Dagur - 23.06.1954, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 23. júní 1954
D A G U R
5
NOEMI ESKUL-IENSEN:
Hvað er börnym og unglingum kennl í
Sovéfríkjunum?
Farið í gegn um nokkrar rússneskar skólabæk
ur, sem sýna hvað börnin eiga að læra
eða mega ekki læra
Það var víst sjálfur Pestalozzi,
sem sagði einhvern tíma: „Hið
sanna andlit hverrar þjóðar
speglast greinilegast í þeim skól-
um, sem hún býr börnum sínum.“
Þessi fullyrðing er í fullu gildi,
ef talað er um þjóðfélag, sem get-
ur nokkurn veginn óhindrað haft
tækifáeri til þess að láta lífsskoð-
un sína hafa áhrif á barnaupp-
.eldið, en þar sem einveldi ríkir
eða harðstjórn hlýtur skólinn á
hinn bóginn að verða spegill, sem
sýnir andlitsdrætti hinna ráðandi
manna eða manns, ekki endilega
þjóðarinnar. Því einstrengings-
legra sem einveldið er, því auð-
veldara er að sjá á skólunum
hvert er hið raunverulega mark-
mið stjórnandans.
Hópur danskra kennara fór ný-
lega í heimsókn til Sovétríkj-
anna og kom heim með talsvert af
rússneskum skólabókum, nýjustu
útgáfunum, og nú er tækifæri til
samanburðar. Vér tökum fyrst
miðaldasögu, skrifaða af þekktum
manni, prófessor E. A. Kosmin-
skij, en sá maður hefur síðan
1936 verið meðlimur vísinda-
akademíunnar í Moskvu og for-
maður sögúrannsóknarstofnunar-
innar.
Kosminskij er fæddur 1886, og
þegar 1914 varð hann doktor fyrir
skínandi rit um England á 13. öld,
og allt fram til 1930 vann hann
sér álit bæði heima og erlendis
sem fræðimaður í miðaldamenn-
ingu. Það er að vísu sagt, að vís-
andaafrekum hans hafi hrakað
sorglega síðan, og álit hans utan
heimalands er sem bliknað blóm,
en það er þó ekki án eftirvænt-
’ingar að vér opnum „Sögu mið-
aldanna", sem prófessoor Kos-
minskij hefur ritað fyrir elztu
bekki unghngaskólanna. Bókin er
gefin út 1953 til notkunar á þessu
skólaári, og ósjálfrátt svipumst
vér eftir einhverju merki um
veðurbreytingu í andlegu lofts-
lagi Sovétríkjanna, sem sumii'
héldu, að orðið hefði eftir dauða
Stalins. Því miður er þó ekkert
nýtt í bókinni nema ártalið. Það
kemur í Ijós, að hún er nákvæm
endurprentun á fyrri útgáfu, sem
kom út 1950—51 og fylgdi ná-
kvæmlega stefnu Stalins og
Shdanovs í menningarmálum.
Fyrir sjáandi augu Vesturlanda
lítur kennslubók þessi út sem
baráttu- og áróðursrit en ekki
fræðslurit, og á henni sést greini-
lega, hvaða „gamlar hugmynd-
ir“ það eru, sem uppalendum í
Sovétríkj. hefur ekki tekizt að
afmá. Öllum frásögnum er nefni-
lega þannig hagað, að þær veki
viðbjóð á guðstrúnni í öllum sín-
um myndum. Helzt er ráðizt að
Kristindómnum, en önnur trúar-
brögð, t. d. Múhameðstrúin, fá
það líka óþvegið. Af trúarfélögum
kristinna manna er kaþólsku
kirkjunni og prestum hennar
mest úthúðað. Nemendum Sovét-
ríkjanna er sagt, að þar sé upp-
spretta verstu illmennsku og
mannvonzku, þar sé ekkert pósi-
tíft, engin glæta. En mótmælend-
ur og trúarfélög þeirra fá litlu
betri útreið.
Frásagnaraðferðin í þessari bók
og einnig öðrum þeim sögubók-
um fyrir skóla, sem vér höfum
séð, byggist á því, að allt er gert
ákaflega einfalt, og öll fyrir-
brigði eru túlkuð út frá efnis-
hyggjunni á hinn frumstæðasta
hátt. Siðabótinni er t. d. lýst sem
hreyfingu, sem sprottið hafi af
ásælni og öfund. Furstunum, sem
vinsamlegir voru siðabótinni, er
lýst sem eins konar hýenum, sem
einungis streittust við að hrifsa
til sín auðinn, sem kirkjan „hafði
rænt fi-á vinnandi fólki.“ Og
boi'gararnir hugsuðu bara um að
stela þýfinu, og þeir studdu
siðabótina bara til þess að láta!
ekki aðalinn sitja einan að krás-
inni, þegar eignir kirkjunnar
kæmu til skiptanna. Og áfram-
haldandi viðgangur Lútherstrú-
arinnar var af líkum rótum runn-
inn, segir Kosminskij. „Borgar-
arnir“, kennir hann unglingum
Sovétríkjanna, „þurftu á kirkju
að halda, sem viljug væri til:
þess að predika það fyrir verka-
mönnum og iðnaðarmönnum, að
þeir skyldu bara púla fyrir herra
sína og þola fátæktina möglunar-
laust. Ákveðnasti baráttumaður
þessarar kenningar var Marteinn
Lúther.“
Fram yfir þetta fá nemendur
Sovétríkjanna harla lítið að vita
um Martein Lúther. Nafn hans er
nefnt aðeíns tvisvar til, fyrst í
sambanduvið Bændastríðið og þar
er hann.-kallaður „hinn andlegi
foringi hinna auðvirðilegu og
þrællundpðu borgara, sem vegna
ragmenngku og haturs á bænd-
unum studdi hina „svívirðilegu
sigurvegara, lénsherranna". í
seinna skjptið er Lúther nefndur
í sambandi við helgisiðina, en
Lúther afnam a.llt ytra skraut
við messur til þess að þóknast
hinum sparsömu borgurum, sem
heimtuðu „ódýra kirkju“.
En mesta undrunarefnið við
þessa skólabók er þó hinn ofsalegi
stílsmáti og æsingafulla orðalag.
Allir kaflarnir eru beinlínis út-
bíaðir með orðatiltækjum,. sem
hljóta að koma miklu róti á til-
finningalíf hins unga lesanda.
Kaflarnir um landnámið í Amer-
íku og nýlendupólitík Evrópu-
manna myndu t. d. áreiðanlega
hljóta 1. verðlaun í samkeppni
um sem hi-yllilegastar og mest
blóði drifnar lýsingar. Myndin,
sem Kosminskij dregur af mið-
öldunum, er augsýnilega gerð
vitandi vits í þeim tilgangi að
rótfesta þá skoðun hjá nemend-
unum, að þeirrar tíðar menn hafi
annað hvort verið „herrar" með
taumlaust grimmdareðli eða
beizkir „þrælar“, þyrstir eftir
hefnd — ekkert fólk hafi verið
hér mitt á milli — og engir hafi
þá borið aðrar tilfinningar í
brjósti en hatur, fyrirlitningu,
viðbjóð, öfund — og aftur hatur.
Tilgangurinn með þessum
samsafnaði neikvæðra tilfinn-
inga er auðsær. Slíkar geðshrær-
ingar eru smitandi, en sóttkveikja
hatursins er ekki talin skaðleg í
Sovétríkjunum, sé hún aðeins
ræktuð á réttan hátt. f formála
að safni háskólafyrirlestra, sem
gefnir voru út 1952, skrifar pró-
fessor Kosminskij: „Sönn, vís-
indaleg rannsókn á sögu miðald-
anna, gerð eftir aðferðum Marx
og Lenins, kennir okkur að hata
arðræningjana, að hata verjendur
þeirra, gagnbyltingarskýjaglópa
kapitalistanna; hún kennir okk-
ur að afhjúpa og kveða í kútinn
þessa fölsku vísindamenn, á bak
við hvaða grímu sem þeir reyna
að skýla sínu sanna andliti.“
Án efa myndi flestum háskóla-
kennurum vestan tjalds, ekki
sízt á Norðurlöndum, þykja al-
gjörlega óhæft að æsa skólaæsk-
una þannig upp til ofstækis, en í
Sovétríkjunum er þetta bardaga-
fas og illindaviðhorf alveg sjálf-
sagður hlutur blátt áfram vegna
þess, að það byggist á lögmáli
því, sem allt Sovétkerfið hvílir á,
efnislega og andlega. Þessi
grundvallarhugsun er á þessa
leið í öllum sínum einfaldleika:
Allt, sem beinlínis verður að
gagni málum kommúnismans,
getur gjarnan fengið viðurkenn-
ingu sem vísindi, siðfræði, list og
menning, en það, sem ekki upp-
fyllir þetta skilyrði, getur hvorki
kallast gott né gagnlegt, og það
verður því að berjast gegn því og
helzt útrýma því sem hverju öðru
illgresi. Sá, sem auðsýnir samúð
sína hugsun eða verknaði, sem
ekki eiga upp á pallborðið, skal
skoðast sem óvinur, og öllum
óvinum skal útrýma án miskunn-
ar.
í handbók að sögu Sovétríkj-
anna, útgefinni af rússneska
kennslumálaráðuneytinu, (þessi
bók er, eins og hinar, gefin út
1953) eru þessar kennisetningar
settar fram á mjög skýran og
auðskilinn hátt, e. t. v. vegna
þess ekki sízt, að bókin er ætluð
4. bekk barnaskólanna, þ. e. a. s.
10 ára gömlum börnum: „Æðsta
skylda Sovétborgarans er að
verja Sovétríkin gegn öllum
óvinum, hverrar tegundar sem
þeir eru,“ segir á bls. 268. Svi-
virðilegastur allra glæpa er sá
að „ganga á hönd óvinunum“, líka
á friðartímum. (Þær þjóðir, sem
ekki hafa kommúnistiskt stjórn-
arfar eru taldar „óvinir“, þó að
ekki sé stríð.) Annars er saga
Sovétríkjanna í þessari bók
sögð sem stöðug barátta við alls
konar óvini, og þeirra á meðal
eru taldir Trotzky, Zinowjew,
Rykow og þeii-ra áhangendur.
Börnunum er sagt, aðþessirmenn
hafi verið hinir svívirðilegustu
glæpamenn, sem hafi skaðað „sig-
ur sósíalismans“. En svo er hald-
ið áfram og sagt, að Sovétríkin
hafi komið nógu snemma í veg
fyrir hættuna með því að útrýma
óvinunum miskunnarlaust.
Það, sem æðsta yfirstjórn
sovétfræðslumálanna er að reyna
með þessari bók að koma inn hjá
börnunum, er sú grundvallar-
kenning, að miskunnarlaus út-
rýming óvina sé dyggð, sem
hver og einn geti bezt lært með
því að feta dyggilega í fótspor
flokks og ríkis. Þar segir m. a.,
að hinum miklu framförum, sem
Sovétstjórnin hafi „gefið þjóð-
inni“, hafi hún getað komið í
kring með því að útrýma kapital-
istunum og aðalsmönnum, mola
niður stórbændurna og útrýma
miskunnarlaust „óvinum Sovét-
þjóðanna, arðræningjum og
sníkjudýrum í sérhverri mynd.“
En þrátt fyrir alla þessa sigra,
segir ennfremur, sé baráttan þó
engan veginn á enda, því að enn
séu Sovétríkin umkringd af
kapitaliskum ríkjum. Það sé
þessum ríkjum að kenna, að í
hinu „sigursæla föðurlandi sósí-
alismans" sé ennþá urmull af
óvinum, sem jafnvel smábörn
þurfi að vara sig á. Sérhver
Sovétborgari verði að berjast
gegn hættunum af ósáttfýsi, ár-
vekni og viljaþreki, á meðan
nokkur óvinur sé uppistandandi.
Það er einungis eðlilegt, að í
slíkum hugarheimi sé ekki rúm
fyrir sannleikann eða það, sem
vér vestan tjalds leggjum í það
orð. „Sannleikurinn“ um stríðið
við Finnland 1939 er sagður
börnunum á þessa leið: „Ægileg
ógnun grúfði yfir Leningrað....
í Finnlandi réðu fasistarnir. Þá
dreymdi um að ræna frá okkur
Leningrað og öðrum héruðum
föðurlandsins okkar. Þess vegna
hófu þeir styrjöld gegn Sovét-
ríkjunum.“
f landafræði, þar sem höfund-
urinn sýnir þó lit á því að vera
óhlutdrægur, er farið viðurkenn-
ingarorðum um danskan land-
búnað og gæði framleiðslunnar.
En svo er sagt: „Borga,ralegir
vísindamenn hafa lengi iðkað
þann ósið að benda á Danmörk
sem land hinna „blómlegu“ smá-
fyrirtækja (Gæsalappirnar eru
rússneskar) og meðalstóru jarða.
Raunverulega er Danmörk al-
gjört auðvaldsríki með ákaflega
mikla stéttaskiptingu.... Meira
en helmingur þjóðarinnar eru ör-
eigar.“
Hinar síendurteknu fullyrðing-
ar Sovétstjórnarinnar um sam-
starfsvilja eru í mikilli mótsögn
við þær framtíðarhorfur, sem
predikaðar eru í skólabókunum.
Nemendunum er kennt, að skipt-
ing heimsins í tvo andstæða og
óvinsamlega hluta sé söguleg
nauðsyn. „Á þessum tímum eru
spádómar okkar mikla kennara
raunhæfari en nokkru sinni áð-
ur,“ segir í athugasemdum við
þau orð Stalins, að hið óhjá-
kvæmilega stríð á milli þessara
tveggja aðila — og ekkert annað
— muni ráða örlögum heimsins,
því að baráttan hljóti að enda
með tortímingu annars þeirra.
„Heimsveldisstefnan, sem stjórn-
að er frá Bandaríkjunum, er
dauðadæmd,“ því að enginn
máttur í heimi megnar að rjúfa
„fylkingar hinna friðsömu lýð-
ræðisríkja, sem slá skjaldborg um
Sovétríkin, vöggu byltingarinnar,
sem ihpð |cjrdæmi sínu leiða allar
þjóðir heims fram til frelsis og
hamingju.“
Ef til vill bregður mönnum í
brún, er þeir lesa það í opinberri
og löggiltri kennslubók, að Sov-
étrfkin hafi í síðasta stríði barizt
alein sinni hetjubaráttu við ofur-
eflið, á meðan hinar „svokölluðu
bandalagsþjóðir“ hafi brugðizt og
átt í baktjaldamakki við Hitler
með hinn „undirförla Churchill“
að leiðtoga.... En sá, sem þekkir
hið daglega innihald Sovétblað-
anna, kinkar kunnuglega kolli við
þessari fullyrðingu og sömuleiðis
þessari, að „auðvaldsríkin“ byggi
sína yfirborðslegu hagsæld á
„þrældómi og eymd réttlausra
verkamanna, á ófrelsi og kúg-
un....“ Skömmu fyrir stúdents-
próf er menntaskólanemendum
Sovétríkjanna kennt eftirfarandi:
„Menning auðvaldsríkjanna er
lygi í skólunum, lygi í kirkj-
unum og Iygi í blöðunum og
að lokum lögregla, sem hefur
leyfi til þess án viðurlaga að
misþyrma verkamönnunum og
drepa þá.“
Þessar skólabækur þyrftu sem
flestir menn á Vesturlöndum að
lesa, því að í þeim er boðað
hreint og klárt í einföldu og sam-
anþjöppuðu formi það, sem stór-
kostlegt áróðursbákn hefur árum
saman þröngvað upp á Sovét-
borgarana. Ef til vill hefur ekki
tekizt að fá þá til þess að trúa
þessu öllu, en þeir hafa orðið að
læra það. (Lausl. þýtt).
Heimilisiðnaðarsýning
Samband norðlenzkra kvenna
efnir til sýningar í Húsmæðra-
skóla Akureyrar um næstu helgi.
Sýndir verða gamlir munir af öllu
Norðurlandi.
Forsetahjúónin heiðra sýning-
una með nærveru sinni,
Stjóm S. N. K.
Áttræðisafmæli
Síðastliðinn sunnudag varð frú
Inga Jóhannesdóttir, Grímsey,
áttræð.
Inga er minnsstæð öllum, sem
henni hafa kynnzt, ör og hlý í
skapi, hleypur enn við fót og
þreytist aldrei gott að gera. Af-
komendur á hún fjölmarga og
mannvænlega og ótal vini, og
urðu margir til þess að gleðjæ
hana á afmælisdaginn.