Dagur - 12.10.1991, Qupperneq 10

10 - DAGUR - Laugardagur 12. október 1991
Sérhver Akureyringur, sem kominn er um miðjan aldur, kannast við
Glóa kokk. Glói heitir réttu nafni Jón Hjaltason. Fram að þessu hefur
sjómennska verið lífsstarf Glóa, en nú er hann kominn í land eftir liðlega
fjörutíu ára volk á ýmsum bátum og togurum. Leiðir okkar Glóa hafa
legið saman við ýmis tækifæri. Þegar Pollasfldin á innanverðum Eyja-
firði var sem mest gaf Glói okkur fermingarstrákunum oft sfldarslatta
þegar við rérum út að sfldarpungunum á kæökum. Á menntaskólaárun-
um mínum áttum við kvöldstund saman um borð í Sigurði Bjarnasyni
EA, við bryggju á Seyðisfírði, eftir að við höfðum hirt einn skipverjann
úr höfninni. A þessum árum vann ég hjá Síldarverksmiðjum ríkisins,
sumarlangt. Enn síðar lágu leiðir okkar saman er ég vann sem póstmaður
á Akureyri og GIói var skipverji á Póstbátnum Drang. Og árin liðu og
örlögin höguðu því svo til, að ég gerðist togarasjómaður. Þá tók GIói á
móti mér um borð í Kaldbak EA. í rúm tvö ár sat ég að veisluborði hjá
Glóa úti í ballarhafí og hann vakti mig til vinnu á vaktaskiptum, aldrei
höstugur heldur ákveðinn. En kynnumst nánar Glóa kokk.
Kominn af prestum
„Ég er fæddur að Möðruvöllum í Hörgárdal
árið 1929. í þann tíma var sr. Sigurður
Stefr ísson, síðar vígslubiskup, prestur að
Möðruvöllum. Sr. Sigurður tók við prest-
skap af langafa mínum sr. Jóni Porsteins-
syni. Ég er því af prestum kominn í móður-
ætt. Móðir mín er Helga Magnea Kristjáns-
dóttir, Kristjáns Jónssonar frá Möðruvöll-
um. Hún býr á Akureyri í hárri elli.
Kristján afi fluttist til Noregs ásamt
ömmu, sem var norsk, þegar mamma var
kornabarn. Mamma átti að fara til Noregs
síðar þegar þau afi og amma hefðu komið
sér fyrir. Af því varð ekki. Mamma ólst upp
á Möðruvöllum hjá prestshjónunum, afa
sínum og ömmu. Afi í Noregi var menntað-
ur bókbindari, en starfsvettvangur hans
varð í álverksmiðju. í dag á ég stóran hóp
ættingja í Noregi. Við erum nýbúin að ná
saman norskir og íslenskir afkomendur
Kristjáns Jónssonar.
Fyrir nokkrum árum lést í Vesturheimi
systir ömmu. Hún var barnlaus og því var
erfingjanna leitað í Noregi og síðar á ís-
landi. Á þennan hátt náði mamma og systir
hennar í Noregi saman. Þær sáust fyrst er
mamma var sjötíu og fimm ára og systirin
sjötug.
Faðir minn hét Hjalti Eðvaldsson, ættað-
ur frá Akureyri. Hann og mamma höfðu
slitið samvistum nokkru áður en ég fæddist.
Ég kynntist ekki pabba fyrr en ég var orðinn
rúmlega þrítugur.
Langafi að Möðruvöllum dó skömmu eftir
að ég fæddist. Þá fór mamma með mig til
Hjalteyrar til frænda okkar Lúðvíks Möller.
Á Hjalteyri erum við þar til við fluttum til
Akureyrar, en þá var mamma komin í
sambúð.“
Var sendur í útlegð
„Ég þótti ódæll og erfiður sem barn. Trú-
lega hefur margt komið til. Á þessum árum
fékk ég Glóanafnið sem ég er stoltur af. Ég
átti heima í Norðurgötunni. Skammt frá
okkur bjó maður að nafni Magnús. Hann
var kallaður „Mangi heyrnarlausi". Mangi
var trillukarl og seldi fisk úr kerru. Mangi
varð vinur minn og ég fékk oft að fljóta með
í róður hér út í álinn, þrátt fyrir að ég væri
ekki hár í loftinu. Á þessum árum var ég
með mikið ljóst hár og Mangi kallaði mig
alltaf glókollinn sinn. Þetta festist við mig.
Ég gekk undir nafninu Glókollur og síðar
GIói. Nafnið var gefið með góðum hug og
ég kann því vel. Jón er algengt nafn, en Glói
er aðeins ég einn. í tíu manna áhöfn Gylfa
EA í gamla daga voru fimm Jónar. Þá var
gott að bera þetta nafn. Ég kvittaði alltaf
sem Glói þegar ég tók kost.
Fátækt var nokkur hjá okkur í Norður-
götunni. Svo fór að ég var sendur austur á
land til sumardvalar að undirlagi Sigríðar
Skaftadóttur, kennara. Þá var ég á áttunda
ári. Ég fór austur að Geitagerði á Fljótsdals-
héraði til Vigfúsar Þormar og Helgu Þor-
valdsdóttur, konu hans, frá Ánabrekku á
Mýrum. Hjá þeim hjónum var ég til fimmtán
ára aldurs. Það teygðist sem sagt úr sumar-
dvölinni. Þegar ég átti að snúa heim úr
útlegðinni um haustið tók é| þann kost að fá
dvölina lengda, sem varð. Eg stundaði nám
í farskóla hjá Einari Sigfússyni, er síðar
varð bóndi að Staðartungu í Hörgárdal.
Um haustið, 1945, fór ég til Akureyrar
eftir að hafa unnið sumarlangt við vegagerð
og í byggingarvinnu á Egilsstöðum þ.e við
fyrsta húsið sem þar var reist, sjúkrahúsið.
Byggingarvinnan var mikil lífsreynsla
óhörðnuðum unglingnum. Ég var sá eini er
var innan við tvítugt. Unnin var ákvæðis-
vinna. Ég var oft þreyttur og syfjaður yfir
kvöldverðinum, eftir tólf tíma törn.“
Fall er fararheill
„Er ég kom til Akureyrar hafði mamma
misst mann sinn frá þremur börnum. Áætl-
un mín hafði verið að fara í skóla. Svo fór,
er til Akureyrar var komið, að ég kaus að
leita mér vinnu til að létta undir með
mömmu. Ég reyndi að komast í múrverk,
því ég þekkti til þeirrar vinnu frá Egilsstöð-
um. Það gekk ekki og ég fór til sjós.
Ég fékk pláss á skipi er hét Brís. Guð-
mundur Pétursson, útgerðarmaður frá
Akureyri, hafði átt og gert út skipið til síld-
veiða. Þegar ég munstraði mig var eigand-
inn Þorlákur Jónsson, oft kallaður „Sýslu
Láki“. Láki átti skipið við annan mann, sem
var prentari. Skipstjóri á Brís var Sigurður
Rósmundsson. Brís var tréskip og mjög
gamalt. Skipið sökk undan okkur á Kol-
beinsboða á Vopnafirði í svarta þoku. Við
fórum í snurpubátana og vorum aldrei í
hættu. Þetta er það eina óhapp er ég hef lent
í á sjó og þvf er hægt að segja að máltækið
„Fall er fararheill“ eigi vel við sé litið til
sjómannsferils míns.
Fljótt eftir óhappið var ég kominn um
borð í Kára Sölmundarson og lauk þar
sumarvertíðinni. Þá tóku við reknetaveiðar
á Arngrími Jónssyni frá Dalvík.
Fljótt varð svo, að ég var dubbaður upp
til kokks. Þar naut ég Helgu í Geitagerði.
Helga var langt á undan sinni samtíð um
margt. Hún vildi kenna mér sem flest t.d. að
sjóða algengasta mat, prjóna sokka og fl. í
þeim dúr. Uppskriftir og leiðsögn Helgu
fóstru hefur dugað vel í volki lífsins. Henni
sé þökk og það að ég lenti hjá góðu fólki á
Héraði."
Ekki söfnuðum við auði
„Ég datt í lukkupottinn er ég gerðist kokkur
á Gylfa EA frá Rauðuvík. Ekki var bjart
yfir atvinnumálum við Eyjafjörð á þessum
árum fremur en nú. Vaítýr Þorsteinsson
gerði Gylfa EA út. Skipstjóri var Bjarni
Jóhannesson, sem var aflamaður sem um
munaði. Á Gylfa EA var Bjarni ætíð í toppi
í veiðum, sem á öllum skipum er hann tók
við síðar. Náðargáfa veiðimannsins virðist
erfast, því sonur hans Bjarni, skipstjór.i á
Súlunni EA, er fengsæll.
Valtýr Þorsteinsson, útgerðarmaður, er
sérkapítuli í útgerðarsögu Islands fyrir bæði
áræðni og dugnað.
Um haustið fórum við á snurvoð og mok-
uðum upp þorski. Eitt sinn vorum við með
fullt skip og fengum hvergi löndun nema á
Drangsnesi. Er hér var komið fyrirskipaði
Valtýr að við skyldum hefja síldveiðar. Síld-
veiðin var ekki trygg en mok í þorski. Við
strákarnir skyldum ekki þessa ráðstöfun.
Gylfa EA var stefnt í ísafjarðardjúpið eftir
löndun á Drangsnesi og ekki þarf að orð-
lengja þetta, við mokuðum upp síldinni. Þá
var gaman að lifa og peningapyngjan varð
þung um tíma. Úr ísafjarðardjúpinu fórum
við í Hvalfjörðinn. Síldveiðin á Hvalfirði og
á Sundunum var hreint ævintýri. Samkvæmt
dýptarmæli var Hvalfjörðurinn með tvöfald-
an botn hvar sem borið var niður, slíkt var
magn síldar.
Við lönduðum mest í flutningaskip, sem
fóru með síldina norður. Einnig var landað
í Reykjavík í svokallaðan haug. Minna
fékkst fyrir síldina þannig, en skipin komust
fyrr að.
Eitt sinn vorum við á leið inn á Hval-
vatnsfjörð. Mörg skip lágu þar við bólfæri.
Er við nálguðumst skipin virtist sem sjórinn
kraumaði. Bjarni sagði, að best væri að
kasta því við yrðum að yfirfara nótina. „Við
fáum allavega fisk í matinn." Þetta kast gaf
okkur tvö hu.idruð og áttatíu tunnur af
demantssíld þarna rétt við bátana, sem
ekkert höfðust að. Já, Bjarni var einstakur
Þessi gamla mynd sýnir vel hvernig aðstæðurnar voru á síðutogurunum. Hér eru skipverjar á Sval-
baki, sem var og hét, að taka inn trollið.
Kaldbakur, skuttogari UA, sem nú er
nýkominn úr mikilli klössun. Eins og sjá má
á myndinni voru aflabrögð oft mjög góð fyrr
„Glói“ í eldhúsinu á Kaldbaki. Jólahangi-
ketið fært upp.
JÓN HJALTASON „GLÓI" í HELGARVIÐTALI:
II
HERBUA
• I
TVO HUNDRUÐ
ÞÚSUND
KÓNGAR"
Laugardagur 12. október 1991 - DAGUR - 11
Mynd: Golli
skipstjóri.
Eg fór með Bjarna yfir á Akraborgina
EA og ætlaði einnig með honum á Snæfellið
EA, en þá bauðst mér annað.
í stað þess að fara með Bjarna fór ég með
Guðmundi Jörundssyni til sjós. Guðmund-
ur, sem var mikill andatrúarmaður, vissi að
langamma á Möðruvöllum var kölluð
;„prestsfrúin draumspaka“. Trúlega hefur
Guðmundur haldið að draumspekin gengi í
erfðir, og lagði allt ofurkapp á að fá mig í
áhöfnina. Nú átti ég að sjá fyrir hvar veiði-
von væri. Árangur varð lítill af þessari „næt-
urvinnu" minni. Ég var með Guðmundi í
nær tvö ár. Guðmundur var vinnuharður,
en léttur og góður húsbóndi.
Á þessum árum var ég laus og liðugur.
Trall var á okkur strákunum og Bakkus
kom oft við sögu. Ekki söfnuðum við auði,
þrátt fyrir að við værum oftast á aflaskip-
um.“
Sálrænt erfíði
„Ég var með Tryggva Gunnarssyni, skip-
stjóra frá Brettingsstöðum, í hans fyrsta
úthaldi á Akraborginni. Einnig var ég með
Tryggva er hann tók við Sigurði Bjarnasyni
EÁ, þá nýkomnum frá Austur-Þýskalandi.
Og aftur var ég í áhöfn er Tryggvi fékk
Bretting. Á Brettingi var ég í eitt ár.
Síldveiðarnar höfðu ekki gengið sem
skyldi. Við lönduðum slatta á Seyðisfirði.
Er við lögðum í haf á Sigurði, að löndun
lokinni, reiknuðu menn með að farið yrði út
á Rauðatorg eða enn austar þar sem stórsíld
hafði fengist nokkrum dögum áður. Nei,
ekki varð svo. Tryggvi gaf stefnu til
norðurs. Við keyrðum langleiðina til Jan
Mayen. Þegar okkur vantaði áttatíu mílur í
eyjuna lóðuðum við á mikla síld. Við fyllt-
um skipið á skömmum tíma. Við vorum ein-
skipa. Er fréttir bárust af þessari veiði tók
síldveiðiflotinn stefnuna norður til okkar.
Veiðin á Jan Mayen svæðinu bjargaði
söltunarvertíðinni.
Er hér var komið var ég kvæntur Sigríði
Steindórsdóttur frá Ytri-Haga á Árskógs-
strönd. Við eigum þrjú börn, tvo syni og
eina dóttur. Synirnir hafa fetað í fótspor
föðursins, þeir eru matargerðarmenn. Dótt-
irin er menntuð frá myndlistarskólum og
vinnur í Reykjavík.
Mikið mæðir á sjómannskonunni. Ekki
aðeins sér hún um uppeldi barnanna, heldur
er hún framkvæmdastjóri heimilisins. Á
þessum árum var algengt að ég fór til sjós
um áramót og kom heim að vori. Við sjó-
menn er tókum þátt í þessu úthaldi getum
seint bætt börnunum þann missi sem af
þessu hlaust. Menn brotnuðu margir undan
álaginu og lentu með Bakkusi. Veiðarnar í
Norðursjónum voru sálrænt erfiði. Ég fór til
læknis sem ráðlagði mér að hætta. Ég fór á
sjúkrahús í hvíld og síðan aftur á sjóinn.
Énn sótti í sama horf. Mér leiddist vinnan
og slen var yfir mér. Ég fór í land og hóf
störf hjá Kaupfélagi Eyfirðinga við mat-
vöruverslunina við Ráðhústorg.“
í verslunaránauð og aftur til sjós
„Trúlega má segja, að ég hafi verið aðstoðar
útibússtjóri og kjötmaður. Vinnan var ágæt
og starfsfólkið bestu félagar. Ég átti þó erf-
itt með að sætta mig við að viðskiptavinur-
inn hefði alltaf rétt fyrir sér.
Af veru minni í matvörubúðinni varð mér
ljóst, smátt og smátt, hversu ósanngjarn ég
Texti: Óli G. Jóhannsson
hafði oft verið við verslunarfólk vítt og
breitt um landið er ég var að taka kost.
Já, vinna í matvöruverslun er krefjandi
og reynir á skapmikla menn. Ég var fimm ár
hjá Kaupfélagi Eyfirðinga. Að vísu fór ég
nokkra túra í afleysingum á togurum og sem
kokkur á Drang. Þessi sjósókn var til að
drýgja tekjurnar sem ekki voru miklar í
versluninni.
Ég kunni aldrei við æðstu stjórnendur
KEA. Þeir voru ósanngjarnir. Svo fór að ég
hvarf af þessum starfsvettvangi, saddur
daga minna hjá KEA.
Ég hef nefnt nokkur skip og skipstjóra
sem ég var langdvölum með til sjós. Er ég
var á bátunum hafði ég farið túr og túr á
togurum. Erfitt var að fá skipsrúm hjá ÚA á
tímabili. Skipsrúm fékkst aðeins vegna
kunningsskapar við skipstjórnarmenn.
Þannig er þessu farið aftur nú. Ég kom við á
Kaldbak EA og Svalbak EA, en fékk ekki
fast skipsrúm fyrr en á Harðbak EA, hjá
Vilhelnt Þorsteinssyni, sem nú er annar
tveggja forstjóra Útgerðarfélags Akureyr-
inga hf. Ég hætti á Harðbak EA er togara-
verkfallið mikla skall á og sótti þá sjóinn frá
Akranesi.
Úr verslunaránauðinni hjá KEA fór ég til
ÚA á ný. Til að byrja með vann ég í landi.
Þegar skuttogarinn Kaldbakur EA kom nýr
frá Spáni var ég munstraður á togarann sem
matsveinn. Þar hef ég verið allar götur
síðan. Sverrir Valdimarsson, skipstjóri,
sótti Kaldbak EA til Spánar og var í hólnum
til fjölda ára. Þorsteinn Vilhelmsson tók við
skipstjórn af Sverri og þá Sveinn Hjálmars-
son af Þorsteini. Þessir þrír menn eru allir
góðir skipstjórnarmenn, hver á sinn hátt.
Sverrir var reynslumikill og farsæll skip-
stjóri, sem er nú kominn í land. Þorsteinn
hóf sjósókn ungur með föður sínum Vil-
helm Þorsteinssyni. Þorsteinn er afar dug-
legur og útsjónarsamur fiskimaður, sem
alþjóð veit. Þorsteinn er nú skipstjóri á
Akureyrinni EA og einn eigenda Samherja
hf. Sveinn Hjálmarsson, sem alla tíð hefur
sótt sjóinn á Kaldbak EA, kom úr sveit sem
ungur piltur og hefur vaxið upp í að verða
með hæfustu togaraskipstjórum landsins.“
Lýg bit í hnífa
„Nú er ég kominn í land. Ég er að störfum
í frystihúsinu, að ljúga bit í hnífa. Til að
byrja með líkaði mér starfið nokkuð vel. Nú
er skrambans flæðilínan komin í gagnið.
Allt er umsnúið. Allt er vitlaust. Ég kalla
þetta „þrælalínuna“. Allt er gert til að hafa
sem mest út úr starfsfólkinu. Ég hef alla tíð
sagt að sjómenn eiga rétt til góðra launa,
sem þeir margir hafa. Hinsvegar hefði ég
aldrei trúað að óreyndu að fiskvinnslufólk
hefði svo léleg laun, raunar smánarlaun.
Margt er lýtur að launum er erfitt að
útskýra. Hver afætan er upp af annarri í
sölu fiskafurða, aðilar er bera enn meira úr
býtum en sjómenn og fiskvinnslufólk. Eftir
tuttugu og fimm ára starf hjá Útgerðarfélagi
Akureyringa hf. hef ég 287 krónur á tímann
fyrir dagvinnuna. Þetta er hæsti taxti sér-
hæfðs fiskvinnslufólks. Er nokkur furða
þótt fólk fáist ekki til fiskvinnslunnar? Bón-
usinn er ekki lausn mála. Hann veldur að
fólk, margt hvert, verður hreinlega ruglað.
Lífeyrissjóður sjómanna er alltaf að
skána, en margt hefur farið þar á verri veg.
Ranglætis gætir á sumum sviðum. Ég hef
alla tíð verið vinstrimaður og fyl^di Birni
Jónssyni að málum á sínum tíma. Eg er ekki
flokksbundinn í dag. Ég tel mig jafnaðar-
mann í hugsun, en get ekki sætt mig við þá
jafnaðarstefnu, „sem reynt er að reka“ í
landinu.
Sú rfkisstjórn er nú situr vinnur gegn lág-
launafólkinu og þeim sem minna mega sín.
Vel getur verið að ríkisstjórnin sjái það
langt fram í tímann að brambolt þeirra sé til
gagns. Ég er efins. Ef þetta allt er á sömu
nótum og bygging ráðhúss í Reykjavík og
bygging Perlunnar í Öskjuhlíð, þá gef ég lít-
ið fyrir Davíð Oddsson og ríkisstjórn hans.
Þeim er þó vorkunn. Vont er að stjórna
íslendingum. Hér búa tvö hundruð þúsund
kóngar.“ ój