Dagur - 17.01.1935, Blaðsíða 3

3. tbl.
DAGUR
II
Bókarfregn.
Friðrik Ásmundsson
Brekkan: Alþýbleg
sjálfsfræðsla.
Það þykja nú ef til vill ekki
orð í tíma töluð að vera að ræða,
og rita bækur um alþýðlega
sjálfsfræðslu, á þessari miklu
skóla- og upplýsingaröld, er við
nú lifum á, en þó er það nú svo,
að ef til vill hefir aldi’ei veráð
meiri þörf á því en nú, þrátt fyr-
ir fleiri og fullkomnari skóla, út-
varp, blöð og bækur. En hvers
vegna? — í fyrsta Iagi vegna
þess, að sjálfsfræðslan, með fullri
virðingu fyrir skólafræðslunni, er
ætíð hinn vígði þáttur í þeirri
þekkingu, sem einstaklingarnir
hafa að veganesti út í lífið. í öðru
lagi lítur út fyrir, að það sé að
verða alþýðumenningunni lífs-
nauðsyn að taka upp eitthvert
skipulagt sjálfsfræðslustarf, þar
sem það má telja nokkurnveginn
víst að fróðleiksfýsn og meðfædd
lestrarþörf íslenzkrar alþýðu fari
minnkandi að sama skapi sem
fleiri og fleiri andstæð öfl togast
á um sál hennar. öfl sem ekki
byggja upp, heldur upphefja
hvert annað. Og ég bið guð að
hjálpa þeirri alþýðu, sem á að
sækja sína höfuðfræðslu, hugsjón-
ir sínar og lífsskoðanir í dag-
blöðin okkar og vikublöðin. En er
það nú orðið svo fjarri sanni, að
þau séu að verða megin lesefni
alþýðunnar? Sé svo, er vissulega
tímabært að rita og lesa bækur
um alþýðlega, skipulagða sjálfs-
fræðslu.
Bók sú, er hér að ofan er get-
ið, er ekki stór, 140 blaðsíður í
litlu broti, en hún fjallar um
merkilegt mál, og því vildi ég
vekja athygli á henni.
Allur fyrri hluti bókarinnar
ræðir um íslenzka alþýðumenn-
ingu almennt eins og hún hefir
verið að mótast á umliðnum öld-
um við hin fátæku og fábreyttu
skilyrði, og þá mikið dvalið við
heimilisfræðsluna og sjálfsnámið
fram að þeim tíma, er hin mikla
bylting verður í íslenzku þjóðlífi,
er þungamiðja þjóðlífsins færist
úr sveitunum til kaupstaða og
sjávarþorpa. Þar næst ræðir höf-
undur um ýmsar félagslegar
hreyfingar til alþýðufræðslu, er
uxu upp úr jarðvegi grundtvigsku
skólanna í Danmöi’ku og Noregi,
svo sem ungmennafélögin, fyrir-
lestrafélögin, lestrarfélögin og al-
þýðubókasöfnin o. fl. og kemur
svo að lokum að þeirri hreyfing-
unni, er honum virðist hafa bæði
lífsþrótt og tækni til að sigla
næst því markinu að geta gefið
hverjum og einum fræðslu eftir
hæfileikum hans og þörfum. Þessi
hi’eyfing er »fræðsluhringa«-
hreyfingin sænska, er allur síðari
hluti bókarinnar fjallar svo um.
í línum þessum er ekki rúm
til að ræða um þessa merkilegu
hreyfingu, er hefir verið snar
þáttur í alþýðumenningu Svía
hina síðustu áratugi, en ég vona,
að þeir, er um hana vilja fræðast
nánar, lesi bókina sjálfa, en það
íettu allir þeir að gera, sem ein-
hvern áhuga hafa fyrir íslenzkri
alþýðumenningu. En þess má að-
eins geta, að fræðsluhreyfing
þessi mun vera sú mikilvirkasta
og þróttmesta, sem nú þekkist á
Norðurlöndum, enda hafa þeir
menn þar um vélt, sem trú-
andi er til stórra menningarátaka.
Aldrei í sögu okkar íslendinga
hefur vaxið upp annar eins óskap-
legur fjöldi allskonar félaga, eins
og nú, og flest eru þetta einhver
hagsmunasamtök stétta og flokka
og við því er í raun og veru ekk-
ert að segja. En er þetta ekki,
þegar alli kemur til alls, að fai'a
í öfuga átt? Erum við ekki að
fjarlægjast hverjir aðra með
þessari endalausu félagaklofn-
ir.gu? Ög getum við lifað lengi á
þessari bagsmunatogstreitu? Við
þurfum ekki að leysa upp þessi
félög okkar; við skulum lofa þeim
að lifa, ef þau geta. En við þurf-
um að veita inn í þau einhverjum
lífrænum straumum, því annars
verða þau langflest lifandi lik.
Við verðum að gefa þeim
menningargildi, og þá kem ég
ekki auga á aðra betri hjálp
en »fræðsluhrihga«-hreyfinguna
sænsku. í flestöllum félagsskap er
rúm fyrir slíkt menningarstarf,
og má t. d. benda á verkalýðsfé-
lögin, ungmennafélögin, góð-
templarafélögin og samvinnufé-
lögin, að ógleymdum stjórnmála-
félögunum, sem fer að verða það
siðferðileg nauðsyn að taka
stjórnmálin og þjóðmálin yfir-
leitt fræðilega, svo að síður sé
hætta á því, að æskumenn okkar
gangi pólitískum trúboðum á hönd
þegar í bernsku og fylgi þeim
síðan blindandi.
— Nei, þrátt fyrir allar okkar
menntalindir er ennþá ærið rúm
fyrir sjálfsfi'æðsluna. Þessvegna
vil ég ráðleggja öllum að lesa
þessa litlu bók í því trausti, að
þessi alþýðumenningarhreyfing,
sem hér um ræðir, geti á næstu
árum orðið íslenzkri alþýðu slílc-
ur skóli, sem hún hefur orðið
sænskum fi'ændum okkar.
29. des. 1934.
Hannes J. Magnússon.
“ Kelamálið.”
Dálftil leiðrétting.
í »Rauðskinnu«, II. hefti, I.
árg. 1933, eru sagnir um séra
Sigurð Sigurðsson, síðast prest
að Auðkúlu. Er í þeim sögnum
getið Sigurðar sonar hans í sam-
bandi við svokallað »Kelamál« og
gætir þar nokkurrar skekkju í
frásögninni, að því er snertir
dráp Kela og aðdraganda þess.
Sigurður þessi, sonur sr. Sigurð-
ar, — sem síðar var nefndur
Kelabani, — bjó þá, er þetta
gerðist, á Þverbrekku í Öxnadal,
en það er um 15 km. framan
Bægisár. Þorkell, 13 ára, sonur
Guðbjargar á HraunshÖfða í
öxnadal, var smali hjá Sigurði,
og er þar rétt frá skýrt í umget-
inni frásögn.
Það bar til á túnaslætti (ekki
Notið ekki Ijósdaufa lampa,
heldur gasfyllta OSRAM-lampa.
hinn Ijósskæri.
Ljúsmagnið
er aðalatriðið.
Pví meira ljós, því betra.
seint á engjaslætti), sunnudags-
kvöld eitt, er þau voru nýháttuð,
hjónin í Þverbrekku, að Stefán
Jónsson, að auknefni »sveri«, sem
þá var vinnumaður í Þverbrekku,
kom heim úr einhverju bæja-
slangri, eitthvað drukkinn. Hami
var fremur drykkfelldur og þótti
ekki orðvar og heldur spillandi,
einkum við vín.
Það var venja í Þverbrekku, að
Keli var látinn fara með ærnar,
þegar búið var að mjólka þær á
kvöldin og sitja yfir þeim fram
eftir nóttunni og þótti það ekki
mikil harðneskja á þeim árum,
því að það var mjög algengt.
Hann átti að vera með ærnar suð-
ur og upp í hólunum, en engi
jarðarinnar liggur fram með
ánni á nesjum eða töngum, sem
skerast austur í ána og er þar
víða hið bezta aðhald.
Þetta sunnudagskvöld hafði
Keli farið með ærnar eins og vant
var suður og upp í hólana, en
þoka var í fjöllum, sem síkkaði
með kvöldinu. Hafði drengurinn
farið með ærnar niður á nesin,
t.il að forðast þokuna, þó hann
hinsvegar hafi sjálfsagt vitað, að
hann ekki mátti vera með þær í
enginu. Þegar Stefán hafði heils-
að þeim hjónum, fór hann strax
að hafa orð á því, að ekki' væri
Keli dyggur, því að hann væri
kominn með ærnar ofan á nes og
léti þær vera þar á bezta enginu.
Svaraði Sigurður því til, að hann
hefði verið hræddur við þokuna
og það væri bezt að skipta sér
ekki af honum, lofa honum að
vera þar sem hann vildi með
ærnar í þetta sinn, o. s. frv. Kona
Sigurðar sagði þá, að það væri
riú eins og fyrr, að hann mælti
allt eftir stráknum, hvað sem
hann gerði, og er ekki að orð-
lengja það, að þau Stefán réru
þangað til undir Sigurð, að hann
reiddist og spratt upp úr rúminu
og þaut út. Upp við bæjarvegg
lá gamall og núinn smásleðameið-
ur, sem oft var hafður í hendi,
þegar kýr voru relcnar. Þennan
lurk hafði Sigurður gripið í bráð-
ræðisæði og hljóp suður og niður
á nes. En er Sigurður var þotinn
út, fór kona hans að tala um við
Stefán að fara á eftir honum,
hann dræpi nú strákinn, ef hann
hitti hann svona reiður sem hann
væri o. s. frv. Stefán fór svo út
og sá á eftir Sigurði og fór í
hægðum sínum á eftir. En þegar
hann kom suður á skriðuna ofan
við nesið, sat Sigurður þar grát-
andi með drenginn í fanginu.
Hafði hann slegið til drengsins
með lurknum, en hann borið fyr-
ir sig höndina, og var hann hand-
ieggsbrotinn og kjálkabrotinn,
þegar Stefán kom að, en Sigurð-
ur ekki nema grátur og eymd, því
að hann iðraðist strax eftir verk-
ið. Þeim kom saman um að ekki
væri hægt að bjai’ga lífi drengs-
ins, þegar svona var komið, — þá
var fátt um lækna og lítil þekk-
ing, — og varð það úr að Stefán
vann til fulls á drengnum, því
Sigurður var til einskis fær vegna
iðrunar og samvizkubits. Síðan
var líkami drengsins falinn í
torfbunka, sem þarna var ekki
langt frá, meðan á leitinni stóð.
Eftir það mun sögn »Rauð-
skinnu« vera nálægt því sönn um
þetta mál. En það er það, sem ég
vil sérstaklega vekja athygli á,
að Sigurði er brigzlað og hann
mjög reittur til reiði, áður en
hann vinnur óhappaverkið, og
það bendir til að hann hafi a. m.
k. einhverntíma áður tekið svari
drengsins, enda hefði hann verið
ólíkur föður sínum, ef hann hefði
beinlínis verið harður og illur við
börn, því að sr. Sigurður var sér-
staklega barngóður eins og líka
»Rauðskinna« í'éttilega getur um.
Hinu ber að vísu ekki að neita,
að hann hefir reiðzt illa og þá
ekki vitað hvað hann gerði. Kona