Dagur - 16.04.1942, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Fimmtudaginn 16. apríl 1942.
Hafa þeir gleymt
sjálfstæðismálinu ?
Eim.og 8kýrt var frá í síðasta
tbl. liggur nú fyrir Alþingi
frumvarp um breytingu á
8tjómarskránni, borið fram af
þingmönnum Alþýðuflokksins,
þar sem farið er fram á að
breyta kjördæmaskipun, fjölg-
un þingmanna og hlutfallskosn-
ingu í núverandi tvímennings-
kjördæmum.
Sjálfstæðismenn og komm-
únistar styðja frumvarpið, og
haldi þessir þrír aðilar fast sam-
an um málið, ætti því að verða
tryggður sigur á þinginu.
Framsóknarflokkurinn er
andvígur frumvarpinu, ekki af
því að hann viðurkenni ekki
þörfina á breytingum á stjórn-
arskránni, heldur af hinu, að
hann telur að breytingar þær,
er felast í frv. Alþýðuflokksins,
séu sízt til þess fallnar að bæta
stjómarfarið í landinu, svo og
af því, að tíminn, sem valinn er
til þess að knýja mál þetta
fram, er afar illa valinn. Þess
vegna vilja Framsóknarmenn,
að málið sé aðeins tekið til und-
irbúnings að þessu sinni, en eigi
til framkvæmda fyrr en eftir að
stríðinu er lokið.
Sjálfstæðismenn hafa lengi
hampað þeirri röksemd, að and-
spyrna Framsóknarflokksins
gegn hlutfallskosningum í tví-
menningskjördæmum væri ein-
göngu sprottin af því, að flokk-
urinn sæi fyrir þingmannatap
sér til handa við þá breytingu.
En Sjálfstæðismenn gæta þess
ekki, að þessu vopni röksemd-
anna er auðvelt að beita gegn
þeim sjálfum. Eða kemur
nokkrum manni til hugar, að
Sjálfstæðisflokknum væri á-
hugamál að koma þessari skip-
un á, ef hann teldi sér það ó-
hagkvæmt frá flokkslegu sjón-
armiði séð, Sannarlega ekki.
Það er ekki af réttlætistilfinn-
ingu, að Sjálfstæðisflokkurinn
gengur til samvinnu við Al-
þýðuflokkinn og kommúnista í
þessu máli. Ástæðan til þess er
sú, að foringjar Sjálfstæðis-
flokksins telja sér pólitískan á-
vinning í því, að hlutfallskosn-
ing sé upp tekin í tvímen*ings-
kjördæmum. En sá ávinningur
næst ekki nema með því órétt-
læti, að minnihluti sé gerður
jafnrétthár meirihluta.
En hér kemur einnig fleira
til greina. Hlutfallskosning sú,
sem frv. Alþýðuflokksmanna
gerir ráð fyrir, er tilvalinn
grundvöllur undir smáflokka-
myndun í landinu og allskonar
bellibrögð pólitískra flysjunga
og ævintýramanna. Þetta allt
hefir í för með sér margvíslega
ringulreið og upplausn í þjóð-
félaginu. Það er þetta ástand,
sem verið er að leiða þjóðina út
x, ef frumvarp það til breytinga
6 stjórnarskránni, sem Alþýðu-
flokkurinn ber fram, nær fram
að ganga óbreytt.
En eitt er enn ótalið, sem
ekki skiptir minnstu máli og
mesta undrun hlýtur að vekja
meðal landslýðsins. Það er ætl-
azt til að kjördæmaskipun og
kosningafyrirkomulagi sé breytt
og þingmönnum fjölgað, en
sjálístæðismálið ekki neínt á
nafn.
Hvað veldur þessu? Er það
gleymska, eða er af ásettu ráði
gengið fram hjá þessu mikil-
væga atriði, þegar bornar eru
fram tillögur um breytingar á
st j órnarskránni,
Þannig hljóta kjósendur um
allt land að spyrja.
En hvort sem hér er um
gleymsku að ræða eða eitthvað
annað, þá ber þetta skýran vott
þess, að nokkuð sé djúpt á
sjálfstæðishugsunum í sálarlífi
þeirra manna, er nú ætla sér að
umturna stjómskipunarlögum
vorum, án þess að minnast á
s j álf stæðismálið.
Sú ákvörðun var að vísu tek-
in á síðasta reglulega Alþingi
að fresta afgreiðslu sjálfstæðis-
málsins til strxðsloka, en sú á-
kvörðun byggðist eingöngu á
því, að tímamir væru of við-
]ón Eiriksson frá HögnastöSum.
FRÚ Elinborg Lámsdóttir
sannar það betur og betur með
hverju árinu, sem líður, hversu
marga strengi skáldharpa
hennar geymir. Hún vakti á sér
athygli með smásögum sínum,
bæði vegna hinna ským mynda,
sem þar voru dregnar upp og
vegna fjölbreytninnar, sem þar
kom fram. Þriggja binda skáld-
sagan hennar, „Förumenn‘‘,
hefir orðið svo vinsæl, að hún
mun nú uppseld. í því verki
kemur ímyndunarafl höf. skýr-
ast fram, því að bæði ættarsag-
an sjálf og frásagnirnar um hina
ýmsu fömmenn eru fléttaðar
svo miklu hugmyndaflugi, að
þær taka með köflum á sig hug-
næman æfintýrablæ. En aldrei
bregzt samúðin með smælingj-
unum og skilningurinn á lífs-
kjörum þeirra, enda þótt margir
sjárverðir til að ráðast í breyt-
ingu á stjómarskránni og stofna
þar með innanlandsfriðnum í
hættu. En þar sem nú að jafn
viðkvæmir þættir stjómar-
skrárinnar og kjördæmamálið
og kosningafyrirkomulagið hafa
verið leiddir fram til úrslitabar-
áttu, er grundvellinum kippt
undan drætti og aðgerðaleysi í
sjálfstæðismálinu í því augna-
miði að vernda innanlandsfrið-
inn.
Undir þeim kringumstæðum,
sem nú hafa skapazt fyrir að-
gerðir Alþýðuflokksins og fyrir
stuðning Sjálfstæðisflokksins
við frv. þeirra Alþýðuflokks-
manna, verður ekki litið á
áframhaldandi drátt og aðgerð-
ir í sjálfstæðismálinu öðru vísi
en sem linkun eða blátt áfram
óheilindi við málið.
Telja má víst, ef að knýja á
fram til samþykkis breytingar á
kjördæmaskipuninni og kosn-
ingafyrirkomulagi ásamt fjölg-
un þingmanna, að þá verði
sjálfstasoismálið ekki látið
kyrrt liggja. Það mun Fram-
sóknarflokkurinn sjá um. Kom-
ast þá hinir flokkarnir ekki
undan því að sýna afstöðu sína
til sjálfstæðismálsins. Sú próf-
raun virðist ekki ófyrirsynju.
Fari svo, að Alþýðuflokkur-
inn og kommúnistar með Sjálf-
stæðisflokkinn í eftirdragi
veigri sér ekki við að sam-
þykkja í bróðurlegri samvinnu
kjördæmaskipun og breytingu
á kosningalögum í beinni and-
Framh. á 3. síðu.
Scherzo úr Nýársnóttinni.
(Brot úr ósömdum leikdómi.)
OKRAMBI voru þær nú tindilfætt-
ar tátumar, og dæilegar, þegar
þær dönsuðu, og gaman var að grilla
gegnum skrúðann hennar Binnu, það
lítið það var. Einhver sagði, að Kiddi
í Kóinu hafi lagt til allan glansinn og
herlegheitin, sem á þeim voru, en það
þ'arf nú enginn mér að segja, að þær
kunni ekkert fyrir sér sjálfar, svona
útvortis að minnsta kosti. Það var
gott, að þeir slökktu, svo að ég sá
ekki meira, því að annars veit ég ekki
hvernig farið hefði. En sjálfsagt hafa
þær leikið bezt í myrkrinu, eins og
gengur. Það voru svo sem engar hvísl-
ingar og pískur í þeim á meðan, eða
hitt þó heldur, og anzi er sagt, að
Reykjalín hafi verið handfljótur á
meðan dimmast var. Skaði.að vera
þar ekki sjálfur staddur, til þess að
hjálpa honum.......Alltaf þykir mér
nú gaman að Bimi, utan trjáviðar-
hússins að segja, og vel kann hann að
taka í nefið, maðurinn sá. Það er nú
engin uppgerð úr honum, að hann
kann að meta dungalska íslendinginn,
hvað sem öðru líður, og betur trúði
ég honum en Elíasi, þegar hann fór
á fjömrnar við heimasætuna..........
Árni á kontómum varð alveg trómp-
aður þama og að ástæðulitlu, þótt
stelpurnar legðust allar á hann og
líkið líka. Hann virðist geta orðið
þokkalega vitlaus, þegar svo ber und-
ir, pilturinn, og ótuktarlega fórst hon-
um að hræða hana frú Sigurjónu
svona. Eg hélt hreint, að þaö ætlaði
að líða yfir hana, en hún stóðst mát-
ið, þegar til kom, eins og æfinlega.
Freyja hyssaði eðlilega upp um sig
pilsin. Ég hafði gaman af því, það lít-
ið það var, enda sýndist mér, að hún
myndi hafa gert það fyrr, en aldrei
held ég, að hún frú Svava hafi verið
borin á potthlemmi áður, en vel og
virðulega tók hún því, enda lætur
hún aldrei neitt á sjá, heillin.
Ljótur var Oddsson, satt er það.
Eg hélt hreint, að hann væri skratt-
inn sjálfur, þegar ég rak fyrst augun
í hann, en hann var þá bara þræll,
þegar til kom, þótt mér sýndist hann
meira en þrælslegur. Hólmgeir var
hátíð hjá honum, enda er það mynd-
arlegasti maður og eins Guðmundur,
þótt raustin sé dimm. — Norðfjörð
fór skeggið stórum' betur en hunds-
hausinn. Hann var eitthvað svo
blankaralegur til munnsins, þegar
hann talaði mannamál, en geltið var
honum eðlilegt og vel og hönduglega
dinglaði hann rófunni, og virtist hann
þó gera það allt hálfvegis aftan við
endann á sér. Gaman hefði ég haft
af því, ef hann hefði sezt á hana og
spangólað að tunglinu, eins og hann
hafði við orð að sig langaði til...
Jón rakari blés vel í lúðurinn, meðan
það blessaðist, en svo brann óþokka-
lega fyrir hjá honum og virtist hann
sjálfur hafa af því sára raun, en eng-
inn annar hneykslaðist þó. En hann
verður víst að sætta sig við það, þótt
hann sé nú enginn Gabríel, blessaður.
.... Vel léku þau öll, en bezt fannst
mér þó líkið leikið, og verður þó
varla sagt, að mikið sé í það hlutverk
borið frá höfundarins hendi. En hún
skildi sína köllun, stúlkan sú, sem
það lék, og fór laglega með það, sem
lítið var. Einkum fannst mér hún þó
Frú Aðalbjörg Sigurðardóttir:
„Frá liðnum árum“
þeirra kunni að vera allt annað
en aðlaðandi hið ytra.
Og nú leikur frú Elinborg enn
á nýja strengi. Þessi síðasta bók
hennar, „Frá liðnum árum“, er
sannsöguleg æfisaga manns,
sem nú er kominn hátt á níræð-
isaldur. Lætur hún gamla
manninn sjálfan segja frá, en
vitanlega er sagan alveg stílfærð
af frú Elinborgu, og veit eg, að
hún hefir lagt afarmikla vinnu
í það, að kynna sér sannsögu-
legt gildi ýmsra þeirra lífs-
venjulýsinga, sem þarna koma
fram. Það er list fyrir sig að
endursegja á þenna hátt sögur
annarra, en frú Elinborgu hefir
tekizt það prýðilega og gert það
látlaust og blátt áfram, svo að
öll frásögnin hefir yfir sér blæ
raunveruleikans.
Bók þessi er fyrst og fremst
afar skemmtileg. Hún segir frá
svo löngu liðnum tímum, að fyr-k
ir unglinga, sem nú eru að alast
upp, hlýtur hún að lýsa fólki og
lífsvenjum, sem er þeim eins
framandi og væru það lýsingar
frá annarri heimsálfu. Jafnvel
eg, sem komin er yfir fimmtugt,
kannaðist ekki nema að litlu
leyti við fyrstu kafla bókarinn-
ar. En eg held, að auk fróðleiks-
ins og skemmtunarinnar sé það
öllum íslendingum hollt að
rifja upp hin erfiðu kjör, sem
þessi þjóð hefir átt við að búa
til skamms tíma. Okkur kynni
þá að skiljast, að það aðals-
meíki, sem við teljum íslenzka
þjóð eiga frá fornu fari, hefir
ekki fengizt með því að sitja og
halda að sér höndum í hlýjum
stofum, heldur er það keypt
með blóði og tárum í baráttu
við harða náttúru og óblíð lífs-
kjör.
Það kennir ákaflega margra
grasa í æfisögu þessa gamla
manns, þrátt fyrir fábrejrtni lífs-
ins hér á landi fram undir síð-
ustu tíma. Hart uppeldi, þræl-
dómur, hungur og kuldi
bernsku- og æskuáranna er þó
baðað í þeirri dásamlegu sól
móðurástarinnar, sem mér skilst
að enn lýsi,gamla,blinda mann-
inum. Sigrar og ósigrar skiptast
á, en barnshjartað og trúna á
það góða í mönnunum geymir
öldungurinn ennþá, enda þótt
jarðneskir fjármunir hafi oft-
ast verið flekaðir af honum af
miður vönduðum meðbræðrum.
Og trúin á góðan guð yfirgefur
hann heldur ekki. Hann trúir
líka enn á ástina. Æfintýrið um
„Húnavatnssólina“ hans lifir í
minningunni, tárhreint og fag-
urt, það er ennþá spumingar-
merkið um þ»ð, sem hefði gét-
að orðið, en líklega sjaldan
rætzt á þessari jörð. Mætti vel
segja mér, að það yrði svipur
og minning þessarar æskubrúð-
ar, sem yrði förunautur gamla
mannsins yfir landamærin, sem
aðskilja heimana. — Helgur
andblær sorgarinnar fylgir
börnunum hans, sem hurfu, ým-
ist til annarra landa eða yfir í
annan heim og loksins hverfur
tryggi lífsförunauturinn, konan,
sömu leiðina og einmana öld-
ungurinn býður þess nú í hljóðri
ró og sáttum við allt og alla, að
einnig til hans komi nú kallið
bráðum.
Inn í allt þetta er svo fléttað
alls konar þjóðtrú, draumum,
fyrirboðum og sýnum, sem
miklu meira var af í fyrri daga
en nú. Efast eg ekki um, að
margt af þessu hefir byggst á
veruleika, sem færzt hefir fjær
í ysi og hringiðu þess órólega
lífs, sem lifað er nú á dögum.
En í fábreytni fyrri daga voru
það þessir hlutir, sem gáfu líf-
inu þann lit og þann „spenn-
ing“, sem nú er leitað að í
glaumi borgarlífsins. Frá mínu
sjónarmiði auðgar þessi þáttur
mjög frásögnina.
Eg er frú Elinborgu þakklát
fyrir að hafa auðgað bók-
menntir okkar með þessu verki
sínu, og eg er viss um, að hlýjar
hugsanir margra íslenzkra les-
enda fylgja Jóni Eiríkssyni á
æfikvöldi hans.
Aðalbjörg Si&urðardóttir{