Dagur - 02.07.1942, Síða 2

2
DAGUR
Fimmtudaginn 2. júlí 1942
Akureyringar láta
verkin tala og kjósa
tramsýnan alhai'na-
mano á þing
í kosningahríðinni, er nú
stendur yfir^ vekur kosningin á
Akureyri mesta eftirtekt um allt
land. Þetta stafar af því, að hér
er í kjöri þjóðkunnur athafna-
og atorkumaður, sem þúsundir
manna treysta bezt til úrræða,
vegna þess mikla dagsverks, er
hann hefir þegar leyst af hendi
í þágu almennings í bæ og
byggð. Allur þessi mannfjöldi
bíður nú með óþreyju eftir
kosningaúrslitunum í höfuðstað
Norðurlands.
Hver er þessi maður? Er það
Sig. Ein. Hlíðar? Nei. Er það
Jón Sigurðsson? Langt í frá. Er
það Steingrímur Aðalsteinsson?
Þvílíkri fjarstæðu þarf ekki að
svara.
Maðurinn er Vilhjálmur Þór.
Hann einn af frambjóðend-
um bæjarins getur kallast sonur
Akureyrar. Einn hinna fram-
bjóðendanna er aðsendur, hinir
tveir aðkomnir í bæinn á full-
orðins aldri. Vilhjálmur fluttist ■
í bæinn ómálga barn með for-
eldrum síhum, ólst hér upp, og
hér er dagsverk hans að mestu
unnið, og þó að hann sé enn til-
tölulega ungur maður, þá er það
dagsverk stærra og merkilegra
en flestra annarra, þó að komn-
ir séu á gamals aldur.
Vilhjálmur Þór gekk barn að
aldri í þjónustu Kaupfélags Ey-
firðinga. Fékk hann brátt mikið
orð á sig fyrir frábæra árvekni
og ósérplægni í störfum. Fékk
Hallgrímur Kristinsson hinar
mestu mætur á þessum unga
sveini og taldi hann fágætt
mannsefni. Eftir að Hallgrímur
hvarf frá félaginu 1918 og Sig-
urður bróðir hans tók við fram-
kvæmdastjórastörfum, varð Vil-
hjálmur hans önnur hönd, og
sýnir það, að Sigurður hafði hið
mesta traust á honum, enda
brást hann aldrei því trausti.
Aðeins 23 ára gömlum er Vil-
hjálmi falið framkvæmdastjóra-
starfið við K. E. A. Tók hann
það að sér fyrir þrábeiðni félags-
stjórnarinnar. Það er kunnugt,
að undir hans stjórn hefir K.E.A.
tekið geisi miklum vexti, en
jafnframt hefir hann sjálfur
vaxið með störfum sínum.
Um þetta tala þau verk, er
unnin hafa verið innan vébanda
K.E.A. undir stjórn Vilhjálms
Þór og að hans frumkvæði. Fyr-
irrennarar hans höfðu lagt og
treyst grundvöllinn undir félags-
samtökunum og reist á þeim
grunni takmarkaðar fram-
kvæmdir við hæfi tímanna. Vil-
hjálmur færði verksviðið út, tók
upp nýjar starfsgreinar hverja
á fætur annarri og lét hverja
stórframkvæmdina reka aðra.
Skal nú drepið á helztu fram-
kvæmdirnar, sem K.E.A. hefir
haft með höndum í stjórnartíð
Vilhjálms og mest fyrir hans til-
stilli, auk hins daglega verzlun-
arreksturs,
Árið 1923 hefst kolaverzlun
félagsins, sem síðar margfaldað-
ist. Árið 1924 er reist fisktöku-
hús á Grenivík og sama ár reist
íshús við sláturhúsið á Torfu-
nefi. Árið 1926 kaupir félagið
frystihús á Oddeyrartanga á-
samt stórri lóð og 1928 er það
hús stækkaðogendurbætt.Sama
ár er mjólkurvinnsla hafin, er
Mjólkursamlagið tekur til
starfa. Enn eru á því sama ári
hafin útlán til félagsmanna á
sáðvörum, girðingarefni og til-
búnum áburði út á væntanlegan
ræktunarstyrk og jafnframt
tekið aþ selja heyvinnuvélar
með 4 ára afborgunum. Þá er og
á því ári reist nýtt sláturhús á
Oddeyrartanga og útibú frá fé-
laginu stofnað í Ólafsfirði. Árið
1929 byrjar félagið á mið-
stöðvalagningu og verzlun með
tilheyrandi vörur. Árið 1930 er
lokið við að reisa hið mikla
verzlunarhús félagsins á Torfu-
nefi. Auk þessa reisti félagið um
sömu mundir nýtt sláturhús á
Dalvík og setti þar upp ljósaraf-
stöð. Þá tók smjörlíkisgerð fé-
lagsins til starfa 1930, brauð-
gerð hefst í leiguhúsi og fisk-
tökuhús er reist í Hrísey. Árið
1932 kaupir félagið frystihús
á Svalbarðseyri móti Kaupfél.
Svalbarðseyrar, og næsta ár
kaupa félögin í sameiningu lóð-
ir, bryggjur og íbúðarhús á þess-
um stað. Sama ár hefst sápu-
gerðin, og kaffibætisverksmiðj-
an tekur til starfa. Árið 1933
setur félagið upp mótorrafstöð
i Hrísey og byggir frystihús í
sambandi við hana. Árin 1934
—35 er reist stórhýsið á lóðinni
Hafnarstræti 89 og síðan starf-
rækt þar kjötbúð félagsins,
brauðgerð og lyfjabúð. Um
sömu mundir kaupir félagið ís-
hús á Dalvík og setur í það
frystivélar. Ennfremur kaupir
félagið eimskipið „Snæfell" og
síðar togarann „Hvassafell“ og
stofnar útibú í Hrísey. Árið
1935 er lokið byggingu nýs
verzlunarhúss á Davík, og í árs-
byrjun 1936 er „Stjörnu“ Apó-
tek félagsins opnað, og sama ár
er Fiskisamlag K. E. A. stofnað.
Þá má benda á byggingu
M j ólkurvinnslustöðvarinnar
nýju í Grófargili og kornræktar-
tilraunirnar í Klauf.
Að síðustu skal minnt á
Menningarsjóð félagsins, er
stofnaður var 1934 og hefir það
hlutverk með höndum að
styrkja menningarviðleitni á fé-
lagssvæðinu.
Hér hefir þá verið bent á
nokkur talandi tákn um výmu-
brögð K. E. A. undir stjórn Vil-
hjálms Þór. Verður því ekki
neitað með nokkrum rökum, að
framkvæmdir félagsins á þessu
tímaskeiði bera ótvíræðan vott
um stórhug og framsækinn
áhuga ásamt gætni og fyrir-
hyggju.
En lítum því næst til Akur-
eyrar sérstaklega.
Á árunum laust eftir 1930
var sýnilegt að stórir þættir í
atvinnulífi bæjarins voru að
dragast saman eða að hverfa að
fullu, svo sem síldarsöltun og
fiskverkun.
Hver var þá á verði í mesta
hagsmunamáli alþýðu þessa
bæjarfélags. Voru það Sjálf-
stæðismenn undir stjóm Sig-
urðar Hlíðar? Nei. Voru það
leiðtogar verkamanna í Al-
þýðuflokknum? Nei. Voru það
kommúnistar? Nei. Þeir hafa al-
drei óskað þess að alþýðu þessa
bæjarfélags farnaðist vel, enda
aldrei unnið nokkurt nýtilegt
verk í hennar þágu. Þeir, sem
hér voru á verði og tóku á mál-
unum á réttum tíma, voru sam-
vinnu- og Framsóknarmenn
undir forystu Vilhjálms Þór.
Vilhjálmur Þór hefir átt
meiri þátt í því en nokkur ann-
ar einstaklingur hér í bæ, að
ráðist var í hinn stórfellda iðn-
rekstur, sem hér er rekinn af K.
E. A. og S. í. S., og sem veitir
hundruðum manna örugga at-
vinnu. Á þeim tíma, er ráðist
var í þenna iðnrekstur, horfði
mjög alvarlega í atvinnulífi
bæjarins eins og áður er sagt.
Má hiklaust fullyrða, að hinn
nýi iðnrekstur, sem Vilhjálmur
Þór studdi með ráðum og dáð,
hafi forðað hundruðum manna
frá böli atvinnuleysisins.
Til þess að gefa örlitla hug-
mynd um stærðþessaraiðnfyrir-
tækja má geta þess, að á síðastl.
ári greiddu þau nokkuð á aðra
miljón kr. til starfsfólks síns.
Má af því ráða, hversu stór eyða
væiý í atvinnulífi alþýðu þessa
bæjar, ef þeirra nyti ekki við.
Vilhjálmur Þór hefir verið
meira og minna ryðinn við sögu
flestra stórframkvæmda hér í
bæ hin síðari ár og veitt þeim
öruggt brautargengi. Má m. .a.
benda á Kristneshæli, kirkju-
bygginguna, sjúkrahúsið, raf-
veitu frá Laxárfossum o. fl.
. Þá má heldur ekki gleyma
því afreki, er Vilhjálmur vann
í þarfir alls landsins, er hann
var kvaddur til að standa fyrir
íslandssýningu í New York með
hinum fátæklegasta útbúnaði
að heiman, hvað fjárframlög
snerti. Þrátt fyrir það tókst hon-
um að gera þáttöku íslands í
hinni miklu sýningu að stór-
felldri auglýsingu fyrir landið.
Þegar Iitið er til allra þeirra
stórvirkja, sem hér hefir verið
drepið á, er það broslegt, þegar
smámenni eru að leitast við að
telja almenningi hér í bæ trú
um, að þeir Sig. Ein. Hlíðar, Jón
Sigðurðsson og Steingrímur Að-
alsteinsson séu Vilhjálmi hæf-
ari til þingstarfa fyrir bæinn.
Hvað liggur eftir þessa menn,
sem þoli nokkurn samjöfnuð
við unnin störf Vilhjálms?
Kjósendur Akureyrar koma
ekki auga á neitt slíkt
Þess veéna greiða þeir VIL-
HJÁLMl ÞÓR atkvæði við
kjörborðið á surmudaginn kem-
ur.
Ætlar Steingrímur sér að verða
uppbótarþingmaður iyrir Sjáli-
stæðisilokkirm?
\TERKAM.“ síðasti birtir einkat
" * hógværa grein undir undirskrift-
inni: „Blekkingavefur Dags tættur í
sundur“. Heldur Steingr. Aðalsteins-
son því þar fram, að hann muni sjálf-
ur verða uppbótarþingmaður hér ó
Akureyri, og telur það hina mestu ó-
svífni> og blekkingar, að „Dagur“ skuli
leyfa sér að nefna Sig. E. Hlíðar í
því sambandi! Rökfærslur „Dags“ í
þessu efni hnigu hins vegar aðeins í
þá átt að sanna það, að Sjálfstæðis-
tlokkuTÍnn myndi a. m. k. fá 5 upp-
bótarþingmenn alls, og allar líkur
bendi til þess, að ekki geti hjá því
farið, að Sig. E. Hlíðar hljóti annað
hvort 2. eða 4. uppbótarþingsæti
flokksins, ef hann nær ekki kosningu
í kjördæminu, þar sem atkvæðatala
hans hljóti að verða svo há hlutfalls-
lega, miðað við heildartölu greiddra
atkvæða í kjördæminu, að honum beri
uppbótarþingsæti samkv. reglunum
um úthlutun þeirra í kosningalögun-
um. Hinsvegar var ekkert minnzt á
möguleika kommúnista, til þess að
hreppa uppbótarþingsæti, enda skipt-
ir sá útreikningur engu máli í þessu
sambandi, nema því aðeins að Stein-
grímur hugsi sér helzt að komast í
uppbótarþingsæti hjó íhaldinu. Á ann-
an veg virðist þessi bægslagangur
hans í „Verkam." ekki verða skilinn.
Nú er líka búið að plokka flugfjaðr-
imar af þessari gæs í rökræðum í
blöðum og stjórnmálafundum. En lík-
lega verður þó að steikja hana ofur-
lítið líka, svo að hinn réttláti Magnús
finni engan afkeim að henni í mat
sínum, svona fyrst i stað, og telji
hana því strax til sinna eigin heima-
gæsa!
Yíirvaldsleg yíirþyrming!
þAÐ er til marks um eindrægni þá
og*náunganskærleika, er ríkir nú í
stjómarliðinu, að á yfirreið sinni um
Þingeyjarsýslu hafði Júlíus sýslumað-
ur Havsteen, frambjóðandi Sjálfstæð-
isflokksins þar í sveit, þá Odd Sigur-
Jónsson frambjóðanda kratanna og
Kristinn Andrésson, frambjóðanda
komma, með sér í einkabifreið sinni
á milli fundarstaðanna. Fór hið bezta
ó með þeim öllum, enda sátu þeir
löngum á eintali á framboðsfundun-
um. Líklega hefir þetta nýja samneyti
við þessa andans menn borið þann
árangur, að sýslumaður hefir nú kast-
að ellibelgnum og gerzt ærið ham-
ramur í pólitíkinni. Skýrir „ísl.“ svo
frá, að hann hafi „þjarmað allmikið að
þingmanninum", þ. e. Jónasi Jónssyni
á fundunum. Kunnugir myndu hafa
gaman af að sjá sýslumanninn í þess-
um nýja og óvænta ham, og kynnast
því, hvaða tökum hann hafi tekið Jón-
as í þessari yfirvaldslegu yfirþyrm-
ingu!
„Hrútshornablástur“
á íramboðsíundi.
rt LLIR Akureyringar kunna ab
^meta hreinlætisstörf þau, er Jón í
Hjálpræðishernum, — sem einnig
hefir hlotið aðrar geistlegar nafnbæt-
ur, — vinnur daglega á götum bæjar-
ins. Og Norðanfari kann líka að meta
gamansögur þessa „glettna og greinda
manns“. Bírtir blaðið eina þeirra á
dögunum, og segir, eftir Jóni, að
„Framsóknarforkólfarnir“ hér í bæ
verði að gefa Jóhanni Frímann sum-
arleyfi fram yfir kosningar, ef Vilhj.
Þór eigi að hafa nokkurn minnsta
möguleika á því að komast hér að!
Það er kunnugt, að Jóni mun hafa
þótt „Dagur" fara eitthvað ógætilega
með Biblíutilvitnanir í sambandi við
„Jakobsglímuna" hér ó dögunum, þótt
undarlegt megi virðast öllum öðrum
en slíkum „puritönum". Mun þetta
hafa gefið Jóni tilefni til þessarar
sniðugu athugasemdar. Nú varð þing-
manninum okkar fyrrverandi, Sigurði
Hlíðar það á(!) á þingmálafundinum
í fyrrakvöld að segja léttúðugar gam-
ansögur úr Biblíunni um fall Jerikó-
borgar og hrútshornablástur viö múra
hennar. (Hrútar munu býsna stór-
hyrntir austur þar, þótt flestir hafi
annars staðið í þeirri meiningu hingað
til, — unz dýraiæknirinn leiörétti það
— að þeir séu kollóttir!) — Er þess
nú að vænta, að Jón bregði skjótt við
og skipi íhaldinu að gefa Sigurði sum-
arfrí frá þingsetunm eftirleiðis, svo
að hann geti sezt við að kenna biblíu-
lega dýrafræði á Hernum, þ. e. eitt-
hvað nánara um hrútshornablóstur
þeirra ísraelsmanna!
„Bláköld nauðsyn.“
í MÁLGAGNI Kommúnistaflokksins
þýzka, „Die rote Fahne“ (Rauði
fóninn), birtist þ. 19. óg. 1923, þessi
„fagra" fræðisetning þeirrar stefnu:
„Að nota lygina sem baráttutœki eins
og kommúnistar gera i blöðum sínum,
— það er ekki að ljúga, það er blá-
köld nauðsyn." — Myndi „Verkam."
hér ekki hafa hlotið háa einkunn í
þeim skóla?
Erlingur Friðjónsson
varnar verkamönnum að njóta vildar-lánskjara
Byggingasjóðs verkamanna.
í grein sinni í „Alþm.“, 30. f. |
m., játar Erlingur Friðjónsson,
formaður Byggingafélags verka-
manna hér í bænum, að hann
hafi neitað verkamönnum hér
um lán úr Byggingasjóði verka-
manna til þess að koma uj>p
íbúðum í sumar, en félag Er-
lings heíir eitt rétt til íjáriram-
laga úr Byggingasjóðnum, sam-
kvæmt lögunum um verka-
mannabústaði irá 1935.
Ástæðurnar, sem Erlingur
færir fram fyrir þessu stór
furðulega háttalagi eru þessar:
1. Þessar íbúðir myndu verða
fyrr tilbúnar en húsin 3,
sem Erlingur hefir nú í
smíðum.
2. Samvinnubyggingafélag Ak-
ureyrar er ekki of gott til
þess að byggja yfir þessa
menn. (Þetta félag getur þó
ekki fengið lán úr Bygg-
ingasjóði verkamanna, sem
nýtur styrks ríkis og bæjar
til þess að gera lánskjörin
hin hagfelldustu, sem til eru
á landi hér!)
3- Efnahagsástæður verkafólks
hér í bænum eru þann-
ig, að „í Hafnarfirði hafa 20
verkamenn efni á því að
byggja íbúðir yfir sig, en 6