Dagur - 13.03.1941, Side 3

10. tbl
DAGUS
45
*
»Tekst þá tveir vHjac.
Hver stiornar?
,yHver félagsmaöur skal
hafa eitt atkvœði og
karlar og konur j afnan
rétt“.
Stjórrt kaupfélaganna er í höndum fé-
lagsmannanna sjálfra. Einkafyrirtækjum
er hinsvegar stjórnað af eigendunum og
viðskiptamennirnir ráða engu um afdrif
arðsins og hafa ekkert af honum að
segja. Kaupfélögin eru fyrirtæki, rekin á
hreinum lýðræðisgrundvelli, þar sem
hver félagi hefir eitt atkvæði. I hlutafé-
lögum, hinsvegar, fara atkvæðin eftir
hlutafjáreign. Venjulega eru það fáeinir
menn sem eiga meiri hluta hlutafjárins
og stjórna þannig raunverulega félögun-
um. Það eru þvi einstaklingarnir en ekki
hlutabréfin, sem eru ráðandi stjórn
kaupfélaganna.
Lengi vel, meðan félögin voru fámenn,
gátu félagsmennirnir allir komið saman
á aðalfund og þannig tekið ákvarðanir
um stjórn félaganna. Nú, aftur á móti,
eru sum félögin orðin svo mannmörg og
ná yfir svo stór svæði, að ógjörningur er
fyrir alla félagsmenn að koma saman á
einum stað til aðalfunda.
Það hefir komið í ljós á þessum árum,
að það hefir verið hagkvæmt fyrir fé-
lagsmennina að félögin urðu mannmörg
og sterk. Framkvæmdamáttur þeirra
hefir aukist og þau hafa reynst hæfari
til þess að komast að góðum kjörum.
I þessum stærri félögum eru félags-
mennirnir þó ekki síður ráðandi um
stjórn en I þeim smærri. Félagsmenn
þeirra skiptast í deildir, sem halda sína
aðalfundi og kjósa fulltrúa til þess að
mæta á aðalfundum félaganna. Fulltrú-
ar félagsmanna fara þannig með æðsta
vald, kjósa stjórn, ráðstafa arðinum, á-
kveða nýjar framkvæmdir o. s. frv.
* * *
I undanförnum greinarköflum hefir
verið rætt um reglur Rochdalevefaranna,
sem eru máttarviðir alls samvinnufélags-
skapar, og nokkuð um áhrif þeirra i
framkvæmd.
Því verður varla neitað, að skipulag
samvinnumanna er það hagkvæmasta og
skynsamlegasta, sem komið verður á
verzlun og viðskipti, frá sjónarmiði al-
mennings.
Með sameiginlegu átaki geta neytend-
urnir komið fyrirtækjum á fót, sem efla
atvinnu og hagsæld hvers byggðarlags
og skapa verzlunarástand, þar sem
sjónarmið viðskiptamannsins hlýtur allt-
af að verða mestu ráðandi.
Síðar gefst e. t. v. tækifæri að styðja
það sem hér hefir verið sagt, með dæm-
um úr sögu samvinnufélaganna hér á
landi og annarsstaðar.
O.
Fá færeyskir fiskimenQ
að stunda veiðar frá
íslenzkum verstöðvum?
Viðtal við
P. M. Dam, kennara.
Þrír af meðlimum færeysku
sendinefndarinnar komu hingað
til Akureyrar með ; ,Esju“ s.l.
laugardag. Voru það þeir P. M.
Dam, kennari, formaður fær-
eyska sósíalistaflokksins, J. Pétur
EliaSson og J. Rasmussen.
„Erindi nefndarinnar til íslands
var að leita samvinnu og samn-
inga við íslenzku ríkisstjórnina
um ýmiskonar viðskiptamál",
sagði Dam kennari, er vér hittum
hann á skrifstofu K. E. A., en
nefndarmennirnir þrír áttu all-
langar viðræður við framkvæmda-
stjóra kaupfélagsins.
„Þessum samningum er nú lok-
ið“, sagði hann ennfremur, „og
hinir nefndarmennirnir farnir
heim til Færeyja. En við þre-
menningarnir tókum okkur far
með „Esju“ umhverfis landið til
þess að kynnast staðháttum á
hinum ýmsu fiskistöðvum á þeirri
leið“.
Hvernig gengu samningarnir
við íslenzku ríkissijórnina?
„Þeir gengu vel, og eg get ekki
annað sagt en að við séum ánægð-
ir með ferðina“.
Um hvað snerust þessir samn-
ingar helzt?
„Færeyingar eiga nú við all-
mikla erfiðleika að stríða af völd-
um breyttra atvinnuhátta.
Undanfarin ár hafa um 140 fær-
eysk fiskiskip stundað handfæra-
veiðar hér við land, og hafa þess-
ar fiskveiðar verið einn helzti at-
vinnuvegur eyjarskeggja; nú eru
þessar handfæraveiðar hins vegar
lagðar niður að mestu og þar með
saltfiskverkunin. Fiskurinn er nú
fluttur ísvarinn til Englands, en
við þann flutning hafa ekki at-
vinnu nema Vs hluti fiskimann-
anna, þar sem mest af fiskinum
er keypt í skipin hér. Við þurfum
því að útvega % færeysku fiski-
mannanna lifibrauð. Við höfum
þess vegna sótt um leyfi ís-
lenzkra stjórnarvalda til þess að
færeyskir fiskimenn fái að stunda
veiðar á smáskipum sínum frá ís-
lenzkum veiðistöðvum og leggja
þannig til a. m. k. hluta af þeim
fiski sem færeysku skipin flytja
héðan til Englands.
Og það er með þetta í huga, sem
við ferðumst nú til íslenzkra ver-
stöðva“.
Og hvernig finnst ykkur svc að
litast hér um?
„Tveir okkar hafa komið hingað
áður. Eg kom til Reykjavíkur
með færeyska knattspyrnuflokkn-
um í hitteðfyrra og Eliasson hefir
sótt íslenzk fiskimið í fjölmörg ár.
Nú, eins og þá, lízt okkur prýði-
lega á land og þjóð. Eg get sagt
það, að við erum allir hrifnir a::
þeim stórfelldu framförum sem
orðið hafa hér á síðustu áratug-
um, og allir hrifnir af stórbrotinni
fegurð landsins".
Nefndarmennirnir héldu ferð
sinni áfram með „Esju“ til
Reykjavíkur og halda þaðan heim
til Færeyja með færeyskum tog-
ara.
□ Rún 59413177 = 1
I. 0. 0. F. s 1223149 == 3
KIRKJAN: Messað verður n. k.
sunnudag í Akúreyrarkirkju kl,
2 e. h,
„Þýseka herst|órnln tllkynnlr:
Kafbátur befir sökkt
brezku skipi ..."
(Mörgum er í fersku minnt fréttin um
árás þýzks kafbáts á enska skipið *City
of Benaresz hinn 17. sept. s.l.; var skip-
ið þá statt 600 mílur undan landi. Fjög-
ur hundruð farþegar voru með skipinu,
þar á nteðal 100 börn. ERIC DAVIS,
sem var farþegi, hefir sagt frá atburð-
um þessum í eftirfarandi grein; lausl.
oýtt úr amerísku blaði).
Flekinn var aðeins sex feta
langur og þriggja feta breiður og
við vorum þrír á honum. Það var
vélameistarinn, eg sjálfur, og svo
Jack Keely.
Jack var lítill drengur, sonur fá-
tæks verkamanns í London, og
framkoma hans á flekanum skýrði
fyrir mér ástæðuna fyrir því að
Lundúnabúar lifa rólegir við sí-
felldar loftárásir og hörmungar.
Lífið á flekanum var alls ekki
öfundsvert, en það var betra en
um borð í sökkvandi skipinu, og
Degar skip sekkur á 10 mínútum,
eins og Benares gerði, þá eru
ekki mörg tækifæri til þess að
velja sér ákjósanlegan samastað.
Fyrsti maðurinn til þess að ná í
flekann var vélameistarinn; hann
skolaðist þangað af einhverri til-
viljun. Eg var næstur, og svo
heyrðum við til Jacks, Eftir svo-
litla stund sáum við hann í lítilli
fjarlægð frá flekanum; hann hafði
bjargað sér á tveimur litlum við-
arstubbum og björgunarbeltinu
sínu, en hann var lítið klæddur;
en þó honum væri svo kalt, að
hann gæti varla talað, var hann
alls ekki örvæntingarfullur.
ískaldur norðanvindur lék um
okkur þessa fyrstu nótt, og gekk
á með hagléljum. Sjór var úfinn
en tunglskin glampaði annað slag-
ið á öldutoppunum. Umhverfið var
tilvalið harmleiksvið. Það sem
skeði var hins vegar ekki aðeins
harmleikur, heldur einnig hams-
leysi villidýrslegs grimmdaræðis.
Tundurskeytið hitti skipið klukk-
an 10 eftir hádegi. Um borð voru
406 farþegar; þar á meðal 100
börn, öll áhyggjulaus í rúmum
sínum; 24 klst. síðar hafði 161 far-
þega verið bjargað, en af þeim
voru aðeins 19 börn. Hin voru
farin,
* * *
Já, lífiö á flekanum var alls
ekki öfundsvert; því ekki var nóg
með það, að öldurnar gengju iðu-
lega yfir hann, heldur sprautaðist
sjórinn í sífellu upp um rifurnar
á honum; og það sem verst var: I
þessum sjógangi var illmögulegt
að halda sér á flekanum og lá allt-
af við sjálft borð, að okkur tæki
alla út. Verst var að halda Jack á
flekanum; síðan tókum við það
ráð að liggja ofan á honum; það
var heldur ekki laust við, að hon-
um væri svolítið hlýrra svoleiðis.
Svolitlar vistir höfðum við: kex,
dósamjólk, og dálítið af vatni. En
það er ekki hlaupið að því að
matast á fleka úti á miðju Atl-
antshafi í stórsjó,
Ekki var mikið talað. Helzt var
sað á eftir „máltíðir". Það erekki
hægt að tala um margt á fleka
út á hafi. Eiginlega er ekki nema
eitt umtalsefni, og á það þorir
enginn að minnast. En Jack var
öðru vísi gerður en við. Hann tók
til að spyrja okkjir, og það var
ekki alltaf létt að svara. „Heyrið
3ið“, sagði hann, „í hvaða átt för-
um við?“
„Við förum í þessa átt“, sagði
eg og benti. „Já, eg sé það“, svar-
aði hann rólegur, „en förum við í
áttina til Englands eða Ameríku?"
Þótt lítið sé að tala um, undir
pessum kringumstæðum, þá er
ennþá minna að gera, Helzt að
skyggnast eftir skipi. En það var
ekkert skip sjáanlegt og enginn
annar fleki; já, það var langur og
erfiður dagur. En Jack möglaði
aldrei,
Svo fór kuldinn að ásækja okk-
ur fyrir alvöru. Eftir því sem á
daginn leið fórum við fullorðnu
mennirnir að verða vonlausari og
kærulausari. Við lágum bara,
skulfum og mókuðum.
Þá var það að Jack kallaði allt
í einu til mín:
„Sjáðu hann“; vélameistarinn
var rétt í þann veginn að skolast
út af flekanum. Við náðum í hann
og drógum hann í félagi upp á
flekann; hann var orðinn meðvit-
undarlaus,
Jack vaknaði við þetta og tók
að spyrja á ný.
Nú var óðum að hvessa og öld-
urnar iirðu æ ískyggilegri. Lík-
lega myndi koma haglél innan
skamms, Og hvað svo....
* * *
Þegar herskipið sá okkur, og gaf
hljóðmerki, þá hélt eg að þetta
væri ennþá ein misheyrn og
hreyfði mig ekki. En þá reis véla-
meistarinn allt í einu upp við
dogg. Ef að tveir menn heyra
hljóð í einu, hugsaði eg, þá
kannske...,
Það var heil eilífð þangað til
flekann bar upp á svo háa öldu að
við gátum séð skipið. Það sneri
skutnum að okkur og sigldi á
braut. Við æptum og veifuðum;
auðvitað heyrðu þeir ekki til okk-
ar; það vissum við, en samt...,
Við vissum ekki þá, að skipið
hafði séð okkur, en var aðeins að
gá að öðrum fleka. Allt í einu
sneri það við og kom til móts við
okkur með fullri ferð.
Við komurast allir af flekanum,
fengum beztu viðtökur, Jack vár
nær dauða en lífi af vosbúð og
kulda, en hann grét ekki. Hann
grét heldur ekki þegar hann vissi
að systir hans, sem var með skip-
inu, hafði drukknað. Hann hélt
hugrakkur heim til London aftur,
þar sem sprengjunum rignir dag
og nótt. Ekki svo illa af sér vikið
af 8 ára gömlum dreng.
Jack Keely, eg er stoltur af því
að hafa kynnst þér,