Dagur - 12.08.1925, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur úf á hverjum flmtudegl.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagi
fyrlr 1. júli. lnnheimtuna annast.
Arnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jónl Þ. Þ6r.
Norðurgótu 3. Talsfm! 112
Uppsðgn, bundln vlð áramðt
sé komln tll afgrelðtlumanns
fyrlr 1. des.
VIII. ár. j
Akureyrf, 12. ágúst 1025.
33. blafii
Rítfregnir.
Sig. Kristófer Pétursson,:
Hrynjandi íslenzkrar
tungu. (Drög). Rvík 1924.
riöiundur rits þessa er sjúkiingur
á Laugarnesi. Hann er áður kunnur
rithöfundur. Hann er gæddur frá-
bærutn gáfum. Á ungutn aldri var
hann settur tii menta á fágætan hátt.
Orlögin siógu hann ólæknandi sjúk-
dómi. Síöan hefir hann lifað einskonar
kiausturiifi og helgað starf sitt and-
legum máium.
Teija má, að rit þetta fjalli um
nýja grein ísienzkra máivisinda. Að
sögn höfundarins veittist honum
örðugt að rita, er hann hóf ritmensku.
Með tilstyrk guðspekiiegra fræða
uppgötvaði hann það lögmál tung-
unnar, er bók þessi fjallar um.
Farnaöist honum þá betur. Er hann
nú talinn með snjöilustu höfundum
á islenzka tungu.
Setningafræði fjallar um rökrétta
niðurskipan hugsana i rituðu eða
mæltu máli. Hrynjandi tungunnar
er rétt niðurskipan orða i setningum
eftir hijómstyrk þeirra og rómhæð.
Höfundurinn veitti þvf eftirtekt, að
hin fornu rit tslendinga eru mjög
háttbundin; tvfliðum ogþriliðum er
niðurskipað á reglubundin hátt
þannig, að eigi raskast lögmál hljóð-
fallsins. Tók hann þá að rannska
þessi fræði og sá brátt að nútfðar-
höfundum er ótamaraaö skipa þannig
orðum í setningar, að eigi raskist
þetta lögmál. Hefir hann nú gert
víðtæka rannsókn á þessu lömáli og
skipað athugunum sinum i fast kerii.
Teiur hann iiklegt að höfundar
islenzkra fornrita hafi annað tveggja
baft næmari hrynjandikend, en nú
gerist, ellegar kunnað skil á lögmáii
þvi, er hér ræðir um og sem nú sé
að mestu tínt úr vitund manna.
Það er fijótsagt, að hér er um
margbrotna fræðigrein að ræða og
að því er Degi virðist ekki aögengi-
lega alþýðumönnum, sem vildu nema
hana til nytja. Hann telur og vafa-
samt, að hún verði auölærðari en
bragfræöi. Sá maöur, er eigi hefir
hlotiö brageyra aö vöggugjöf, mun
að vísu geta lært einföidustu brag-
reglur, en hann mun aidrei geta ort,
svo að eigi verði klambursmfði.
Svipað mun verða háttað um þann,
er sljóa hefir hrynjandikend, að
honum munekkiverða auölært, svo
not verði að, lögmál þeirra fræða.
Viröast og þessar reglur ritlístar
stórum margbrotnari og verri við-
fangs en reglur braglistar. Er þar
þvíilkur munur, sem áöldubrigðum
úthafanna og straumstrengjum fljóts-
ins, er fellur i gljúfri.
Höfundur kallar bók sina »drög.M
Er það mikil hæverska, af því að
hann hefir brotið viðfangsefni sitt
mjög til mergjar. Munengum henta,
er nú fást við islenzk málvísindi, að
auka við, þar sem hann hefir frá
horfið rökum þessara fiæða. En á
vísan hátt er þetta réttnefni. Þaul-
hugsuð efni og skýrð mega teljast
drög til Ijósrar og tábroilnnar greina-
gerðar þeirra lögmála, sem cru kjarni
fræðanna. Rit höfundarins er fremur
við bæfi vlsindamanna en alþýðu.
Myndi verk hans kotna að fyllri
notum, ef fræðigrein þessi væri í
stuttu riti brotin til kjarnans og
lögmál hennar skýrð á f&brotnari
hátt og við alþýðu hæfi. Væri höf-
undinum bezt ttúandi, til þess að
vinna það verk, ef honum endist
til lít og orka.
Margar eru greinir sannrar ritlistar.
Skiftir miklu að allra sé gætt, — að
eigi verði ein vanhirt meðan önnur
er dáð um of. Kemurþar til greina
málblær eigi siður en tungutak, stfll
eigi sfður en hljóðfall. Verður og
þróttur og háfleygi hugsana ávalt
mest varðandi. Nær ritlist til fegurðar-
kendar manna eftir fleiri leiðum en
aðrar listir. Farvegir hennar eru
auga og eyra og duldir vegir til-
finninga. Varðar miklu að eigi verði
hugsanir vængstýfðar eða heftar,
þegar tungan er feld í form þvilikra
lögmála. Fyrir þvi er nauðsynlegt
að gæta varúðar, er menn vilja færa
sér i nyt þessi fræöi um lögmál
hrynjandi tungunnar, að eigi tapist
á eina hönd til móts við það, er
vinst á aðra. Vel gæti svo fariö um
þá menn, er sljóa hafa hrynjandi-
kend, en kostuðu kapps, um getu fram,
að rita eftir reglum pessum, að verk
þeirra yrði rithnoð þvilikt, sem gerist
braghnoð Ieirskálda. Enginn skyldi
heldur láta hugfallast, þótt honum
reynist torlærð til hlitar þessi og
önnur fræði fslenzkrar ritlistar. Surnar
greinir hennar verðameðfædd gáfa;
þær eru orðnar þættir f hæfileikum
þjóðarinnar. En þær gáfur hafa glæðst
og vaxiö i vitund hennar við yl
ástúðar til tungunnar og ástundunar
þviiíkrar, sem liggur á bak við þetta
mikia verk Sig. Kristófers Péturs-
sonar.
Rit þetta ervandað að öllum frá-
gangi. Höfundur hefir notið aðstoðar
góðra manna um yfirlestur handrita
sinna og prófarkalestur. Háskólinn
& Innileg'ar þakkir til ailra, er auðsýndu okkur bjálp og hluttekningu
við fráfall og jarðarför okkar hjartkæra eiginmanns og fööur Guðmundar
Vigfússonar.
Akureyri 12. ágúst 1925.
Eiginkona og börn.
Innilegt þakklæti fyrir auðsýnda hjálp og samúð, við fráfall og
jarðarför Jóhanns Helgasonar á Syðra-Laugalandi.
Aðstandendurnir.
hefir sæmt ritið þeirri viðurkenningu,
að styrkja útgáfuna úr Sáttmálasjóði.
Verk höfundarins er mikið og merki-
legt. Þar sem skygnustu menn
greindu áður slitróttan götuslóða
befir hann rutt leið upp á nýja
sjónarhæð. Gefst þaöan útsýn meiri
en áður um svið norænnar menn-
ingar. Er verk það stórrar þakkar
vert, enda hefir þvi nú verið skipað
virðulegt sæti f musteri islenzkra
vísinda.
Landsmálafundur á
iSeyðisfirði.
Eftir ferðalag og fundahöld á ýmsum
stöðum alt frá Borgarnesi til Austfjarða
hélt Jónas Jónsson 5. landskjörinn
þingm. sfðasta fundinn á Seyðisfirði
á (ösludaginn var. Stóð hann frá kl.
8 síðd. til kl. 3 um nóttina.
Greinagóður maður á Seyðisfirði
hefir gefið Degi eftirfarandi upplýsingar
af fundinum:
Fundurinn var mjög vel sóttur.
Jónas talaði fyrst á 3. klst. og fékk
afbrigða gott hljóð. Voru áheyrendur
yfirleitt mjög ánægðir. Að lokinni
ræðu reis upp til andmæla Gestur
Jóhannsson bæjarfulltrúi. Varð nokkur
senna á milli þeirra hans og J. J.
Tildrög hennar voru þau, að Árni
Jónsson alþm. hafði á leiðarþingi á
Seyðisfirði borið þeim J. J. og Sveini
f Firði illa söguna út af framkomu
þeirra f Rektunarsjóðsmálinu. Taldi
tillögur Sveins f þvf máli hafa verið
bornar fram af skemdarhug og að J. J.
hefði borið fram frumv. sitt um
Landnámssjóð til höfuðs Ræktunar-
sjóðnum. Þannig sætu þessir menn,
er teldu sig fulltrúa bænda, á svikráð-
um við velferðarmál landbúnaðarins.
Á leiðarþinginu voru engir þingm.
Framsóknarflokksins til andsvara. Þótti
þessi framkoma Árna Jónssonar þvf
ámælisverðari, sem hann hafði ekkí
minst á þetta einu orði daginn áður
á fundi á Egilsstöðum, þar sem hann
var að tala við bændur og þar sem
þrfr Framsóknarflokksþingmenn voru
viðstaddir og þar á meðal Sveinn f
Firði. J. J. vék að þessu f ræðu sinni,
en Gestur Jóhannsson, sem er mágur
Árna, vildi bera af honum blak. Urðu
talsverð átök á milli hans og J. J. út
af þessu. Þótti mönnum yfirleitt Gestur
verja Árna Jónsson af of miklu kappi
en sumum þótti J. J. um of harðleik-
inn við Gest. Þó skíldu þeir skaplega.
Eyjólfur JónBSon bankastjóri reis
þá upp til að andmæla J. J. Kvaðst
hann þó hafa haft gaman af að hlfða
á Jónas, en taldi honum heldur mis-
sýnast um pólitfkina og fiokkana f
landinu, þvf að íhaldsstjórnin og íhalds-
flokkurinn væri sú bezta stjórn og
sá bezti flokkur, sem verið hefði á
íslandf. Ekki hlaut Eyjólfur mikinn
byr á fundinum. Að lokinni ræðu hana
klappaði einn unglingspiltur og vissu
menn ekki, hvort hann gérði það I
alvöru eða spaugi.
Svör Jónasar til andmælenda hans
þóttu mönnum jafnvel enn betri en
inngangsræða hans. Enda nýtur mælska
hans sfn bezt, er þannig reynir á.
Voru þau viðskifti ójafn leikur sem
von var. Enda játaði Eyjólfur, að sig
bristi þekkingu á stjórnmálunum og
þótti hann verða drengilega við áhall-
anum. Skildu þeir J. J. og hann svo
sem drengjum sæmir og þökkuðu
hvor öðrum fyrir viðskiftin. Hefir hér
verið greint frá þvf helzta er gerðist
á fundinum.