Dagur - 22.03.1923, Qupperneq 1

ÐAGUR
kemm tít á hverjm fimtudsi»i,
Kostar kr. 6.00 árg. Cljalddagi
fyrfr 1. júlí. Innheimtuna annasi
rítstjdrf blaðsiru.
VI. áf.

I *!/»■
Akureyri, 22. marz 1923.
AFOREIÐSLAN
er hjá J6nl l>. i>6r,
Norðurgötn 3. Talsími 112i
Uppsögn, btindin við áramðt
sr kotnin til afgreiðelumanns
fyrir 1, des.
12. bteð.
Sveiffesta.
II.
Framsýnum mönnum í landinu
viröist, aö í óefni stefni meö þess-
um hraöfara vexti kaupstaöanna á
köstnað sveitanna. Vöxtur kaupstað-
anna vetður aðvera bygöur á innri
orku og undirstööustyrkleik peirra
sjálfra. Annars er hann óréttmætur
og óheillavænlegur fyrir þjóöfélagiö.
Uppgangur, sem er bygður á ylir-
spentum kaupboöum og óíryggum
atvinnuvegum, hlýtur að leiöa til
vandræöa ög örprots margra peirra,
sem pyrpast að stundarhagnaðinum.
Að óbreyttri þeirri stefnu, sem nú
ræður, verða það ærin vandræði
fyrir kaupstaðina, að sjá borgurum
sínum fyrir sæmilegu húsnæði og
öðrum þörfum. Hóflegur vöxtur er
þeitn sjálfum holfastur. Breyting í
þessU efni ætti því ekki að vera
þeim óvelkomin. t>að ælti að vera
hugöarmál kaupstaðanna eigi slður
en sveitanna, að sporna við öllum
vanskapnaði þjóðfélagsins.
Sannleiki þessa máls er að koma
æ skýrar í Ijós. Fyrir því hafa nú
risið upp háværar raddir hvarvetna
um land, sem heimta breytingar á
núgildandi lögum um sveitfestu.
Með ákvæöum um 10 ára dvöl sjálf-
bjarga manna i dvalarsveit sem skil-
yrði fyrir sveitfestu þar, gerir í
mörgu falii slíka sveitfestu óhugs-
andi. Þrátt fyrir 9 ára slitvinnu í
þágu þeirra atvinnuvega, sem vöxtur
og viðgangurkaupstaðanna er bygður
á, geía einstakUngarnir haldið áfratn
að vera handbendi sinnar fæðingar-
sveitar; venjulega ófærir og vilja-
lausir, tíl að taka upp sveitastörf.
Breytingar f þessu efni munu því
öllutn skynbærum mönnum, virðast
vera nauðvðrn þjóðfélagsins gegn
öfugstreymi, sem getur skaðað það
til verulegra drátta. Til þess að verða
viö nauðsyn þessa máls og kröfum
þjóðarinnar, ber stjórnin fram nú á
þinginu frv. um breytingar á sveitar-
stjórnarlögunum þess efnis, að styttur
sé ofan í 5 ár sá tími, er til þess
þarf, að vinna sér sveitfestu.
Á þingmálafundum hefir komiö
fram mjög ákveðin vilji landsmanna
í þessa átt. Sumstaðar hefir þess
veriö krafist, aö dvalarsveit annist
jafnan framfærslu allra þeirra, er
tramfærslustyrk þurfa án tillits til
dvalartima. Framsóknarflokkurinn á
þingi mun fylgja þessu máli, Hon-
um mun þykja tillaga stjórnarinnar
ganga heldur skamt, en frekustu
kröfur, sem komið hafa fram í þessu
máli, heimta of stórstíga breytingu
og ekki allskostar sanngjarna. Eru
þvi líkur til, að hann sameiní sig
um 2 ára búsetuskilyrði tii fram-
færsluskyldu avalarsveitar. Á tveim
árum ætti að koma í Ijós, hvort
þeir einstaklingar, er skifta um
dvatarhérað, eru með einhverjum
hætti ófærir til þess að sjá sér far-
borða, þó við sæmileg skiiyrði sé
að búa og ætti þá hverju sveitar-
félagi að bera réttur, til þess að
hefta innflutning vandræðamanna og
til þess aö vísa af höndum sér slík-
um ónytjungum og örþrotamönnum
heim á sína fæðingarsveit,
Naumast er annað hugsanlegt,
en að landsmenn yfir höfuð líti
á þetta sem réttmæta ráðstöfun. Hún
er tilraun í þá átt, að snúa tij heilla
vænlegri vega strauraum þjóöfélags-
ins. Kaupstaðabúum kann að virðast,
sem hér kenni um of sérdrægrii
sveitanna. En það sést, ef vel er að
gáð, að það getur ekki stefnt til
gæfusamlegra úrslita, að bæirnir vaxi
fram yfir það, sem styrkleikur þeirra
sjálfra og undirstöðubygging alvinnu-
veganna heimilar, en sveitirnar, —
aflgjafi kaupstaðanna, — Ieggist í
auðn.
III.
F.kki verður þvf neitað, aö hér er
stigið spor, sem er að vísu ekki
æskilegt, en þó mjög nauðsynlegt,
eins og nu horfir. Af illri nauðsyn
stefnir hér til sundrungar og ein-
angrunar sveitafélaga I einu og sama
þjóðfélagi. Er það öfug stefna við
það sem verða þarf, að hvergi verði
vart við misvægi og misþyngsli og
að byrði Iffsins og erfisins hvíii á
heröum allra jafnþungt. í þá átt þarf
að stefna, ef úr á að rakna stór-
vandræðum mannkynsins. En vegna
þesí að svo mjög víða er á glap-
síigu gengiö, þarf að leitast fyrir
um upphaf nýrrar göngu. Þjóðin
kemur aldrei málum sínum í gott
horf, ef stofnað er til örþrots eða
óreiðu atvinnuveganna. Þessvegna
er réttraætt að hver atvinnuvegur
ætli sér af, en taki jaínframt á sínar
herðar þá skyldu, að sjá borgiö
hverjum þeim, sem leggur fram
krafta sína um fleiri ára skeiö at-
vinnuveginum til handa.
Ráðið gegn öfugstreymi þessu er
almenn, lögboðin eða á annan hátt
fyrirkomiö trygging gegn ellibilun,
slysum og sjúkdómum. Er það eitt
af þeim þjóðfélagslegu málum, sem
ekki orkar tvímælis um, að sé æski-
legt. En því aðeins verður mátum
þjóðarinnar þanriig fyrir komið, að
í tima sé girt fyrir skipulagshætti,
er hljóta að lama þjóðfélagið til
stórra muna. Og í þá átt stefnir
áðurnefnd breyting á sveitarstjórnar-
lögunum.
Bréfkaflar vestan um haf.
(Brétkaflar -þeir, sem hér fara á eftir,
eru frá merkisbóndanum Jórti Jónssyrii frá
>fýri í Bárðardal til bróður hans Jngjaldar
.bónda í Garðshorni i Köldukinn. lón flutt-
ist vestur rétt eftir aldamótin og hefir
stundað búslcap 'vestra, en hefir nú brugð-
ið búi rúmlega sjötugur 'að aldri. Hann
hefir jafnan fylgst vel með í málurii ætt-
jarðar sinnar; ev ágætlcga gefinn, sjálf-
mentaður vet og hinn vandaðasti maður -
3. ágúst.1922. . . . Um kaupfélaga
eða samvinnustefnuna er mér alt af
mesta nautn að hugsa, og j>á koma fram-
leiSslumáliri framariega. Eg býst við að
menn hljóti aii aimennt að hallast að frá-
færunum aftur, vegna gjaldeyrisvand-
ræðanna. En vandræði eru það víða
að breyta tii. Mér finnst altaf mikið
til um nauðsyn þess að ærnar annist
lömbin fyrsta sumarið, og kenni þeim
að lifa, cinkum við takmarkalausa
geiminn, Sprengisand og Ódáðahraun.
Eg skil það efni mörgum betur. Veit
muninn á vanhöldunum hjá Jóni á
Mýri nú, og Jónunum á undan, og á
fénaðargeymslu haust og vor nú og
fyr. Margur unglingurinn hefir orðið
hagsartdi af einverunni við ærhirðingu
að sumrinu. En mcir lærir maður þá
að óska þess sem sjaidan fæst, en
framkvæmdaijör, við það að drepa
tfmann við hjásetu Auðvitað gætu
menn gjört einverustundirnar ungliiig-
unum ánægulegri og uppbyggilegri en
tftt hefir verið. T. d. væri sérlega
handhægt að lœ/a góð ljóð við hjá-
setu. Þá þaif maður ekki altuf að
horía á bókina, gæti rifjað upp það
sem lært er við gönguna f kring um
ærnar, án þess að gleyma hvað gera
þarf. Og að fara yfir það sem numið
var á skóla, eða öðruvísi, væri nyt-
söm og góð dægrastytting. Okkur
Sigurði f Felli kom sam&n um að við
hefðnm þolað að hugsa um óskyld
efni, og að vinna hart, að 50 ára
aldri; eftir það lúðumst við meira ef
mikið var hugsað. Góð og greind kona
sagði við mig íyrir fáum árum »Þú
ert Ifkari konum en aðrir karlmenn
sem eg hefi þefct: getur hugsað um
margt í einu.« Eg véit að hún sagði
s«tt. Meðan eg w bándi á Mýri
þurfti eg um msrgt að hugsa (og jók
að óþörfu í, kann einhver að segja).
Kona, sem hefir bús og barna að
gæta, þarf að margskifta hugsun llkt
þeim sem les fyrir fimm bréf f einu.
Hvers eðli er að hálfu vani.--------
.... Afurhaldsstjórnin sem komst
að völdum í Canada 1911 er nú loks-
ins oltin. Hér í vesturfylkjunum (Mani-
toba, Sask. og Alberta) voru nærri
eintómir bændaflokksmenn kosnir; þó
varð gamli fraœsóknarflokkurinn ofan
á, en hefir ekki helming þingmanna.
Bændaflokkurinn hefir ekki sameinast
honum, nema þar sem um þau mál
er að ræða, sem bændur vilja eitt
með hinum. Vonandi að nefnd hafi
hveitisöluna í haust til umráða, líkt
og ein 2 ár fyrri. í hitt eð íyrra flaut
fjöldi bænda fyrir það, að þeir áttu
svo roikið inni hjá stjórninni af hveiti-
verðinu frá árinu áður, þá góð upp--
skera og gætileg áætlun. Hveitið selt
á ábyrgð eigenda þá. Fiutningsgjaldið
á hveitinu hér úr vesturíyikunum er
citt, sem skaðað hefir bændur voða-
lega, og mun það mikið fyrir samn-
ingsrof sem stjórnin lét viðgangast;
Fyr hefði hún átt að falla. Tieyndar
er nú lfkt hér og á íslandi að and-
stæðingar stjórnarinnar geta ait eyði-
lagt, hún hefir ekki meirihluta, og
.eins var f Manitoba. En í tæplega
afstöðnum kosningum mur. bænda-
flokkurinn hafa meira en helming.
Hann er nú búinn að kjósa til for-
ustu búnaðarskólastjóra um fcrtugt,
álitlegan matm.
Með miklum spenningi fylgi cg
surou heima, einkum samvinnumálun-
um og vínmálinu; hefi aldrei verið
heitaii fyrir þcim en nú. Því þekk-
ingin á ástandinu hér f þessum mál-
um bendir mér eindregið í sömu átt.
Mér kctnur ekki til hugar að ritstjór-
ar T/mans og Dags séu fullkomnir
eða gallalausir menn, en þar er margt
af aðdáánlega heiibrigðum sannleika
sagt. Og verri fréttir gæti jeg varla
fengið frá íslandi en að framsóknar-
fiokks listinn heíði beðið ósigur. Sam-
vinnustefnan þarf alstaðar að sigra
auðvakh og sameignar stefnurnar. En
á íolandi, einkum Norðurlandi, á hún
hægra með að vinna én víðast ann-
arsstaðar, og þörfin sérlega brýn.
Auðveldara að kúga þar en vfðast.
En upplag til að færa Guðmundi ríka
heim sanninn liggur { landi, og þarf
að rækta það af kappi. — Til - raf-,
magnsins hefi eg hotft með von og
þrá býsna lengi. En á seinni tíð
hræðist eg það f höndum okurgjarns
auðvalds. Bændur eru má ske illa
vaxnir þvf að stjórna þjóðinni; en þeir