Dagur - 14.12.1922, Qupperneq 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Gjalddagi
fyrir 1. júlí, Innheimtuna annast
ritstjóri hlaðsins.

Akureyri, 14. desember, 1922.
AFOREIÐSLIAN
er hjá Jlónl í>. |>ór,
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
Uppsögn, hundin við áramót
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1. des.
50. blaö.
O-F-N-R-Ö-R og R-Ö-R-H-N-E
flestar teg. einatt fyrirliggjandi. Ennfremur
þvoffapoffar, sjálfstæðir með eldhólfi, er
kosta 100—560 kr.
Talsími 94. 2^ Akureyri.
Jón Stefánsson
Yfirsíjórn
peningamála.
Pjóðinni er nú í þann veginn að
verða það Ijóst, að ekki einungis
allur stríðsgróði hennar er glataður,
heldur nemur tap hennar míklu
meiru. Pjóðin er orðin stórskuldug
erlendum lánardrotnum. MiIIjónir
af fé hennar er tapað á mishepn-
uðum Mspekúlatiormm". Hún hefir
á undanförnum árum verið, fram úr
hófi eyðslusöm og ógætin í meðferð
fjár og nú vex sú eyðslusemi hröð-
um skrefum í kaupstöðunum. Um
þetta leyti árs ættu að vera mestar
Iíkur, til að greiðslujöfnuður væri
henni hagstæður, en einmitt um
það leyti hætta bankarnir að yfir-
færa fé og gjaldeyrisbraskararnir
vaða uppi á nýjan leik. Pósileiðin
er eina yfirfærsluleiðin, en þar verður
hver að greiða 100 kr. danska kröfu
með 128 kr. íslenzkum. Enginn
þekkir né skilur til botns skuldir
stórbraskaranna, né fjárhagsástæður
íslandsbanka. Þjóðin reynir að fela
fyrir sjálfri sér eða öllu heldur stjórn-
endurnir reyna að fela fyrir þjóðlnni
raunverulegt ástand peningamálanna.
Jafnvel er vísað á bug öilum for-
vitnis spurningum þjóðarinnar um
þaö, á hvern hátt yfir 100 þús. kr.
geta týnst úr sjóði íslandsbanka. Sú
stefna fer í vöxt, að Ieysa alla undan
þeirri leiðu kvöð, að bera ábyrgð á
gerðum sínum. Peningarnir eru látnir
koma í stað réttlætis, eða þá hás-
sfookkar í peningastað. I iandi, þar
sem stjórnendurnir óvirða réttlætis
og ábyrgðarkröfur þjóðarinnar, er
alt á niðurleið. Réttlætismeðvitundin
sljóvgast og siðferðislegt gildi þjóðar-
innar fellur. Lágt peningagengi er
stundum hægt að rétta við í bráð
með lánum. Og það virðist vera hið
einá úrræði, sem þjóðin hefir hug
á, að hlaöa skuldunum á bak barna
sinna, fæddra og ófæddra; — lifa
ríkmannlega í dag og láta framtíð-
ina borga.
En lán verður aldrei fengið né
tekið, til þess að rétta við siðferðis-
lega lágt gengi. Sá sjóður verður
ekki bygður með lánum upp á
reikning framtíðarinnar, því hann er
árangur fortfðarinnar og bygður upp
hverja Iíðandi stund. Sú þjóð, sem
í Iéttúð sóar innra gildi sínu, fer að
eins og maður, sem sökkvir arfi
sínum í úthafið eöa brennir ofan af
höfði sér óvátrygð hýbýli sín. Hin
mikla Skuld lætur ekki haggast í
hendi sér vogarskál réttlætisins. 1
framUðinni bíður óumflýjanleg afleiðing
þess, sem í dag er með afglöpum sáð, —
óumflýjanleg hefnd.
IL
Ófarir þjóðarinnar í viðskiftum og
fjármálum síðustu árin eiga að sjálf-
sögðu að einhverju leyti orsök sína
í þvi, að sumir þeir, sem stjórnað
hafa peningamálum okkar, hafa ekki
verið sínum mikla vanda vaxnir,
Við eigum mikið af talsverðum
vandamálum, en mjög fáum úrvals-
mönnum á að skipa sökum fámennis
þjóðarinnar. Stjórnarhættir okkar eru
um of margbrotnir í hlutfalli við
þjóðarstærð. Þúsund manns í litlu
þjóðfélagi verða að bera uppi sams-
konar embættísmenn, sem í stórum
þjóðfélögum er borinn uppi af 100 þús.
mönnum. Af þvf leiðir það tvent,
að fátt verður um úrvalsmenu og
að stjórnarfarsbyrðin hvííir þungt
á hverjum einstaklingi.
Mótvægi gegn þessum annmörk-
um er, að færa stjórnarhættina í
einfaldara horf, sem betur hæfi bol-
magni þjóðarinnar og vexti, vanda
val manna í æðstu stöður og láta
ábyrgð fylgja starfi ófrávíkjanlega.
Megingallarnir á skipulagi okkar
eru líklega hvergi augljósari en í
stjórn bankamálanna. Reglur þær,
sem fylgt er um skipun bankastjóra
og fyrirmæli þau, sem gilda um
laun þeirra, er hvoríteggja einkar
vel fallið, til að koma peningamálum
landsins í megnustu óreiðu á timum
eins og þeim, sem nú ganga yfir.
Til að verða skósmiður þarf hver
maður að læra, þar til hann kann
verk sitt. En til að verða bankastjóri
hér á landi þarf ekki að læra neitt
sérstaklega og jafnvel ekki kunna
neitt. Það má gera skósmið að banka-
stjóra, en þó er íalið betra, að hann
hafi fengist við eitthvert verzlunar-
brask um skeið. Eins og nú háttar,
gæti það komið fyrir, að gersamlega
óhæfir menn velti sér sjálfir úr ráð-
herrasætununi inn í bankana. Þá
eru bankastjórastöðurnar orðnar að
bitlingum, sem hver sá hremrair, er
í þær getur náð. Og bankaráðsstöð-
urnar verða ekkert annað en bitling-
stöður, þar sem meira og minna
óhæfir fnehn hirða illa vörðu fé aö
Iaunum fyrir ekkert starf.
Eðlilegt er að bankastjórastöðurnar
í íslandsbanka verði bólitísk bilbein,
þegar um það er að ræða annars-
vegar, að koma til leiðar stefnuskift-
um í útlánapólitík bankans og hins-
vegar að gæta hagsmuna ríkisins
gagnvart erlendum eigendum, þar
sem bankinn er að mestu rekinn
með íslenzku fé. En að bankastjóra-
stöður yfir höfuð verði gerðar áð
bitlingum er f mesta lagi fyrirdæm-
ingarvert athæfi.
Þá eru launakjör bankastjóranna
ekki minni háskaefni. Að miklu
leyti eru laun þeirra ágóðahluti af
gróða bankans. Launin stíga gríðar-
lega hátt, þegar vel gengur og munu
hafa komist upp í 80 þús. kr. (Tofte).
Þetta er ekki óeðlilegt í banka, sem
er einkum rekinn með hagsmuni
hluthafanna fyrir augum. Til þess
að hluthafarnir græði þarf bankinn
að græða, en svo er litið á, að
sjálfshagnaðarhvöt bankastjóranna
sé nauðsynlegasta skilyrði þess.
Sjálfshagnaðarhvötin er að vísu mikil-
vægt framkvæmdaafl; því verður
ekki neitað. En hún er einnig það
spenniafl, sem alloft brýtur bogann.
Á því hefir íslandsbanki fengið að
kenna. Til fljóitekins gróða hefir
hann ausiðféútí »spekúlations"-Ián
og um leið komist of langt út á
þá hálu braut, þar sem svo mörg-
um fyrirtækjum í landinu hefir orðið
fótaskortur f seinni tið.
III. .
Dagur er ekki bankafróður og
mun ekki hætta sér of Iangt í þessu
máli. En hann getur, sem hver annar
áhorfandi að þeim skinnaleik, sem
nú er háður í peningamálum lands-
ins, látið sér hugkvæmast að slys
og ólag geti hlotist af sutnum
megindráttunum í ytra skipulags-
formi þeirra mála. og hann getur
krafist þess, að þar sé tekið í taum-
ana.
Við íslendingar þurfum að gera
eitt af tvennu: að fá erlenda, sérfróða
menn til að stjórna peningamálum
okkar, eða láta bankastjóraefni okkar
Iæra meðferð peninga í lánsstofnun-
um erlendis. I hverjum banka þarf
í framtíðinni að vera einn slíkur
fagfróður maður. Annar, sem ber
hið bezta skyn á alla atvinnuvegi
Iandsins og rekstur þeirra. Þriðji,
sem er í bezta Iagi verzlunarfróður.
Virðist að með þeim hætti ætti
bankastjórnin að geta orðið alhliða.
{ öðru lagi þarf bankaráðið að
vera skipað þeim mönnum, sem f
raun og veru Iáta sér vera verulega
ant um atvinnuvegi þjóðarinnar og
hafa þekkingu á þeim.
Dagur vill fyrir sitt leyti gera
eftirfarandi kröfurtil þings og þjóðar:
Að þjóðin eignist allar peninga-
búðir Iandsins;
að val bankastjóra og bankaráðs
sé vandað með þeim hætti, sem
tekið er fram hér að framan;
að bankarnir séu gersamlega varðir
allri bitlingasýki;
að bankastjórum séu goldin há
laun en enginn ágóðahlutur;
að vald ráöherranna, til þess að
skipa sjálfa sig í ábyrgöarmiklar
stöður, sé gersamlega af þeim
tekið og
að allir þeir, sem fara með fjár-
málastjórn og fjárvörzlu í þarfir
þjóðarinnar séu hlífðarlaust sóttir til
ábyrgðar og sekta fyrir vanrækslu
og afglöp í starfi sinu.
Gullkvörnin.
Ósköp íellur mér það illa, að Tím-
inn og Dagur skuli tala með virðingar-
leysi um annan eins mann og Björn
Kristjánsson. Það er eins og annað á
þessum vondu tfmum, að enginn ber
neina respekt fyrir kristilegu hugarfari
og vönduðu lílerni. Þeir, sem predika
fyrir fólkinu kærleiksrfka breytni Og
ærlegheit, eins og Björn gerir,
eru hvað mest hæddir og spottaðir
fyrir sfn góðu skrif, en hinum sungið
lof f lófa, sem tala og skrifa eins og
spiltri kynslóð þessa tfma lfkar.
Eg er ekki til þess fær, þótt eg
feginn vildi, að verja B. Kr. eða skrif
hans fyrir þeirri háðulegu meðferð,
sem hann má nú daglega sæta f blöð-
um og tali manna á miili. óg þess
gerist heldur ekki þörf. Það mun
sýna sig, þó seinna verði, hvort rit
hans og aðvörunarhróp til þjóðarinnar
eru ekki orð ( tfma töluð.
En mig langar til að vekja athygli
á einum punkti, þar sem mér hnst
Björn ekki hafa alveg rétt fyrir sér.
Hann hatar allan þennan nýmóðins
sósiatisma, sem er að grafa um sig
hér f okkar friðsama þjóðfélagi og
það finst mér von. Þessir sósialistar
skilst mér helzt að vilji láta rfkið
annast rekstur alira fyrirtækja og það
kann ekki góðri lukku að stýra, svona
alment skoðað. En samt held eg að