Dagur - 26.02.1925, Síða 1

DAGUR
Kemur úf á hverjutn fimtudegf.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagi
fyrlr 1. júlí. Innheimtuna annasf,
Arnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf<
VIII. ár.

ir\rM~iWiTTi*-nru >
Akureyrl, 26. febrúar 1025.
aforeiðslan
er hjá Jónl l>. Þór.
Norðurgótu 3. Talsími 112
Uppsögn, bundin vlð áramót
lé komin tii afgreiðilumanns
fyrir l. dei.
9, blaö.
Bókasafn Akureyrar.
iii.
Nií ætla eg að bregða mér á leik
og gera, að gamni mínu, ráð fyrir
nokkru, sem ekki er og að ilkindum
gerist ekki á vorum dögum.
Amerískir auðmenn mega eiga
það, að bókasöfn þjóðar sinnar hafa
þeir höfðinglega styrkt. Hafa þeir á
þá Ieið friðþægt fyrir fjölda synda.
En enginn hefir verið jafn-stórtækur
í þeim efnum og Carnegie, auðjarl-
inn frægi. Talið er, að hann hafi
gefið 900 milliónit króna til allsherjar
þarfa. Mestöli þessi feikna-fúlga fór
til bókasafna. Þessi mikli auðkýfingur
þakkaði bókasöfnum gengi sitt og
kunnandi. Má af sllku ráða, að það
er á vorri öld háskasamleg firr*
orðtækið gamla og ógöfga, að bók
vitið verði ekki látið í askana. Skyldu
þeir minnast þessara þakkaryrða
Carnegies, gull- og efnisdýrkendur
vorir, sem flest virðast meta eftir
peningalegu verði. Bókvit getur
verið máttugt í eðli, næsta hagvirkt
og til margra hluta nytsamlegt. Vera
ætti auðvelt að skýra slíkt fyrir
ýmsum auðsýslumönnum vorum, svo
að þeim skildist. Erfiðari veitist
skilningur á hinu, að fjárhagsleg nyt-
semi bóklegs vits er ekki nema auka-
geta, ekki aðaikostur hennar né höf-
uðarður. Bókvisi stefnir að æðra miði
en fjárgróða og vaxandi vélfimi.
Nú bið eg lesendur að koma með
mér á ofurlftið hugarflug. Hirðum
eigi, þótt ráðagerðir vorar verði
kallaðar höfuðórar, hlegið að draum-
smiðum vorum, og enginvon sé á,
að þær rætist að ráði fyrr en langt
frammi á ókunnri og ókominni öld.
En alt fyrir það er eigi árangurslaust
að skjóta hugmyndum og hugsmíðum
fram á sjónsviðið. Hver lífsanda getin
hugsjón er orku mögnuð. Hugsjónir
eru ekki eingöngu hverju dýri
jaröarinnar lífseigari. Þær eru sigur-
sælar í eðli. Þær magnast á áranna
rás, þær grafa um sig smátt og
smátt, þeim Iýstur ofan i fleiri og
fleiri, þær hrífa þá til stuðnings sér
og fylgdar. Að lokum eru þær i
heiminn bornar i líki lifandi og
starfandi stofnana og menningar.
Segjum, að einhver velunnandi
þessa bæjar yrði alt í einu millfóna-
jöfurr. Slfkt er eigi framar með
stórtiðindum talið á voru landi.
Stórtíðindi væri aftur hitt, ef þessi
milliónakóngur væri hugsjónamaður
og mentavinur, tryði á mátt og
megin andans og andlegra verðmæta,
hefði á þvi hjartgróinn skilning, að
andlegur þróttur og andiegur þroski
er skilyrði alls annars þroska, sið-
ferðilegs, andlegs, félagslegs, stjórn-
arfarslegs. Gerum samt ráð fyrir, að
svo giftusamlega tækist til, að vor
ágæti ráðgerði auðsýslumaður skildi
til fullnustu, að engi viðreisn er
hugsanleg, nema á undan fari andleg
viðreisn. Ætlum þessum öölingi
vorum það hið mikla rausnar- og
dáöabragð, að hann gæfi hundruð
þúsunda eða alt að þvi millíón
króna til fullkomins bókasafns i
Ákureyrarbæ.
Hvað myndi þá fyrst gert, safni
voru til stórfenglegrar viðreisnar
og eflingar?
Fyrst yrði sendur til Vesturheims
mentamaður til að kynna sér skipu-
lag, vinnubrögð og hýbýlakost
bókasafna i álfunni miklu. Þar er
þeim á ýmsan hátt haganlegast
fyrir komið, þau bezt sniðin eftir
margs konar markmiði þeirra og
margvislegustu bókaþörfum. Siðan
yrði safninu reist rúmgott hús og i
hvfvetna hið veglegasta, þar sem
hátt væri undir loft, gluggar víðir
og rniklir, kvöldljós björt, sæti þægi-
Ieg, ritföng við hvert sæti, veggir
alsettir bókhillum og í milli þeirra
fögrum myndum og málverkum
skreyttir. — Ekki væri lengi hvikað
við að stofna nýtt embætti, safninu
tilumsjár og vaxtar, og án efafleiri
en eitt, er safnið yxi, og alþýða
manna vendist notkun þess og nautn.
Slikri embættisstofnun fylgdi vonandi
sá kostur, að Akureyri yrði einum
mentamanni auðugrí en áður.
Hvers yrði einkum gætt í bóka-
kaupum?
Eg sleppi hér endurtekning þess,
er eg tók fram í „Degi" 22. jan.
um kröfur þær, er safninu bæri að
fullnægja. Alt slíkt yrði tekið til
greina. Á safnið yrðu fengin hin
ágætustu rit í heimspeki, fé'.ags- og
stjórnarmálum, bókmentum og sögu.
Víðtækur lestur slikra rita er bezt
fallinn til varnar öfgum, bæði i
ihalds- og byltingaátt. En við siíkum
öfgum er einmitt iskyggilega hætt
á liðandi tíð. Getur ai sliku stað-
ið óbætandi skaði. En snúum að
öðru, sem nær er og auðskildara.
Fyrst yrði í bókavali farið eftir stað-
háttum, atvinnuvegum og sérstökum
* I „Andvara" 1922 er fróðleg grein um
„bókasöfn og þjóðmenning," eftir Pál
E Ölasson, og er þar sagt frá bókasöfnum
Vesturheims. Þeir, sem áhuga hafa á
bókasafns-málum, skyldu kynna sér ritgerð
þessa.
þörfum Akureyrar. Þess yrði minst,
að hér eru vefnaðarvélar. Kostað
yrði kapps um að afla safninu nýj-
ustu bóka og nýjustu skýrslna og
ritgerða um þá iðn og framfarir í
þeim efnum. Jónas Þór og stjórn-
endur Gefjunar gætu þar þá að
gagni leitað slðustu nýjunga um
ullarspuna og dúkagerð. Sláturhús
er hér og skinnaverkun. Stjórnendur
safnsins myndu ala önn fyrir, að
þeir, sem slfka sýslu stunda eða
reka láta, gætu grætt á að vitja
þess. Akureyri er kaupfélags- og
verzlunarbær. Séðyrðium, að kaup
menn og kaupfélagsmenn gætu setið
þarfbróðerni og bandi friðar við sama
borð, athugað þar framfarir í samvinnu
og viðskiftum. Ekki þarf að þvi að
spyrja, að minst yrði fræðsluþarfa bæj-
arfulltrúa og kjósenda, er áhuga hafaá
landsmálum og vita vilja deili á, um
hvað þeir kjósa, en ekki láta reka sig
þangað sem diika f sláturhús. íhalds
menn og BboIsarn gætu þar safnað
gögnum í ræður sinar og tillögur.
bLeyfið börnunum til mín að
koma", yrði eitt kjöryrði bókasafns,
sem f senn er auðugt og göfugt.
Börnum þarf að innræta ást á bók-
um, kenna þeim hagnýting þeirra,
venja þau á að verja til þeirra tóm-
stundum sínum. Góð kona og vitur
yrði gerð bókavörður f ráðgerðri
barnadeild þessa hugstníðaöa safns.
Hún myndi leitast við að hæna sem
flest bæjarbörn að safninu. Hún ynni
með því tvenns konar gagn: laðaði
bæjarbörn að bóklestri og foröaði
þeim frá að slæpast og spillast á
götum og bryggjum.
Sennilega þykir sumum, sem þess
konar aafn, er nú hefir Iýst veriö, rísi
ekki á Akureyri fyrr en frammi i „blá-
móðu aldanna". En þó að alt of dimm
ihaldsþoka gtúfi nú yfir bæ vorum
og landi voru, getur henni Iétt tyrr
en varir. „Ekki er lengi að skipast
veður í Iofti.n Með menningarþjóð-
um heims, t. d. f Vesturheimi og i
Sviþjóð, vex nú óðfluga skilningur
á mikifvægi og menningarnotum
góðra bókasafna. Ekkert er eðli-
legra. Þótt barnafræðsla verði, ef til
vill, ekki gagnslaus, veröur hún
gagnslítil, ef ekki fer á eftir nein
fræðsla fullorðinna. Bókasöfn eru
framhaidsskólar. En mikill munur er
að einu leyti á þeim og barnaskóla.
— Skólann eru börn skyldug að
sækja og verða þar að fesa og læra
það, sem þeirn er fyrir skipað. Söfn
sækja menn sjálfviljandi, iesa það,
sem þeim líkar, læra það, sem þeim
rennur hugur til. Eigi leikur vafi á,
hvort vænlegra er til arðs og and-
legs ábata. Má þó eigi skilja orð
mín svo, sem eg amist sérstaklega
við barnaskólum né kjósi þá feiga.
Stórþjóðunum lærist æ betur að
gera bókasöfn að þjónum sfnum í
hinum margvfslegustu greinum: f
iðnaði, fésýslu og uppeldi. í Vestur-
heimi vitja t. d. húsmæður bóka-
safna og skrifa þar „fyrirsögn um
hinn eða þénna rétt° (smbr. „Bóka-
söfn og þjóðmenning" í „Andvara*
1922) Stóriðnaðar-smiðjur koma upp
miklum bókasöfnum. Þær þykjast
græða á að verja til slíks mfklu fé.
Þessi bókasöfn safna staðreyndum,
tölum og skýrslum, auk þess sem
þau kaupa bækur og tímarit. í bóka-
söfnum bankanna sumra er byrjað
á því á morgnana að klippa úr
blöðunum verzlunarfréttir og ýmis
tíðindi, er bankamenn vita þurfa og
fregna* En skemtilegast er þó
að lesa um barnadeildirnar. Er og
ritað, að „ein ánægjulegasta sjón sé
að sjá barnabókasafn vestra að
kveldi, baðað i Ijósi, alskreytt blóm-
um, myndum, bókum og börnum.
Alstaðar úir og grúir af börnum,
kappsömum og fróðleiksfúsum, kring-
um bókavörð, viö hillurnar, við borð-
in, jafnvel á gólfinu, ef ekki er rúm
annarstaðar. Alstaðar teygjast fram
kollarnir; hvarvetna sér i glaðleg
augu. Á einum staðnum vekur gleð-
ina skemtileg bók, á öðrum fögur
mynd eða nýtt hefti lengi þráðs tíma-
rits" (Andv. 1922).
Fátt yrði æsku þessa bæjar þarf-
ara unnið en að stofna slikt bóka-
safn, þótt Iengi vel yrði það ófull-
komið. En smásaman skildust bæj-
arbúum kostir slíks heilsuhælis og
áhrif þess holl á börn þeirra og
ungmenni. Og þá yrði betur hlynt
að þvi. Einhvern tfma kemur þar,
að slikt bókasafn verður kallað jafn-
ómissandi og skriftar- og reiknings-
kensla er óhjákvæmileg talin nú á
dögum. En einhver verður að ríöa
á vaöið og gerast frumkvöðull að
stofnun slíks safns.
IV.
Maður heitir Kristján Krist/dnsson.
Skipstjóri var hann áður, en er nú
fornbókasali f Reykjavik. Kristján
þessi er stórmerkilegur maður. Hann
er bókavinur svo mikill, að eindæmi
sætir um mann i hans stöðu. Ef þú
heimsækir hann, fær þú vart þverfótað
þar fyrir bókum. Þær fylla hvert
herbergi, hvern krók og kima frá
* Sjá um þetta etni grein I „Tilskueren" í
nóvember, 1924.