Dagur - 09.06.1942, Side 2

2
DAGUR
Þriðjudaginn 9. júní 1942
Fleygurinn í stjórnar-
samvinnuna
Samkomulagið um kosninga-
frestunina, sem gert var í fyrra,
var rofið bæði af Alþýðu- og
Sjálfstæðisflokknum.
Sjálfstæðismenn kröfðust
þess strax sumarið 1941, að
aukakosningar færu fram í
þeim héruðum, sem þingmanns-
laus voru, og að þar yrðu gerðar
baráttukosningar, en ekki sam-
komulagskjör, eins og gengið
hafði verið út frá, þegar kosn-
ingafrestunin var samþykkt.
Ennfremur krafðist „Vísir“ þá
um sumarið almennra kosninga
hið fyrsta, einkum til þess að
sýna þá staðreynd, að Alþýðu-
flokkurinn væri dauður flokkur.
Alþýðuflokkurinn lét líka ófrið-
lega sumarið 1941, þó að út yfir
tæki um áramótin síðustu, þeg-
ar flokkurinn rauf samstarfið
um þjóðstjórnina. Var þá þegar
lýst yfir af flokknum, að hann
teldi grundvöll fyrir kosninga-
frestun ekki fyrir hendi.
Það hafði verið greinilega tek-
ið fram af Framsóknarmönnum,
þegar kosningafrestunin var
samþykkt, að þeir teldu hana
því aðeins framkvæmanlega, að
allir aðalflokkar þingsins stæðu
saman um hana. Að öðrum
kosti næði kosningafrestun á
engan hátt þeim tilgangi sínum
að skapa pólitískan vinnufrið í
landinu. Kosningafrestun, sem
gerð væri við mikinn ágreining,
myndi verða eitt allra við-
kvæmasta deiluefni, sem hægt
væri að vekja.
Þegar þannig var komið um
framkvæmd kosningafrestunar-
innar, að báðir hinir flokkarnir
höfðu skorizt úr leik, samþykkti
miðstjóm Framsóknarflokksins,
að hún teldi óhjákvæmilegt, að
kosningar færu fram í vor.
Þannig stóð málið, þegar
þing kom saman í febrúar.
Stjórnarsamvinnan við Sjálf-
stæðismenn grundvallaðist á
dýrtíðarmálinu, skattamálinu
og fleiri mikilvægum málum, er
úrlausnar kröfðust.
Báðum flokkunum var það
ljóst, að allt samstarfið var und-
ir því komið, að ágreiningsmál
þeirra, er ekki komu við þeim
verkefnum, sem brýn nauðsyn
var að leysa, væru lögð til hlið-
ar. Var einkum skýrt frá því
gengið, að Framsóknarflokkur-
inn myndi alls ekki taka þátt í
ríkisstjóm, ef kjördæmamálið
yrði tekið upp á þessum tíma.
Var því báðum stjórnarflokk-
unum það ljóst, að ekki gat ver-
ið um samstarf að ræða, ef því
máli yrði ekki vísað á bug með
fullkominni festu.
Eigi hafði Alþingi lengi setið að
störfum, þegar Alþýðuflokkur-
inn lagði fram fleyg sinn: kjör-
dæmamálið. Þær tillögur voru
þó ekki miðaðar við afstöðu Al-
þýðuflokksins til málsins, held-
ur við það, hvað Sjálfstæðis-
mönnum kæmi bezt, og var því
auðséð, að tillögumar voru
hugsaðar sem kosningabeita.
Auðvelt hefði verið fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn að vísa tillögun-
um frá og vekja hjá þjóðinni
fyrirlitningu á vinnubrögðum
Alþýðuflokksins, þar sem for-
maður flokksins lagði áherzlu á,
þegar kosningum var frestað í
fyrra, að flokkarnir hefðu ekki
leyfi til þess að afgreiða á því
þingi, er sjálft hafði framlengt
umboð sitt án kosninga, nein
önnur mál en þau, sem stæðu í
sambandi við stríðið og afleið-
ingar þess.
Það leikur heldur ekki á
tveim tungum, að nokkur hluti
Sjálfstæðisflokksins taldi ekki
koma til mála að láta þessi póli-
tísku hrekkjabrögð hafa nokkur
áhrif á samstarf flokkanna að
nauðsynjamálum þjóðarinnar.
Hitt varð nú samt staðreynd, að
meiri hluti flokksins vildi allt
annað. Sjálfstæðisflokkurinn á-
kvað að gína við beitu Alþýðu-
flokksins, kasta frá sér ábyrgu
samstarfi um stjórn landsins,
mynda í stað þess ríkisstjórn
með stuðningi Alþýðuflokksins
og kommúnista, til þess eins að
hrinda þjóðinni út í tvennar
kosningar með stuttu millibili
og breyta kjördæmaskipun
landsins. Svo ósvífnir eru þessir
flokkar að lýsa því jafnframt
yfir hver í kapp við annan, að
þetta sé eina verkefni ríkis-
stjórnarinnar, og að þeir eigi
ekkert sameiginlegt annað en
þetta eina.
Hvað svo sem sjálfstæðis-
menn, kratar og kommar þvæla
um breytingu á kjördæmaskip-
uninni, er þeir ætla að koma í
kring, þá er hún ekkert annað
en árás á rétt dreifbýlisins, þó
að reynt sé að dulbúa hana. Og
þessi árás, sem nú er gerð, er
ennþá hættulegri en sú, sem
gerð var árið 1931, því að þá
var gengið framan að möhnum,
en nú er ráðizt að baki þeim.
II.
Engan mun hafa órað fyrir
því þá, að ekki yrði fullt ár liðið
frá því að þessar skörulegu og
hófsömu samþykktir voru gerð-
ar á Alþingi íslendinga, unz
þetta sama þing var búið að af-
greiða við fyrri umferð nýja
stjórnarskrá, þar sem því er
slegið föstu, að ísland sé enn
konungsríki, danski kóngurinn
sé enn æðsti maður landsins og
Danir skuli enn fara með utan-
ríkismál vor. Aðeins einn þáttur
stjórnarskrárinnar, kosningalög-
in, hefir verið tekin út úr í
mesta flaustri og á honum gerð-
ar ýmsar kákbreytingar, sem
enginn ' flokkur er þó í rauninni
ánægður með, eða vill bera
ábyrgð á, en hitt allt látið sitja
við það sama og áður var. —
Ekki verður með rökum móti
því mælt, að kosningafyrir-
komulagið og kjördæmaskipun-
in er úrelt orðin í ýmsum grein-
um, og þarf því gagngerðra
leiðréttinga og umbóta við. En
Viðnám fólksins í dreifbýlinu
árið 1931 hefir kennt þessum
flokkum að ganga ekki hreint til
verks að þessu sinni.
Nú á að fara þá leið að
tryggja íhaldinu minnihluta-
þingmenn í sex kjördæmum, þó
að þeir hafi ekki nema þriðjung
atkvæða eða minna, þegar fleiri
en tveir flokkar keppa.
Þegar flokkarnir hafa tryggt
sér þenna rétt, þá eru þeir ör-
uggir um, að fólkið í dreifbýlinu
getur aldrei framar fengið
stöðvunarvald á Alþingi, og eft-
ir það er hægt að gera hvað sem
þeim sýnist í kjördæmamálinu.
Þegar þær fréttir bárust út
um landið, að Sjálfstæðisflokk-
urinn hefði ginið við beitu Al-
þýðuflokksins, og að fleygur
þess flokks hefði borið tilætlað-
an árangur, stóð meginþorri
manna höggdofa af undrun.
Menn áttu bágt með að festa
trúnað á það, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði kastað frá sér
ábyrgu starfi um landsmálin og
ákveðið að varpa þjóðinni út í
innanlandsstyrjöld, velja sam-
starf við kommúnista og krata
um kjördæmamálið og upp-
lausn í öllum öðrum málum í
stað samvinnu við Framsóknar-
flokkinn um fjárhags- og dýr-
tíðarmálin, en til þess var fleyg-
ur Alþýðuflokksins fram kom-
inn að sundra þeirri samvinnu.
Kjósendur um allt land!
Eftir er enn yðar hlutur í
þessum leik. Nú er það dreng-
skaparskylda yðar, hvað sem
líður ágreiningsmálum yðar að
öðru leyti, að stöðva þá óhæfu,
sem hér er stofnað til. Þetta er
hægt með aðeins einu móti:
með því að efla Framsóknar-
flokkinn við kosningamar 5.
júlí, svo að hann fái stöðvunar-
vald á Alþingi því, sem saman
kemur í sumar. Jafnframt skulu
menn gera sér ljóst, að þetta er
sxðasta tækifærið, sem til þess
gefst að stöðva ágang þann, sem
fyrirhugaður er á hendur dreif-
býlinu. Tækifærið er liðið hjá,
þegar minnihlutaþingmenn í-
haldsins hafa fengið aðstöðu til
að ráða úrslitum málanna.
hitt er og jafnljóst hverjum
sanngjörnum manni, sem nenn-
ir að leggja það á sig að kynna
sér alla málavexti með rólegri
og sjálfstæðri athugun, að
breytingar þær, sem Alþingi
heiir nú flaustrað ai í þessu eín-
um, eru éjörsamlega vanhugs-
aðar, óundirbúnar og ómáttugar
til þess að bæta úr nokkrum
megingöllum kosningaskipu-
lagsins. Og það sem verra er:
Breytingar þessar brjóta allar
freklega í bága við reynslu
hinna íremstu lýðræðisþjóða
heims, og eru líklegar til þess
eins að auka á galla og veikleika
lýðræðisskipulagsins, rrútt á
þeirri vargöld og upplausnar-
tímum, er harðast reyna á styrk
þess og heilbrigði.
K
Þá fyrst vöknuðu þeir!
n LÞÝÐUFLOKKURINN (þ. e.
“broddarnir á þingi) hafa nú engan
svefnfrið fyrir þeirri „réttlætiskröfu",
að minni hluti kjósenda í 6 tvímenn-
ingskjördæmum, sem til eru á landi
hér, skuli framvegis hafa sama rétt og
meirihlutinn. Að vísu hefir broddun-
um aldrei dottið þetta snjallræði í
hug öll friðarárin, sem þeir hafa setið
með fullt umboð kjósenda á þingi, og
því síður að þeir ympruðu nokkru
sinni á slíku allan þann tíma, sem þeir
áttu fulltrúa í þjóðstjórninni. Nei, þeir
rumskuðust fyrst í „réttlætismálinu"
eftir að þeir voru komnir í stjómar-
andstöðu, eftir að tímarnir voru orðn-
ir svo alvarlegir, að ekkert vit var
lengur í því að leggja út í deilur um
slíkt, og loks eftir að þeir voru sjálfir
orðnir umboðslausir og sjálfskapaðir
þingmenn og höfðu svarið þess dýran
eið að „gera engar stórar breytingar á
löggjöí landsins," á meðan svo stæðu
sakir. I>á fyrst var sú fylling tímanna
komin, að flokknum þóknaðist að
leggja stjórnarskrá ríkisins að velli, til
þess að 501 íhaldskjósandi í tvímenn-
ingskjördæmi skuli eftirleiðis hafa
sama rétt og 1000 Framsóknarmenn:
þ. e. minnihlutinn fá einn þingmann
kosinn og meirihlutinn annan!
Dagsbrúnar-réttlætið.
ÓTT hlutfallskosning sé vitanlega
ekkert annað en vitleysa, þar sem
aðeins eru tveir menn kosnir, getur
slíkur kosningamáti átt vel við, þar
sem þrír fulltrúar eða fleiri eru vald-
ir. — Nú er fróðlegt að athuga, hvern-
ig „réttlætisflokkurinn“ hefir hagað
þessu, þar sem hann hefir sjálfur rað-
ið lögum og lofum, t. d. til skamms
tíma í „Dagsbrún", stærsta verka-
mannafélagi landsins. Hvernig mundi
nú séð fyrir „réttlætinu“ í þeirri höf-
uðborg kratanna sjálfra? Á aðalfundi
þess félags fara að sjálfsögðu árlega
fram umfangsmiklar kosmngar. Fjöl-
menn stjóm er kosin, margir embætt-
ismenn til ýmis konar starfa fyrir fé-
lagið, launaðra og ólaunaðra, og svo
að lokum geysifjölmennt trúnaðar-
mannaráð, (got^ ef í því eiga ekki
sæti á annað hundrað manns). Þarna
virðist því „réttlæti" hlutfallskosning-
anna sannarlega eiga heima. — Nei,
góðir hálsar, ekki nú aldeilis! Sá flokk
III.
jyjÖNNUM, er hvorki hafa að-
stöðu, tíma eða vilja, til
þess að skapa sér sjálfstæða
skoðun í þessum málum upp á
eigin spýtur, er að vísu nokkur
vorkunn, þótt þeir taki varlega
mark á vitnisburði Framsókn-
armanna um þessi efni, þar sem
vitanlega er ekkert til sparað
af hálfu andstæðinganna að
skýra andóf þeirra gegn hinni
nýju stjórnarskrá sem flokks-
lega hlutdrægni og trúnað við
„miðaldaskipulag“ í kjördæma-
málinu. Á. hitt er auðvitað alls
ekki minnzt, að flokkurinn hefir
þrásinnis — og síðast á þingi nú
í vor — boðið öðrum flokkum
upp á friðsamlegt samstarf um
athugun og lausn þessarra mála.
En hinum gætnu mönnum ætti
í
•3
hverjum 99, tær alla stjórnina kosna
og allt trúnaðarmannaráðið. Svona er
nú réttlætinu og lýðræðinu vísdóms-
lega fyrirkomið, þar sem kratarnir
hafa til skamms tíma einir sett lög.
Og til þess að fullkomna og undir-
strika réttlætisþrá sína og brennandi
lýðræðisást sem bezt, hafa þeir staðið
á því „réttlæti“, meðan stætt var, í
öllum verkalýðsfélögum landsins, að
aðeins menn úr einum stjórnmála-
flokki (þ. e. Alþýðuflokknum sjálf-
um), skyldu vera kjörgengir á þing
Alþýðusambandsins! — Og þetta er
flokkurinn, sem skirrist ekki við að
setja allt á annan endann í þjóðfélag-
inu, til þess að koma því í kring, að
minnihlutinn skuli hafa ekki aðeins
hlutfallslegan rétt, heldur sama rétt
og meirihlutinn í nokkrum tvímenn-
ingskjördæmum! Virðist mönnum að
þessu athuguðu,, nokkuð um of fast
að orði kveðið, þótt þeir menn, sem
svona haga sér, séu kallaðir loddarar
og ábyrgóarlausir afglapar?
Sterk stjórn er nauðsyrdeg í
„Dagsbrún“, en ekki á Islandi!
KÝRINGIN á því, að Alþýðuflokk-
urinn mun ávallt hafa talið sér
nauðsynlegt að viðhafa slíkt kosn-
ingatynrkomulag í „Dagsbrún" og öðr
um verkamannalélögum mun vera sú,
að þessi félög hafa oft átt í hörðum
átokum, þar sem þess var engin von,
að þau kæmu málum sínum fram,
nema því aðeins, að tryggt væri, að
hver hondin rtsi ekki jainan upp á
móti annarri innbyrðis í lélogunum
og sterk og einhuga meirihlutastjórn
sæti þar jatnan aó voldum. hn séu
pessi rok fullgild til þess að afsaka
svo einræöiskennt kosningalyrir-
komulag í samtokum verkamanna,
ættu slrk sjónarmið og að eiga nokk-
urn rett á ser í landsmalum. Vissulega
er heldur ekki heppilegt, að rikis-
stjórn neins lands se jaman í minni-
hlutaaöstoöu og þuríi aö styöjast við
íylgi og hlutleysi hinna sundurieitustu
tiokka og steina, sem til eru í landinu,
og neyöist því þrásinnis til þess að
tryggja starfsfrið sinn með eilífum
hrossakaupum og baktjaldabraski,
eins og oft vill verða. Á þessum rök-
um mun svar ensku verklýðsleiðtog-
anna hafa verið reist, þegar Alþýðu-
flokksforingjarnir hér spurðust fyrir
um það, hvort þeim þætti ekki henta
að taka upp í Englandi stór kjördæmi
með hlutfallskosningum. Þeir Attlie
þó að vera vorkunnarlaust að
átta sig á því, hvílíkt ráðleysis-
fálm breytingar þessar eru, með
því að athuga framburð sjálfra
hinna helztu forvígismanna
þeirra flokka, er að stjórnar-
skrárbreytingunni standa nú, í
þessu efni. Við skulum vera svo
hógværir (vafalaust óþarflega
hógværir) að sleppa vitnisburði
ráðherranna þriggja, Ólafs
Thors, Magnúsar Jónssonar og
Jakobs Möller, um málið á Al-
þingi 1928, enda hefir sú félega
vitnaleiðsla nýskeð verið rakin
hér í blaðinu. Við skulum gera
ráð fyrir þeim ólíkindum, að
þeir hafi af góðum og gildum
ástæðum (öðrum en flokkshags-
munum?) skipt algerlega um
skoðun í málum síðan (!) Næg-
ar sannanir um hið raunveru-
lega trúleysi þessara manna á
sinn eiginn málstað eru þó enn
fyrir hendi, nýjar af nálinni.
Það er t. d. ekki farið að slá í
þessi ummæli Ólafs Thors, er
hann lét falla á Alþingi, strax
eftir að hann var orðinn forsæt«
urinn, sem nær eintöldum meirihluta
í „Dagsbrún“, t. d. 100 atkvæði á móti
Framh. af 1. síSu.