim tveimur ásökunum á
hendur viðskiftanefndinni, að hún
væri með öliu gagnslaus og áhrifa-
laus, jafnvel að kaupmenn flyttu
meira inn vegna hennar, með því
að beita brögðum, hins vegar að
hún væri svo gerræðisfull og káup
mönnunum svo þung í skauti, að
óþolandi væri. Stjórnin var þá ekki
orðin eins geðlaus og deig eins og
hún virðist vera orðin síðan. Hún
Iét mótmælin ekki fá á sig og við-
skiftanefndin starfaði áfram, fram
til síðasta þings.
En þrátt fyrir ailar aðgerðir
versnaði ástandið meir og meir.
Viðskiftanefnd reyndist ekki nógu
róttæk í starfi sínu, enda var henni
mikill vandi á höndum. Mun hún
hafa farið vægilegar í sakirnar en
ella, meðal annars vegna andblást-
urs kaupmanna, sem þótti næst að
bjarga sfnum hagsmunum, hvaða
afleiðingar sem það kynni að hafa
fr þjóöina. Þjóðin vissi heldur
i hvað henni mundi vera fyrir
beztu. Tortryggni hennar gegn öll-
um stjórnarvöldum og mótþrói
gegn fyrirskipunum er svo rótgróið,
að það stappar nærri þegnfélags-
legu siðleysi. Vanti skörungsskap
þeirra, sem stjórna á óvanalegum
tímum, verður alt að hiki og hálf-
um verkum.
Þegar leið fram á s. 1. sumar,
komst póstsjóður í þrot. Menn höfðu
gengið í hann tii yfirfærslu á pen-
ingum með gengdarleysi og engar
tálmanir fyrir lagðar, fyr en um
seinan. íslandsbanki, sem lögum
samkv. var skyldur til að yfirfæra
fé fyrir póstsjóðinn, gaf út stóra
ávísun, en hún var ekki tekin gild!
Þurfti þá stjórnin aö leggja sig
mjög fram til þess að bjarga póst-
sjóðnum við til bráðabirgða. Þegar
svona var nú komið, fór mörgum
að detta i hug, hvort ríkið væri
ekki á leiðinni til að verða gjald-
þrota. Hljóðið fór að verða mjög
ískyggilegt í ýmsum, sem um þessi
mál hugsuðu.
Hið háa stjórnarráð hefir þá að
líkindum talið sér vera skylt að
hugga þjóðina og telja kjark f hana.
Að minsta kosti tók stjórnin sig
til og gerði snöggvast upp alt þjóðar-
búið. Niðurstaðan sem hún komst
að var bara glæsileg. Skuldirnar
voru að vísu miklar um 25 milljón-
ir — verzlunarskuldir — en eignirnar
í varlega áœtluðum óseldum vörum
þó miklu meiri, eða um 50 milljón-
ir. Auk þess allmiklar vörubirgðir
i landinu. Sjálfsagt hafa margir tekið
þessa uppgerð á búreikningi þjóðar-
innar mikið til greina. Þetta gat í
sjálfu sér verið gott og nauðsynlegt,
gagnvart erlendum lánardrotnum,
en gallinn var sá, að það virtist
ekki hafa tilætluð áhrif. Aftur á móti
gaf það mótþróanum innanlands
gegn ráðstöfunum stjórnarinnar vind
í seglin og var það mjög að vonum.
Hvaða skynsamleg ástæða var til
þess að hneppa þá þjóð í viðskifta-
fjötra, sem átti 25 miiljóna kr. virði
í vörum fram yfit skuldir?
Svo Ieið og beið. Þegar kom fram
um áramótin, áttu menn von á, að
úr kreppunni færi að rakna- Svo
hlaut að fara, ef áætlun ríkisstjórn-
arinnar væri á rökum bygð. En því
miður varð alt annað uppi á ten-
ingnum. Skuldirnar höfðu sára lítið
minkað. En tortrygni erlendra fjár-
málastofnana gegn íslandi og ís-
Ienzkum fjármálastjórnum fremur
vaxið. Nú hlaut annaðhvort að vera,
að áætlun stjórnarinnar háfi verið
gerð »út í loftið," ellegar að andvirði
íslenzkra afurða hafi ekki komið til
skila, til lúkningar skuidum, heldiir
verið skotið undan og molað tH nýrra
gróðabragða, en skuldir við íslenzka
banka látnar standa. Þá var það að
Tíminn spurði: „Hvar eru pening-
arnir?* * En Tíminn hefir ekki fengið
þeirri spurningu svarað og menn
vita ekki, hvort stjórnin hefir gert
sér far um að vera við því búin, að
svara henni.
jMeira.]
Jndriði Þórkelsson, skáid (rá
YtraFjalli kom til bæjarins fyrir
skömmu, til þess að leila sér geisla-
lækninga við sjúkdómi í höadunum.
Meðan hann stanzaði í bænum, skrif-
aði hann Degi bréf í mesta flýti og
lagði innan í eftirfarandi vísur:
Baugabrot
(Á Akureyrarleið 22. júlí, 1921.)
Allar hlífar geysist gegn,
Gefst ei stundar friður,
Þetta snarpa, þunga regn,
Þegar það fossar niður.
* *
*
Þokan gráa, komstu á kreik,
Hverfðu’ af manna leiðum,
Farðu nú í feluleik
Frami á Seljaheiðum.
Þar sem öld með öðrum blæ
Átti kot f mónum;
Jarðarför
konunnar minnar, Margrétar
Sigurjónsdóttur, er andað-
ist 5. þ. m., er ákveðið að fari
fram frá heimili okkar þriðju-
daginn 16. þ. m., kl. 1 e. h.
Kransar afbeðnir.
Akureyri, 10. ág., 1921.
£árus J. ftisf.
Hruninn garð og brotinn bæ
Byrgðu alfra sjónum.
Liðnar aldir meta má
Meira en flestir skynjum.
Drúptu þung og þögul hjá
Þessum dauðu minjum.
' * « *
*
Fyr er óku í Iglutjörn*
Ýmsu drasli í leynum,
Við erum þeirra barna börn,
Betri — f fáum greinum.
* *
*
(Áð í Ljósavatnsskarði).
Þú, sem allri þeysingstfð
Þarft að taka vara,
Burt úr Skarðsins skógarhlfð
Skipaðu mér að fara.
Veit mér litli, Ijúfi foss
Ljóð þitt enn að heyra.
Gef mér skógur skilnaðskoss.
Skeytí eg ekki um fleira.
Eg hefi þörí fyrir allan dag
Inn til læknis handar.
Bjarkarköss og lækjarlag
Ljá mér fylgd til strandar
* *
*
»Merking orða og máls sje frjáls,«
Mælir skytilaus túli.
Skuli þetta heita Háls,
Hvar er Fjall og Múli?
* , *
* *
Á mig .freðnum úða gaus
— En sú bölvuð stroka —
Villugjörn og vegalaus
Vaðlaheiðar þoka.
* *
*
Brotamergð, er sönn og séð
Segist mér á höndum,
Skal nú römmum refsað með
Rafnars geislavöndum
* Sbr: Gisti þeir engir hjá Gúnnbirni
0. s. frv.