Dagur - 03.05.1934, Blaðsíða 2

134
DAGUR
48. tbl.
KOSNINGALÖGIN
Eftir BERNHARÐ STEFÁNSSON, alþingismann.
Niðurlag.
VI.
úrslit kosninga, úthlutun uppbót-
arsæta o. fl.
Talning atkvæða í kjördæmum
fer að mestu leyti fram með sama
hætti og áður. Er kjóséndum
leyfilegt að vera viðstaddir taln-
inguna, eftir því sem húsrúm
leyfir. Stund og stað skal auglýsa
með nægum fyrirvara.
í kjördæmum utan Reykjavík-
ur er sá frambjóðandi kosinn,
sem hæstri atkvæðatölu nær, eða
þeir tveir, sem hæstum atkvæða-
tölum ná, ef tvo þingmenn á að
kjósa. Við persónulega atkvæða-
tölu hvers frambjóðanda skal
leggja tölu þeirra atkvæða, sem í
kjördæminu hafa fallið á landlista
þess stjórnmálaflokks, sem fram-
bjóðandinn eða frambjóðendurn-
ir eru í kjöri fyrir. Ef frambjóð-
endur flokks í kjördæmi, utan
Reykjavíkur, eru fleiri en þar á
að kjósa þingmenn, teljast þó
landlistaatkvæðin aðeins þeim (í
tvímenningskjörd. tveim þeirra),
sem flest hafa persónuleg atkv.
í Reykjavík er hlutfallskosning
með sama hætti og áður, þó skal
þar leggja við atkvæðatölu hvers
kjördæmislista tölu þeirra at-
kvæða, sem í kjördæminu hafa
fallíð á landlista þess stjórnmála-
flokks, sem listinn er í kjöri fyr-
ir. Ef floiri listar en einn eru í
kjöri fyrir hinn sama stjórnmála-
flokk, skal aðeins telja landlista-
atkvæðin þeim listanum, sem
hæsta hefir atkvæðatölu.
Fyrir þíngmenn Reykvíkinga
og uppbótarþingmennina (»land-
fejörna þingmenn«) eru jafn-
margir varaþingmenn af hverjum
lista í Reykjavík og hann hefir
hlotið þingmenn (Iandskjörnir)
fyrir hvern flokk, eins og hann
hefir fengið mörg uppbótarþing-
sæti.
Eins og getið var í I. kafla þess-
arar greinar, á að úthluta allt að
11 uppbótarþingsætum til jöfnun-
ar milli þingflokka, þannig, »að
hver þeirra fái þingsæti í sem
fyllstu samræmi við atkvæðatölu
sína við kosningarnar«. Land-
kjörstjórn úthlutar uppbótarsæt-
unum eftir atkvæðamagni flokk-
anna og telst hverjum þingflokki
atkvæði á þessa leið:
1. Samanlögð atkvæði greidd
frambjóðendum flokksins í ein-
menningskjördæmum.
2. Samanlögð atkvæði greidd
framboðslista flokksins, eins eða
fleiri, í Reykjavík.
3. Samanlögð atkvæði greidd
frambjóðendum flokksins í tví-
menningskjördæmum, sem kosnir
hafa verið einir sér.
4. Helmingur samanlagðra at-
kvæða greiddra frambjóðendum
flokksins í tvímenningskjördæm-
um, sem kosnir hafa verið tveir
og tveir saman.
5. Helmingur samanlagðra at-
kvæða greiddra frambjóðendum
flokksins í tvímenningskjördæm-
um, sem kosnir hafa verið með
frambjóðendum annara stjórn-
málaflokka.
6. Samanlögð atkvæði greidd
landlista flokksins.
Um það hvernig skifta skyldi
uppbótai’þingsætum milli þing-
flokka varð ekki óskemmtilegur
ágreiningur milli Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokksins, í
endir aukaþingsins síðastliðinn
vetur. Eins og kunnugt er, höfðu
þeir flokkar fylgst að í málinu
fram að þeim tíma, og kölluðu
það »réttlætismálið«. »Hvað líður
réttlætismálinu ?« spurði Morgun-
blaðið oft, á meðan á aðalþinginu
1933 stóð og átti þá við stjórnar-
skrármálið, þ. e. þá breytingu, að
taka upp uppbótarþingsæti.. —
»Réttlætiskrafan« var sú, að tala
þingmanna hvers flokks yrði í
sem fyllstu samræmi við kjós-
endatölu hans við almennar kosn-
ingar, með öðrum orðum, að sem
líkust tala kjósenda stæði á bak
við hvern þingmann hvers flokks.
Við þetta var og miðað í kosn-
ingalagafrumvarpinu eins og það
var lagt fyrir aukaþingið í vetur
og við þetta er miðað í lögunum,
eins og þau urðu endanlega. En
á síðustu stundu gerðu þó Sjálf-
stæðismenn í N. d. tilraun, þótt
hún misheppnaðist, til að hafa
þetta nokkuð á aðra leið og var
mönnum ekki grunlaust um, að
þar réðu flokkahagsmunir eins
mikið og réttlætistilfinningin, þó
mikið hefði verið talað um rétt-
læti áður. Til þess að finna hvern-
ig uppbótarþingsætum beri að
skifta milli þingflokkanna, þarf
að finna meðaltal atkvæða á
hvern kjördæmakjörinn þing-
mann þess þingflokks, er fæst
hefur atkvæði á hvern þingmann,
og er það svokölluð hlutfallstala
kosningarinnar. Nú var það til-
laga fulltrúa Sjálfstæðismanna í
stjórnarskrárnefnd N. d., að upp-
bótarþingsætin yrðu reiknuð út
þannig, að hlutfallstala kosning-
arinnar yrði margfölduð með tölu
kjördæmakosinna þingmanna
þeirra flokka, sem hafa fengið
hærri útkomur en hlutfallstöluna
við deilingu, og draga útkomurn-
ar frá samtölum atkvæða hvers
þeirra flokka. Mismunur sá, sem
þá yrði eftir hjá hverjum flokki,
átti svo að vera atkvæðatala sú,
sem til greina kæmi við úthlutun
uppbótarþingsætanna; og úthlut-
unin að fara fram eftir reglum
hlutfallskosninga. Það liggur nú í
augum uppi, að stærsti flokkur-
inn hefði að jafnaði fengið til-
tölulega flest uppbótarþingsæti
með þessu móti, þar sem afgangs-
atkvæðatala hans hlýtur í flestum
tilfellum að verða hæst. En annar
lítill flokkur getur haft lang
flesta kjósendur á bak við hvern
þingmann sinn, þótt hann hafi
fremur lága afgangstölu, og þann-
ir orðið fyrir ranglæti, ef þessari
reglu væri fylgt.
Að niðurstaðan gæti orðið á-
kaflega ranglát, ef þessari reglu
væri fylgt, var sannað með glögg-
»• « » « « • » •
um dæmum í þinginu. Þeim dæm-
um skal þó sleppt hér, rúmsins
vegna, en í þess stað vísað til
þingtíðindanna.
Þessi tilraun Sjálfstæðismanna
til að fjölga uppbótarþingsætum
sínum, náði ekki fram að ganga,
eins og áður er sagt. Sættust
menn nokkurnveginn að lokum á
þá aðferð, er nú skal greina, sem
mun vera sú sanngjarnasta lausn
þcssa atriðis, sem hægt var að
finna: Eins og áður segir, skal
fyrst »finna meðaltal atkvæða á
hvern kjördæmakjörinn þing-
mann þess þingflokks, er fæst
hefir atkvæði á hvern þingmann,
og er það hlutfallstala kosningar-
innar. Síðan skal skrifa atkvæða-
tölur hinna annara þingflokka,
hverja aftur undan annari í sömu
línu, og deila í þær hverja um sig
tölu þingmanna hlutaðeigandi
flokks kosinna í kjördæmum,
fyrst að viðbætum 1, síðan 2, þá
3 o. s. frv. unz síðustu útkomur á
þennan hátt geta ekki orðið jafn-
ari hlutfallstölunni. útkomurnar
skal slcrifa í röð niður undan at-
kvæðatölunum. Uppbótarþingsæt-
um skal úthluta til þingflokka
eftir tölum þessum þannig, að
fyrsta uppbótarþingsætið fellur
til þess þingflokks, sem hæzta á
útkomuna, annað til þess, sem á
hana næsthæsta, og síðan áfram,
eftir upphæð talnanna, unz eitt
uppbótarþingsæti hefir fallið á
hverja þeirra, nema 11 uppbótax*-
þingsætum hafi vei’ið úthlutað
áður«.
Eins og menn sjá á þessu,
er uppbótarþingsætunum hér út-
hlutað eftir niðui’stöðu allrar
kosningarinnar, en ekki hluta
hennar, eins og Sjálfstæðismenn
vildu.
Um í-eglurnar fyrir því, hvaða
frambjóðendur þingflokks skyldu
ná uppbótarþingsæti, varð tölu-
verður ági’einingur í þinginu og
orkaði mjög tvímælis, hvort sum-
ar tillögur, sem fram komu um
það atriði, gætu samrýmst ákvæð-
um stjórnarskrárinnar. Yrði of
langt mál að fara út í sögu þess
más hér. En ákvæði laganna um
þetta efni eru í stuttu máli þessi:
Samkvæmt stjórnarskránni
geta flokkarnir haft landlista í
kjöri. Á landlista skulu vera nöfn
frambjóðenda í kjördæmunum,
þó eigi fleiri frambjóðenda í
neinu kjördæmi en þar á að kjósa
þingmenn og varaþingmenn (í
Reykjavík). Heimilt er stjórn-
málaflokki að láta fylgja land-
lista sínum skrá yfir frambjóð-
eixdur flokksins í kjördæmum í
þeirri röð, er flokkurinn óskar,
að þeir hljóti uppbótarþingsæti.
Þegar búið er að telja saman
atkvæði flokkanna og finna hvað
rnörg uppbótarþingsæti hver
flokkur á að fá, eftir þeim regl-
um sem áður er getið, er næst
fundið hvaða menn eiga að verða
uppbótai’þingmemx fyrir hvern
flokk. Fær þá fyrsta sætið sá
falliixn frambjóðandi flokksins,
sem hæsta hefir atkvæðatölu í
kjöi’dæmi, 2. sætið sá, sem að
honum frágengnum hefur at-
kvæðatölu, er nemur hæstri
hundi’aðstölu gildra kjörseðla í
kjördæmi sínu og þannig á víxl.
Hafi flokkur íxotað sér þá heinx-
ild að láta röðun fylgja landlista,
fær 3. uppbótarsætið sá fallinn
fxambjóða»di flokksins, sem
efstur er í i’öðinni og síðan fer
3. hvert sæti eftir röðuninni, með
öðrum orðum 3., 6 og 9., ef um
svo mörg uppbótarþingsæti er að
ræða fyrir flokk.
í greinarköflum þessum hef eg-
reynt að skýra aðallega frá því,
sem nýmæli mega teljast og al-
menning varðar mestu. Slept aft-
ur hinu, sem aðallega eða ein-
göngu eru reglur fyrir kjör-
stjórnir og kjörstjóra. Kjör-
stjórnirnar verða vitanlega að
kynna sér lögin sjálf vandlega og
hafa því ekki gagn af stuttri
greinargerð um þau. Eg hef
skrifað þetta í flýti og má vel
vera að ýmsu sé sleppt, sem þörf
var að skýra fyrir almenningi, en
þó vona eg, að ýmsir þeir, sem
ekki eiga kost á að lesa lögin
sjálf, geti orðið nokkru fi’óðari
um þau við lestur greinarinnar.
Sunclnámskeið verður haldið að
Laugalandi 21. maí til 3. júní n. k.
Kennari verður Hermann Stefánsson.
Kennslugjald kr. 2.00 pr. viku, greið-
ist fyrirfram vikulega.
Einnig verður, ef nægileg þátttaka
fæst, haldið uppi sundkennslu á sunnu-
dogum, frá 3. júní til 1. september,
með sama kennara. Kennslugjald kr.
2.00 greiðist fyrirfram.
Væntanlegii- þátttakendur í nám-
skeiðunum láti Björn Jóhannsson, á
Laugalandi vita fyrir 15. maí n. k.
| CasRmir-
svört, nýkomin
Kaupfélag Eyfirðinga.
Vefnaðarvörudeild.
■MMHiilMIMiliHMIMi