Dagur - 05.11.1925, Blaðsíða 1

DAGUR
ketnnr úf á hverjum flmtn-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Ojalddagi fyrlr 1. júlí, Inn-
heimtuna annast, Árni
Jóhannsson í Kaupfél. Eyf,
Af*g r e i ð s lan
tt hjá Jónl Þ. ÞÓP.
Norðurgötu 3. Talsfmi 112.
Uppsðgn, bundin við áramót,
sé komin til afgreiðslumann9
fyrir 1. dcs.
VIII. ár.
Akureyri, 5. nóvember 1025.
46i bliöt
• - **-—~ '~ii ~l.
Kaupfélag Pingeyinga.
Ktur Jón Oauta Pelursson.
[Blaðið .Lögrétta hefir síðsn um áramót
flutt nokkra »Bréfkafla úr Þingeyjarsýslu.
eftir Sigurjón Friðjónsson. í þeim bréf-
köflum hefir hann gert innri málefni K. Þ.
svo og starfsemi einstakra manna, sem
við félagið eru riðnir, að umtalsefni á þann
hátt, að félagsmenn töldu sér stórlega mis-
boðið og áliti féiagsins hnekt með vaðli
hans og missögnum. Enda varð úr óvinafagn-
aður, því Mbl. gerði sér úr skrifum S. F.
einn af sínum kostaréttum. í aprílmánuði
ritaði J. G. P. grein þá, er hér birtist og
sendi Mbl. Krafðist hann þess, að hún yrði
birt sem andsvar gegn rausi S. F. og
hlakki Mbl. sjálfs yfir óförum félagsins,
Mbl. birti greinina í V2 blaði, sem efasamt
er, að allir kaupendur hafi fengið, en lét
greinina ekki birtast í ísafold, sem flutt
haföi grein þeirra S. F. og Valtýs út um
land. Þannig var grein J. G. P. að mestu
stungið undir stól. Nú mun J. G, Péturs-
son hafa ritað aðra grein til þess að leið-
rétta áframhaldsskrif S. F. En með því að
kalla má að nær engir af Þingeyingum hafi
séð þetta upphaflega svar hans og fá eigi
óslitið samhengi þessara orðaviðskifta án
þess að lesa það, hefir Dagur verið beð-
inn að birta greinina.j
Það er ektu að tilefnislausu, að
Morgui blaðið hefir gert Kacpfélag
Þingeyinga að umtalsefni f tveimur
tölublöðum nú nýverið. Einn af þeim,
sem skipa stjórn (élagsins, Sigurjón
Friðjónsson, fyrv. alþm., hafði fundið
hvöt bjá sér til þess, að fræða les-
endur Lögréttu um álit sitt á hag og
horfum K. Þ., bæði fyr og nú. Styður
hann mál sitt með nokkrum tölum úr
reikningum félagsins um siðastliðin 6
ár, sem biizt hafa í útdráttum f árs-
riti félagsins. Er ekkert tii þess að
segja, ef hinar uppteknu tölur stefna
beint á þá úrlausn, sem að er lettað,
og þelm fylgja þœr skýringar, að eigl
geti sktlist nema á etnn veg, þetm, sem
skllja vilja. Á þessu hefir orðið nokk-
ur misbrestur hjá S. F., þrátt fyrir
það þó tölu cpphæðir þær, sem hann
fer með, megi telja nokkurnveginn
réttar, það sem það þær ná. Er hvort-
tveggja, svo sem síðar mun sýnt verða,
að töluskýrslur hans eiga enganveginn
við það, sem beinast liggur við að
ætla, af umsögninni, sem þeim fytgir,
og svo hitt, að ályktanir höfundarins
af tölunum, og spádómar um gagn og
gengi K. Þ. í framttðinni, verða síður
en svo til að leiðrétta þann misskifn-
ing, heldur vekja bjá lesendum grun
og geig, þeim, sem trúnað leggja á
orð og ályktanir höfundarins.
Nú hefir Morgunblaðinu fundist
ástæða til að flytja þessi tiðindi, og
færir þau f þann búning, að nú sé
elzta kacpfélag landsins f andarslitr-
unum, og muni þá öðrum bætt, er
minni teynslu og bolmagn hafi að
baki. Er lftið látið uppi um það, hvort
blaðinu þykir betur eða verr, að svona
muni vera komið, en yfir allri frá-
sögninni, sem er fvsfln orðréttum köfl-
um úr áðurnefndu Lögréttu skrifl S.
F,, hvflir næstum htutlaus náfregnar-
blær, sem á að gefa Iesendunum enn-
þá meiri fullvissu um það, en bréf-
kaflar S. F., að dagar kaupfélágsskap-
arins á íslandi céu brátt taldir.
Af þessum orrökum er ástæða til
að fara fram á það, að Morgunblaðið
Ijái rúm til leiðréttinga og andmæla
þessum frásögnum. Ætti það, og önn-
ur blöð, að leggja á minni heilræði
Ara hins fróða, >at hvatki es mis-
sagt es.........þá skal þat hafa, es
sannara reyniskc.
Sú tala, f >Sendíbréfi« S. F., sem
mestar líkur eru til, að menn hafi
spert eyru við, og hafi fest sig f minni
lesendanna, er það, er hann telur
>eignalækkun Kaup'élags Þingeyinga á
þessu 3ja ára skeiði (þ. e. 1919
—1922) vera 920 þús. kr. og þó
raunar meirr«. Að þessari niðurstöðu
kemst hann með því, að bera saman
skuldakröfur K. Þ. út á við f árslok
1919 (að frádregnum kröfum utanfé-
lagsmanna á það) og jafnframt vöru-
birgðir og aðrar eignir félagsins þá,
við samskonar eigna- (og skulda ) liði
f árslok 1922. Á þennan hátt fær hann
fram, að hagur K. Þ. hafi versnað um
920*þúsund kr. á 3 árum, en af nndir-
liðunum. sem þessi reikningsfærsla
byggist á, og S. F. tilfærir, er ber-
sýnilegt, að hér er reikningsvilla um
60 þús. kr., svo niðurstaðan hefðí átt
að vera 860 þúi. Að öðru leýti skeik-
ar talan ekki svo langt frá réttu, að
það svari sér, að eltast við leiðrétt-
ingar. Hitt skiftir meiru, og það er
aðalatriðl í málinu, að það er ekki
Kaupfélag Þingeyinga sjáift (eða að
minstu leyti), sem svons hatði hallast
á fyrir, heldur félagsmenn, eða með
öðrum orðum ca. tveir þriðju allra
fbúa Suður Þingeyjarsýslu. Þetta veit
Sígurjón Friðjónsson, þe orð hans gefi
íuit tiiefni til að skiljast á hinn veg-
inn. K. Þ. hefir aldrei, hvorki f til-
gangi né athöfnum, stefnt að þvf, að
eignast stórfé fyrir sjálft lig. Það hefir
reist sér hús, og aflað sér aðstöðu-
réttinda eftir þörfum, safnað f vara-
* Hér er leiðrétt auðsæ prentvilla í Mbl.,
290 í stað 920 þús, Ritstj.
sjóð 0. s. frv., en það hefír aldrei
átt, hvorki 860 né 920 þúiundir króna,
til að tspa, eins og reikningsfærsla S.
F. á að sýna. Það var ekki K. Þ.
sjálft, heldur félagsmenn f K. Þ., sem
f árslok 1919 áttu nokkur hundruð
þúsunda af geymslufé sfnu f vörilum
félagsins, og það átti aftur þá sam-
svarandi upphæð útist. þá hjá öðrum,
aðallega S. í. S. Að þrem árnm liðn-
um sneri þetta öfugt við: Þá skuld-
uðu félagsmenn f K. Þ. félaginu nokk-
ur hundruð þúsund kr., og álfka upp-
hæð skuldaði félagið þá út á við, og
aðallega S. í. S. Með öðrum orðum:
Vegna þéai, að hér f grend var engin
veruleg lánsitofnun eða binki, og við-
skifti basrda við banka ætfð verið bæði
örðug og óhagstæð, þá hefír K. Þ.
orðið félagsmönnum sfnum einskonar
banki, bæði f blfðu og strfðu, eins og
framanrituð greinargerð skýrir, og þvf
geta reikningar þess, og viðekífta af-
staða út á við og inn á við, orðið
spegilmynd af þvf fjárhagsáitandi, sem
á hverjum tfma ríkir á félagssvæðinu.
Mér vitanlega hefír ekki komlð fram
samskonar spegilmynd af breyttri fjár-
hagsafstöðu einstakra héraða á kreppu-
árunum 1920—1922, svo um saman-
burð geti verið að tala, en hins vegar
mun eg sfðar gefa skýringar á þeis-
ari spegilmynd, þeim til athugunar,
sem kynni að þykja hún skuggaleg.
Eg veit eigi með vissu, hvort S. F.
hefir ætlað sér, með talnaregistri sfnu,
að gefa upplýsingar um breytingar á
elnkahag K. Þ. á nefndu tfmabili.
Hafi svo verið — og af ókunnugum
verða orð hans eigi á ennan veg skilin
— þá hefir bann áreiðanlega lagt frá
landi á skökkum stað, og vilst svo
lengra og lengra frá réttri úrlausn
þess máls. — Eg hefi nú eftir fylstu
heimildum reiknað út skuldiauta eign
K. Þ. f lok hvers árs frá 1919—1924,
á sama grundvelli og eignaframtal til
skatts er gert, og komist að þeirri
niðuritöðu, að frá 1919—1922 hafi
skuldlaus eign þess mink-ð um tæpar
70 þús. kr., en sfðan aukist aftur um
full 40 þús. kr. á sfðastliðnum 2 árum.
Mun það engan undra, þó félag, sem
á verðfailsárunum bafði vöruveltu er
nam ait að einni mlljón króna árlega,
hafi að samtöldu orðið fyrir verðaf-
föllum, sem þessu nema. Þó er það
ekki til að bælast yfir, en eg get
þessa hér, til að cýna og sanna, að
reikningsfærsla S. F. og tilfærðar töl-
ur, stefna alls eigi á þá niðuritöðu,
sem, eftir orðum hans að dæma, átti
að hefja leit að.
Nú munu einhverir verða til að
segja, að náið sé nef áuguœ, þar sem
er viðskiftaniðurstaða fétagsmanna f
K. Þ. og einkahagur félagsins sjálfs.
Á þessu má þó ekki taka vfxl, né
blanda saman, enda hefir hér verið
sýnt, að þetta fer ekki ætlð sáman.
Annað mál er það, að viðskiftaniður-
staða félagsmanna f K. Þ. eftir árin
1920 til 1922, sem reikningsfærsla S:
F. upplýsir nokkuð um, getur gefið
tilefni til athcgunar og umhugsunar,
frá almennu sjónarmiði. En áður en
dómur er feldur um ráðleysi félags-
manna ( K. Þ. f fjársökum, er þó
rétt að leggja á borðið nokkrar ikýr-
ingar þess, hvað orðið hafi um þá
upphæð, sem S. F. telur hafa horfið f
súginn bjá K. Þ. á 3 árum, og rétt
reikuað, eftir undirliðum reiknings-
færslunnar, á að hafa verið 860 þúi-
und kr. Er þess þá fyrit að geta, að
K. Þ. ijálft festi á þessum árum all-
mikið fé f mannvirkjum, og gerði það
sitt til, að rpilla viðskiftahag félagsins
út á við, i bili, meðan áritekjur fé-
lágiini voru að vinna það af sér. Nú
má því telja lokið, en auðvitað standa
þeisar eignir ekki fyrir kostnaðarverði
nú, fremur en anneð, sem reist var á
þeim árum, enda hafa þær ekki verið
virtar svo til eignar, þá né sfðar.
Þá er að snúa málinu að félags-
mönnum. Á umræddum þrem árum
hafa þeir aukið sjóði sfna f K. Þ. um
ca. 70 þús. kr. Það er kannske ekki
mikið, en þó er betra að eiga það
óeytt, jafnvel þó f vörslum K. Þ. sé,
en að það hefði t. d. horfið f vindl-
ingareyk og kvikmyndaiýningar, eins
og vaiapeningar bjá mmu fólki. Þó
er þess að geta, að félagsmenn f K. Þ.
reistu á þessum árum húi og önnur
mannvirki fyrir um 300 þús. kr., sem
K. Þ. lagði fram fyrir þá. Margir áttu
innstæður að nokkru eða öllu fyrir
þeim kostnaði. Aðrir stofnuðu til meiri
eða minni skuldar, en hvort heldur
var, þá bar að sama brunni, að þetta
hallaði viðskiftahag K. Þ. út á við.
Það var sð sönnu óheppilegt að svo
margir réðust til bygginga etc. á
þeim tfmá, því það var afar óhagitætt,
og allar áætlanir um tilkostnað sviku
itórkostlega. En umbótsþörfin á húsa-
kynnum rak eftir, og vár það ekki
svo, sérstaklega um þær mundir, að
blindur leiddi blindan f öllum fjár-
sökum ?
Hvað sem þvf kann að lfða, að þessi
hús standi nú ekki fyrir kostnaðarverði
sfnu, fremur en önnur frá þeitn tfma,
þá ér éianngjarnt, eftir atvikum, að