Dagur - 14.12.1922, Page 2

164
DAOUR
60. tbl.
rfkisrekstur sé stundum ekki lakari en
einkafyrirtæki og jafnvel albeztur f
sumu falli. Einmitt þar er B. Kr.
pjálfur bezta sönnunin.
Það má ifta svo á, að B. Kr. hafi
framan af æfinni verið rekinn sem
einkafyrirtæki, ef svo mætti að orði
komast, en rfkisrekstur byrjar á hon-
um sfðar. Hann hefir áður fyrri starfað
uppá eigin reikning og þá held eg að
þjóðfélagið hafi ekki þénað neitt telj-
andi á hans miklu gáfum og ærleg-
heitum. Hvernig átti það lika að vera
á meðan maðurinn eyddi starfskröft-
um sínum við báðarverzlun; sleit
sér út við að selja fóiki skóleður,
sútaða bjóra og annað slfkt. Það er
ekki von að þjóðin hafi mikla eftir-
tekju af slfku, þvf náttúriega varð
maðurinn fyrst og fremst að hugsa
um, að þéna eitthvað sjálfur.
AVt öðru máli er að gegna nú,
sfðan rfkisreksturinn á B. Kr. byrjaði,
Það kann að þykja óviðfeidið að tala
um rfkisrekstur f þessu sambandi. En
rétt skoðað á það vel við. í raun og
veru má skoða B. Kr. eins og hvert
annað opinbert framleiðslufyrirtæki,
eins og nokkurskonar fabrikku eða
maskfnu, sem þjóðfélagið nú orðið
drffur upp á op’nberan reikning og
mokar f 4000 gullkrónum á ári. Þetta
er hráefnið, sera maskfnan vinnur úr.
Hann er einskonar gullkvörn, sem af-
kastar að mala þessa upphæð af gulii
yfir árið. Það er sama sem að kvörnin
mali fyrir þjóðin rúmar 13 gulikrónur
hvern virkan dag, árið um kring og
sjá allir, að þetta er ekkert smáræðis
malverk. En það bezta er að fram-
leiðslan er eftir því. Þessi gullkvörn
ríkisins er eins og góðu kýrnar, sem
mjólka alveg eftir því, sem ^við^þær
er gert. Þegar gullkrónurnar eru orðnar
vel malaðar, skiiar gullkvörnin afurð
unum til þjóðarinnar, þúsundum aí
vekjandi pésum og blaðagreinum, sem
landpóstarnir ætla alveg að sligast
undir nú upp á sfðksstið. Svo ört er
maivetkið farið að ganga nú orðið, að
það má segja að framleiðslan velli út
úr þessari m>klu gullmaskfnu, út um
alia enda og kanta, hvar sem útrás
er að fiana, mest gegnum höfuðorg-
anið (Morguoblaðið f Reykjavfk,) en
lfka talsvert gegnum óæðri endan
(nfi. íslending á Akureyri).
Þá eru vörugæðin ekki sfður en
framleiðs'umagnið. Sumum finst það
reyndar galii á sfTifum B. Kr., að
þeir koma ekki auga á gullkornin í
þeim. En þetta er ekki galli þegar
rétt er akoðað, heldur þvert á móti
vottur um dæmafá ærlegheit og vand-
virkni við malverkið. Hver einasta
gullkróna er búin að ganya rækilega
milli kvarnarsteinanna og er orðin
svo samvizkusamlega möluð, mélinu
smærra, að ekki sést með berum
augum eitt einasta gullkorn f pródúkt-
inu. En gullið er þar samt. Eða að
minsta kosti á bak við hvert einasta
pappfrsblað er fullvirði f gulli. Það
er höfuðatriðið og þvf hefir B. Kr.
lfka altaf verið að troða f þjóðina, að
gull verði að vera bak við hvern ein-
asta pappfr, sem út er gefinn og
nokkurs virði á að vera.
Þessar athuganir mfnar og skoðanir
mu ritfninleiðslu B. Kr. eru að vfsu
ekki grundaðar á neinum lærddmi efa
framsettar af andagift og þyrfti þó
svo að vera. En þó að hér sé tekið
laust á efninu, gætu þessar athuganir
ef til vill orðið til skýringar sumum
fyrirbrigðum, sem annars sýnast dular-
full. Mér er sagt að B. Kr. stynji oft
ósköpin öll og heyrist f honum eins
og pú og blástur og það þótt hann
sýnist ekki atanda f neinu sérlegu
bjástri. Þetta er náttúrlega kvarnar-
hljóðið f gullkvörninni. Það er svo
sem ekki að furða, þó að heyrist eins
og dynkir og stunur, þegar önnur
eins ósköp eru að ganga fyrir sig
innan f manninum, Það er eins og
hver sjái sjálfan síg, ef í honum ætti
að kurla og mala harðan málminn,
minst eina gullkrónu á bverjum einasta
kiukkutfma, reiknað með 13 tfma vinnu
virka daga atian ársins hring. Og mala
þetta alt svo smátt, að hvergi sjáist
gullkorn í afurðunum. Til þess að
standa f öðru eins, þarf bæði feikna
þol og ákaflega kærleiksfullan og ær-
legan þenkimáta. Ekki vildi eg láta
leggja annað eins á mig, enda kemur
nú ekki til þess. Hóf er bezt í hverj-
um hlut. Það er gott að þjóðin hefir
komið sér upp einni slfkri malkvörn,
en ef þær væru margar yrði þjóðfél-
agið sjálfsagt maiað f kaf með öllu
saman og lfklegá alla leið niður þsng-
að, sem ekki er ffnt að nefna á prenti.
Gamall malari.
Símskeyti.
Reykjavfk, 13. desember.
Eysírasaltslöndin héldu fund
í Moskva, til að ræða um af-
vopnun. Samkomulag náðist
ekki.
Ping Ulstermanna sampykti,
að Ulster skuli vera algerlega
óháð írska fríríkinu.
Englandsbanki boðar fulltrúa
alíra landa á fund, til þess að
reyna að koma festu á mynt-
gengi landanná.
Endurminningar Lloyd George
eru að byrja að koma út. Poin-
care gerir • við pær ýmsar at-
hugasemdir.
Nansen hefir hlotið friðar-
verðlaun Nobels.
Lausanne-ráðstefnan hefir tekið
sér jólafrí.
Tíminn hefir sýnt fram á, að
samkv. jarðamatinu hefir Fisk-
hringnum verið gefið upp sem
svarar andvirði fjögurra sýslna
og öðrum spekúlöntum sem
svarar tugum jarða.
Fréttaritari Dags.
Porvaldur
f
Bjarnarson
f Núpakoti undir Eyjafjölium, áður
stórbóndi f Núpakoti og á Þorvaids-
eyri lézt að heimiii sfnu 30. f. m.
87 ára að aldri. Þesaa merka og
þjóðkunna manns verður minst nánar
hér í blaðinu.
Sandfoksbyl og hríð þótt herði,
hlýfð fyrir augum veita þér
— af beztu gerð, nieð gæðaverði
gleraugun, sem fást hjá mér.
Krisfján Halldórsson
Dagur
flytur auglýsingar fyrir augu fleiri
manna en nokkurt annað biað hér
norðanlands. Því ekki að auglýsa í Degi.
Auglýsingum má skila í prentsmiðjuna
eða til ritstjórans.
Á víðavangi.
yfltaristaflan. Sig. Júl. Friðriksson
Brekku í Kaupangurssveit hcfir f 51.
tbi. ísl. skrifað andmæii gegn ummælum
Dags um altariatöfluna í Kaupangurs-
kirkju. Við andmæ'.i þessi er rétt að
gera nokkrar athugasemdir: Það er
tilhæíuiaust að ritstj, Dags hafi sagt
andiitsmynd Krists á töflu þessari
vera »nauðal<ka> neinum manni, sem
hann hefir séð. Þessi staðhæfing S. J.
Fr. mun vera sprottin af því, að hann
hefir ekki getað lagt hlustirnar nógu
vel við þvf, sem ekki var til almenings
talað og því sfður til hans sérstaklega,
ellegar að bann byggir á missögnum
annara. — Jafnvel þó ritstjóri Dags
liafi sagt að myndin »minti sig á<
vissan Þingeying og að sá Þingeyingur
hafi verið ólastanlegur lítiits, vill ritstj.
Dags ekki álfta það nægilega sönnuft
þess, að málaranum hafí vei tekist
að gera mynd af Kristf, þó þessum
»kritikara< þeirraKaupangurssveitarbúa
þyki það nóg sönnun. Að öllum Þing-
eyingum ólöstuðum, vill ritstj. Dags
ekki ráða listamönnum okkar, til að
mála eftir þeim Kristsmyndir í kirkjur. —
Að Sigurður, þessi »kritikari< Kaup-
angurssveitar, hefir biandað Jónasi frá
Hriflu inn f umræður um altaristöflu,
sýnir, að fleira hefir blandast í hug
»kritikarans< en umhyggjusemi fyrir
listaverkinu og höfundi þess. Það sýnir,
að grein hans er öll skriíuð af »óein-
lægni< og f öðrum tiigangi en látið
er í veðri vaka — Það er fjarri rit-
stj. Dags, að vilja hafa af Freymóði
málara þann heiður, sem hann með
réttu á fyrir það, sem honum hefir
vel tekist, lílt lærðum manni, en hann
álftur það varhugavert f landi ungrar
máiaralistar, að ýta undir ofdirfsku og
taumiaust sjáifsálit málaranna með
skilyrðislausu hóli um ötl verk þeirra.—
Engum getum skal leitt vcrða að þvf,
hvaða hugmyndir Kaupingurssveitar-
búar gera sér um Krist, en þessi
»kritikari< þeirra teiur þá Krist vel
málaðan, ef hann, að fmyndaðri sögu-
sögn annara, er »nauðal/kur< einhverj-
um Þingeyingi, sem hann hefir aldrei
séð. Með þessu hefir S. J. Fr. vakið
á sér eftirtekt sem »einstökum<
»kritikara< og er ekki ólfklegt að
smekklitlir máiarar leiti að Brekku, til
að fá álit hans um listaverk sfn, sér-
staklega altaristöfluc.
Fyrirspurn svarað. Póstmeistari
Guðm. Bergsson hefir gefið blaðinu
eftirfarandi upplýsingar út af fyrirspurn
f sfðasta biaði.
Það er ekki rétt, að danskir seðiar
séu ógjaidgeingnir f Pósthúsunum, en
þeirri reglu er fylgt, að láta danska
seðla sæta sama mati á íslandi og
fslenskir seðlar sæta f Danmörku.
Hverja danska 100 kr. kröfu þarf
póststjórninn að greiða með 124 kr.
fsl. Því er aðeins um að ræða 4%,
sem póst8tjórninn tekur fram yíir það,
sem hún þarf að grejða.
Fyllri upplýsingar kvaðst póstmeist-
ari ekki geta gefið að þessu sinni,
enda fullra svara að leita hjá yfir-
póstmeistara.
Þrátt fyrir svarið við fyrra atriðinu,
verður mönnum jafnóskiljanlegt, hvers
vegna póststjórnin bægir frá sér er-
lendum gjaldeyri, svo mjög sem skortir
slfkan gjaldeyri. Menn spyrja, hvort
pústsljórnin muni ekki geta greitt
100 kr. kröfu danska með dönskum
100 kr. seðli og menn efa9t yfirleitt
ekki um, að $vo muni vera. Verður
þá augljóst, að f þvf falli lenda þessi
28% f póstsjóðnum, en er hreint tap
þeirra, sem borga kröfur með siíkum
seðium, Svarið við sfðari spurningunni
er íremur fullnægjandi, þó ekki sé
ijóst, hversvegna póststj. þarf að
taka 4°/o auk sjáltsagðra yfirfærslu-
gjalda. En svarið sýnir að hið skráða
gengi er ekki ábyggilegt, enda þykj-
ast menn sjá önnur teikn, sem benda
á það.
Sjóöþurðit) í íslandsbanka. Fyrir
nokkru kvisaðist það, að komin væri
upp sjóðþurð f ísiandsbanka, sem næmi
yfir 100 þús. kr.; sutnir segja um
120 þús. Sjóðþurðir er sá hlutur, sem
venjulega er álitinn vera fuíl ástæða
til rannsóknar. Áður virtist vera full
ástæða, til að setja rannsóknarnefnd í
bankann, ekki tii fjörráða við hann,
heldur til þess gagnstæða. Þjóðin og
þingið þarf að fá að vita til rótar um
örðugleika bankans, til þess að vand-
inn verði að fuliu skilinn og úr hon-
um bætt á réttan hátt. Höfum við
þar fyrir okkur fordæmi Dana og ís-
landsbanki er íslendingum ekki minna
virði en Landmandsbankinn Dönum.
Þessvegna þarf að efla bann undir
fslenzkum yfirráðum. Sjóðþurðin var
ný ástæða til rannsóknar. Það er
óviðkunnanlegt, að ekki sé hægt að fá
að vita, á hvern hátt 120 þús. krónur
geta týnst, senniiega á stuttum tfma.
En ísiandsbanki, sem hefir til með-
ferðar rníkinn hiuta af fé þjóðarinnar,
þar með talið enska lánið, á að vera
undantekning. Þar á að fela sem vand-
legast öil mjstök og allan vanda. Mjög
fljótlega eftir að sjóðþurðin vitnaðist,
skýrir Mbl. frá þvf, að féð hafi verið
borgað inn í bankann og þar með
sé alt kiappað og kiárt. En nú veit
enginn hvar þetta hefir fundist, þvf í
R/fk getur verið um marga týnslustaði
að villast. Og alt þetta er mönnum
gersamiega óskiijanlegt, svo að margar
spurningar ifsa upp. Menn spyrja um
hvort 120 þús. kr. hafi getað slæðst,
án þeas að um vftaverð mistök eða
eftirlitsleysi sé að ræða. Hvort svona
mikil fundvfsi muni geta vfsað á bug
allri forvitni um þær sjóðþurðir, sem
fyrir kunna að koma f framtfðinni.
Hvort það geti verið, að hér hafi með
annarlegu fé verið breytt yfir alvarlega<
misfellu og hvort slfkt eigi að vera
fordæmi fyrir framtíðina og hvar þá
sé komið eftirliti og ábyrgð ( landinu.
Atlsr þessar spurningar eru mjög ál-
varlegar og umhugsunarverðar. Og af
umhugsun um þær gæti risið enn al-
variegri spurning: Hvort ísiendingar
séu að bila, hvað snertir íjármálalegt
siðferði og hvort þeir séu kommir nið-
ur á það eymdarstig, að þeir láti
bjóða aér alt.