Dagur - 28.03.1923, Blaðsíða 1

ÐAGUR
kemur út á hverjm fimttide gi.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagl
fyrir 1. júií, lnnheimtuna annasí
rítstjóri' blaðsins.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jóíl! I>, I>6r,
NorðurgSlti 3. Talsími 112i
Uppsðgn, httndin við áramót
sé komin til afgreiðBlnnianns
fyrir 1. des.
VI. ár.
Akureyri, 28. marz 1923.
13. blað.
Ullariðnaður og
heimilisiðnaður.
innglíngur.
Lágt ntarkaösverð á ísieuzkri uil
ög mikiil innflutningur á eriendum
dúkum og fatnaði hefir á siðustu
árum vakið þjóðina fil mikiiiar um-
hugsunar um uliarvinsluna innan
iands. Par seru við íslendingar
eigum yfir nægu verksviti að ráða,
nægri vatns- og vöðvaorku, tii þess
að vinna nýtar vörur úr ullinni,
sem til felst í landinu, er það að
verða hvers manns álit, að mikit ó-
menning sé í þeim skiftum fólgin,
sem viö höfurn á ull okkar og er
lendutn ullar og bómullarvarningi,
þar sem langmestur hluti geipilegs
verðs liggur f vinslunni og verzl-
unaráiagningu.
Til skamms tíma hefir ul! verið
unninn með vélum á þrem stöðum
í landinu. Þó er vélavinsla ebki
eldri en það, að miðaldra menn
muna upphaf hennar. Qefjun er
stærsta fyrirtæki af þvi tægi hér á
landi. Hún hefir þrennar stórar
kembivélar, 2 300 þráða spunavéiar,
fjölda vefstóla og annara véla. Áia-
foss er önnur verksmiðjan og er
blaðintt ókunnugt um stærð hennar.
Priðju vélarnar voru á Halldórsstöð-
um í Laxárda!, en brunnu fyrir
skömmu síðan, Pær voru mjög
smáar en hafa verið til ómetan-
legs gagns fyrir Suður-Pingeyjar
sýslubúa og fieiri til styrktar heim-
ilisiðnaðinum.
En verksmiðjur þessar orka þó
ekki að vinna nema örlítinn hluta
af ull landsins. Enn er hún að mestu
flutt út fyrir sára lítið verð tiitölu-
lega við aðfluttan dúkavarning og
fatnað. Pjóðinni er því óhætt að
beita afli sínu í þessa átt óhikaö
um nokkuð mörg næstu ár, án ótta
um það, að verkefnið tænaist.
Fyrir því er unt aö selja islenzka
ull öðrum þjóðum, að takast má að
vinna úr henni ýmsar nothæfar
vörur og í sumu falli ágætar vörur.
Pegar þetta er víst á aðra hönd,
en á hina að hér er ærin orka í
landi og margt af iðjulitlu þurfandi
iólki, verður nauðsyn stórra aögerða
hverjum manni Ijós. Eru á þvi máli
tvær hliðar, einkum, sem eru svo
mikilsverðar að þær gefa því gífur-
lega mikla þjóöfélagslega þýðingu.
Eru þær hliðar sú þjóðliagslega og
sú þjóðmenningarlega, Sú þjóðhags-
lega er svo augljós, að eigi"þarf
um að ræða nema skipulagsatriðin.
Sú þjóömenningarlega kemur enn
til greina í þessum umræðum. '
Abgerðir þings og stjórnar.
Pungi þessa máls hefir knúð þing
og stjórti, tii þess að taka það til
athugunar. Samkvæmt þingsályktun-
artíliögu hefir stjórnin skipað nefnd
manna, til þess að kynna sér þetta
mál og koma fram með álit og til-
lögur um það. Nefndin mun enn
ekki haía lokið störfum né skilað
áliti. Mun því vera of snemt að
ræða um niðurstöður hennar. Heyrsí
liefir þó, að hvaða niðurstöðu nefnd-
in muni komast í aðaldráttum og
mun hún veta sú, að stofna til
stóriðju í þessati grein, helzt nálægt
Reykjavík, þar sem nóg vært vatns-
orka og við miöstöð samgangna
um alt land. Sé þetta rétt, tnun vaka
fyrir nefndinni, að með því að sam-
eina sem mest af iðjunni á einn
stað verði hún rekin kostnaðarminst
og hagkvæmlegast. Og að vegna
góðra samgaugna við Rvík, muni
siíkt iðjuhverfi geta orðtö við þörf
hetmilisiðnaðarins um land alt.
Vegna þess að hér er um hugs-
anlega leið að ræða til úrlausnar
þessu tnáli, sem likur eru til, að
nefndin hallist að, verður hún at-
huguð hér í sambandi við aðrar
leiöir. Verður í þessu máli að Ieita
aö Itinni dýpstu þörf og þeim úr-
ræðum, er vcrða bezí við henni.
Álit verksmiðjustjérans í
(lefjun.
Verksmiðjustjórinn í Qefjun er
líklegur til, vegna reynslu og kynn-
ingar af uliariðnaðarmálutn, að
hafa goít vit á þessum hlutum.
Dagur hefir spurt ttm álit hans og
er það í fáum dráltum á þessa leiö:
Verksmiðjufyrirtæki í þessari grein
ganga svo bezt, aö þau fari ekki í
stærð yfir ákveðið mark, þannig að
einn hæfur maður anni því, að hafa
glögt yfirltí og stjórn um alt íyrir-
tækiö. Uliarvinsluverkstæði f smærri
stíl mega heldur ekki fara ofan
fyrir ákveðið mark, svo aö þau geti
borið stg. i bráð telur hattn óþarft
aö hugsa lengra en það, að koma
upp verksmtðjum af Gefjunnar stærð,
svo að ein verði í hverjum lands-
fjóröungi. Auk þess íelur hann rétt
og sjálfsagt, að smærri verkstæði
séu sett á stofn, til þess að undir-
byggja heimilisiðnaðinn. Pó sé þess
gætt við stofnun slíkra verkstæða,
að þau geti ef þörf krefur tekið
vexti, hvað snertir vatnsvirkjun og
að þau geti auk þess að kemba og
spinna fyrir heimilin unnið á eigtn
spýtur og framleitt band og þráð
o. s. frv. Eru hér aðaldrættirnir úr
skoðun verksmiðjustjórans.
(Meira).
Bréfkafiar vestan urn haf.
(Framh.)
Enn kann að finnast eitthvað afTíkum
Pórhalla biskups, að þeir beri af öcstum
bændumað velvildog virðjng til stéttar-
innar, og víðsýnu bfimannsviti. í járn-
brautarroálinu gat eg ekki /ylgt hon-
um. Eg held að menn verði þar að
b(ða eítir raímagninu. Kolin eru of
dýr og ðviss. Vont var að missa gas-
ijósin t Reykjavík íyrir kolaleysi, verra
þó að lestagangur leggist niðtir þeg-
ar verst gegnir, e( til vill. Hér hefir
ftutning9gja!d vneð járnbrautarlestum
verið svo hátt að ýms framlciðsla
hefir hætt, grtpahúðum fleygt o. s. frv.
Félögin tapa þúsundum farþcga dag-
lega fyrir þetla háa gjald. Sumir
fara á bílum, aðrir á hesíum, eða ux-
um jafnvel, en sumir sitja heima, og
þeir mnnu flestír. Því aðeins er happ
að járnbraut, að ftutningsgjafdið sé
ekki hærra', en að atvmnuvegurinn
beri það. Við Winnipegvatn seldu
sumir hey í fjariægð til hagsmuna,
prcssað og bundið, en urðu nú að
hætta því. Það roun koroa fyn'r að
bændur flýi úr Flóaáveitu piássimi
fyrir of dýr ábýli, þó ekki sé, gerður
leikur, tií að Reykjavík geti haft Suð-
urlandsundiriendið fyrir skóþurku.
Þetta raus þykir kann ske vottur nm
gáfnnleysi mitt. En heyrt hefi eg að
Einar Benediktsson segi sð menn verði
að bfða eítir rsfmngninu. Gáfnaieysi
gtcpur honum varia sýn. Eg hefi séð
járnbrautina iagða bér í gegnum bygð-
ina, og verið alt af fáa faðma frá
henni, þó á fjórum stöðum Sá mann-
fjöidann, sem að því gekk að koma
henni upp, og svo hvað alt af er
mikið Iagt fram til viðhalds og eftir-
iits dagiega, og til endurbóta á viss-
um tímum. Gilið á landinu mfnu er
ekki stórt; þó er búið að kosta miklu
til þess. Fyrst selt trébrú; fylt upp
að henni báðum raegin. Við hana sí-
feldar aðgerðir, og loks steypt sem-
entsræsi og fylt ofan á það. Mun nú
lfklegt að árlegi kostnaðurinn verði
lítið meiri á þessurn bletti en annar-
staðar. Þvertrén undir járnteinönum
endaat fá ár. Árlega hópur manna á
ferðinni til að skifta um þau; svo fú-
in að lélegt eldsneyti er f þeim,
þegar þau eru tefein. Hér eru þau dýr,
hvað þá flutt tii íslands þó frá Nor-
egi væri. En þó kaldara sé á ísl. en
her, held eg að slæmi norski viðurinn
endist ekki lengi grafinn í mold og
roöl. Venjulega möl að sunra leyti á
fletinum, sem upp snýr. Mér koma í
hug »yfirbygðu< jarðirnar, sem fáir
gátu lifað á. Það þarf útsjón til að
sitja þær, svo að landsskuldin hafist
upp. . . .
Eg hefi grætt hér nokkuð f skoð-
un á ránytkjunni, þvf sumir hér hafa
útpfnt iöndin sfn svo á 10 árum, að
höggvið hefir nærri þúsund ára níðalu
íslendinga. Hér þurfa menn að læra af
sömu þjóðinni og þið, þó mjög séu
ólíkir atvinnuvegirnir. . . .
Um barnafræðslur.a vildi ég eitt-
hvað segja en vantar vit og tíma.
Auðvitað þarf alþýðuþekkingin að
aukast- Þvl framför þjóðarinnar er
mest bygð á þvf, að hún eigi sem
flest heimili sjálfstæð að efnum og
þekkingu. Og svo er framtfð heimii-
anna bezt trygð, að börnin hafi sem
raest þcim að þakka. Rarnaskólarnir
hér, að því er mér finnst, grátlega
vel lagaðir til að eyðileggja heimilin.
Aðal heimili barnanna margra verður
skólagarðurinn, með knattieik og
»Candy« (= bijóstsykur)-áti, efst á
blaði. Þetta færist inn á heimillð. Og
svo verður margur unglingurinn sólg-
inn í skemtanir að ef unt er, reynir
hann að komast flest kvöld í boita-
leik eða að knattborði (Poolroora) og
hættir ekki við það, þó hann verði
vinnumaður eða böndi. Og þá er auð-
vitað eitthvað látið f munninn, miður
heilnæmt oft. Sannfæring mín er að
þjóðarnauðsyn sé, að börnin hafi sem
rae3ta og bezta fræðslu á heimilun-
um, helzt fram að fermingaraidri, eða
12 ára aldri máske. Umgangs kenslan
getur orðið affarasælli en föstu skól-
arnir. Sfður hætt við að hún skapi
óátsskcpnur, andiega skoðað. Það má
ekki gefa bernskunni meira en ézt
og meltist. Sá sem f æsku nýtur góðs
heimilisuppeldis er alla æfi að læra’
námfýsin aldret eyðilögð. Fjöldi skól-
anna eyðileggur hana. Skemtana og
nautnafýsn kemur f staðinn, Viðleitni
að gleyma skipar rúm gagnlegrar
fróðleiksfýsnar. Lffs apursmál að vinn-
an sé ekki vanrækt. »í sveita þíns
andlitin skaltu þfns brauðs neyta«,
er heilræði algóðs og alvíss föðpr, en
ekki hegning, lögð á af harðstjóra.
Bandarfkjamenn, sem bezt sjá glap-
stigu skólastefnunttar leggja nú 4«