Þjóðviljinn - 28.06.1938, Blaðsíða 2

P JOÐ VILJINN
Ferðabækur Vilhjálms
Stefánssonar.
íslendingum hefir löngum
þótt það hin besta skemmtun,
að hlýða á æfintýri frá fjar-
lægum löndum. Sjálfir voruþeir
í fornöld víðförulir og kyntust
ýmsum þjóðum, og þeir sem
heima sátu hlýddu hugfangnir
á lýsingar þeirra. Síðar komu
þeir tímar, að íslendingar
„greru við torfuna". Utanferð-
ir lögðust niður að mestu, og
sjaldan áð menn fóru út fyrir
pollinn, var förinni heitið til
Kaupmannahafnar. Sjóndeildar-
hringur þjóðarinnar varð lítilla
sunda og lítilla sæva. Á þess-
um öldum er þess þó getið, að
einn íslendingur fór alla leið til
Indíalands og varð för sú mjög
fræg og rómuð. Hann skrifaði
ágæta ferðalýsingu, sem öld-
um saman gekk mann frá manni
Þjóðtrúin óf sinn æfintýralega
glitvefnað um ferðalanginn og
honum varð jafnvel ekki skota-
skuld úr því að ræða við apa,
ef þörf hefði gerst.
En nú hafa reginfjarlægðir
fortíðarinnar orðið kleifari en
.'P±g> " •
uíSf jat -
. ~ ___________________________________________________________________________________________________
Hundasleði.
menn höfðu hugmynd um og
kynntist þjóðum, sem höfðu
enga hugmynd um , qkkar á-
gætu menningu; þjóðum, sem
enn lifðu steinaldarlífi eins og
farfeður vorir fyrir þúsundum
ára, þjóðum, sem ekki höfðu
kynnst fyrstu kristniboðunum,
en undu þö glaðir við sitt í ,hin-
um afskektu heimkynnum sín-
um.
Vilhjálmur Stefánsson hefir
nu
Eskimóahundur með bagga.
Heimurinn hefir svo at ritað stórar bækur um ferðir
minkað í augum mann- sínar ,rannsóknir og mannraun-
F>að sem áður var far- ,ir í Norðurvegi. Er Vilhjálmur
snjall rithöfundur og bækur
hans hafa unnið sér miklar vin-
sældir og verið þýddar á fjölda
mála, og nú he.ir Ársæl! Árna-
son hafizt handa um útgáfu
þeirra á íslensku. Tvö bindieru
þegar komin út: í fyrra bindinu
„Veiðimenn á hjara heims“, ■
skýrir Vilhjálmur frá fyrstuför
sinni til norðurstranda Kanada,
en sú ferð var honum hinn
nauðiynlegasti undirbúningur
áður.
segja
anna.
ið á mánuðum og árum er
farið á dögum og vikuni.
Hinar fornu æfintýrabygðir út
viö heimsrönd“ eru sokknar
og orðnar að þversdagslegum
landssvæðum eins og ódáins-
akrarnir, sem íslensk þjóðtrú
skapaði inni í miðjum Lang-
jökli og norður í Ódáðahrauni.
Þeir eru ekki margir íslend-
ingarnir, sem hafa gerst land-
könnuðir, og þó voru það ís-
lendingar, sem fyrst fundu
Grænland og fyrstir Evrópu-
manna stigu fæti á meginland
Ameríku. Á síðari öldum hef-
ir víst enginn gerst landkönn-
uður af Islendingum, nema Vil-
hjálmur Stefánsson. Vilhjálm-
ur hefir farið þrjár langar ferðir
um löndin nyrst í Amerj'ku. —
Hann hefir numið tungu þeirra
þjóða, er þar byggja, kynnzt
lifnaðarháttum þeirra, siðum og
trú. Fótgangandi og með hunda
sleða eða Eskimóabátum hefir
hann ferðast þúsundir kílómetra
um norðurhjara Ameríku, „kom
ist út úr kortinu“. Þar fatm
hflnrt lönd, sem engir hvítir
að síðari rannsóknum hans
enn norðar á eyjarnar, sem
liggja milli norðurheimskauts-
ins og meginlands Ameríku. Þar
lærði hann að lifa éins og inn-
fæddur maður og þar nam hann
tungu Eskimóa, en hvorttveggja
reyndist honum harla nauðsyn-
legt stðar. Það hefir að jafnaði
þótt brenna við, að landkönn-
uðir færu um norðurveg eins
og gestir. Þeir töldu sig þurfa
að hafa með sér Sllar vistir,
i og sóttist því ferðin mörgum
: sinnum seinna en ella. Vilhjálm-
: ur er ef til vill fyrsti norðurfar-
í inn, setn gerrði sig fyllilega
! heimakominn í þeim löndum,
I sem hann fór um.
j I annari bók. sinni leggur Vil-
I hjálmur enn land undir fót og
■ nú er förinni haldið lengra
j norður á bóginn. í fyrri för
; sinui hafði hann heyrt hval-
; veiðimenn og sæfara tala um
| ,,hvíta“ eskimóa, seni byggðu
; ey eina norður í íshafi. Lék
í Vilhjálmi hugur á að kynnast
i þeim, og hugði, að hér væru
| jafnvel afkomendur íslendinga
| hinna fornu, er eitt sinn bygðu
Grænland. I bók sinni „Meðal
| Eskimóa“ skýrir hann frá þess-
ari ferð sinni. Gerist nú frá-
sögíiin öll hugnæmari, þvt hér
er verið að nema ný lönd, og
okkur finnst sem hvert æfin-
týrið reki annað. Einn daginn
kemur Vilhjálmur til Eskimóa-
þorps eins og er þá allt í einu
kominn hundruð og þúsundir
ára aftur í tímann. Jafnvel
frumstæðasta tækni nútímans er
„gufuð“ upp. Ibúar þorpsins
hafa steina, sem þeir laga til
að vopnum og verkfærum.
Steinaldar-Eskimdar.
Einu' sinni var maður í kirkju.
Hann var greindur vel og marg-
fróður, en í þetta sinn talsvert
hreifur af víni.
Honum þótti lítið koma til ræð-
unnar, einkum að því leyti, að efn-
ið væri allt lánað úr ýmsum guðs-
orðabóknm, og talaði um það við
sjálfan sig, en svo hátt, að vel
mátti heyra: „Þetta er úr Stúrms-
hugvekjum" — „þetta tók hann hjá
Vídalíni‘“ — „þetta er úr Árna-
postillu‘“ o. s. frv. Presturinn heyrði
þetta og fór að síga í hann. Loks
segir hann við meðhjálparann: —
„Rektu hundinn út‘“! Þá segir mað-
urinn með mestu hægð: „En þetta
tók hann hjá sjálfum sér“. ,
**
Hrylggurinn er röð af beinum;
höfuðið situr á öðrum endanunt,
en þú sjálfur á hinum.
**
Ólafur sntiður í Kalastaðakoti
þótti ærið kaldur í svörum; konu
Ólafs langaði mjög til þess að láta
son þeirra læra til prests. Eitt sinn
er hún flutti það mál við mann
sinn, svaraði hann: „Ég held að
þeir skilji hann Strandhreppingar
þótt hann tali ekki latínu, þegar
hann fer að betla.
**
Guðjón: „Ekki þarf ég að kvarta
undan konunni minni, hún hefir ekki
talað eitt stygðaryrði til mín, full-
an hálfan mánuð‘“.
Gísli: „Svo er nú það. En hve-
nær er hennar von heim aftur úr
ferðalaginu.
**
Snennna á 19. öld bjó í Neðra-
skarði í Leifársveit, bóndi, er Þor-
valdur hét, vandaður maður og
vel tnetínn, en óvenju blótsamur.
Einn vetur, þegar hann réri á Akra-
nesi voru illar gæftir, en nægur
fiskur fyrir. — Á langa frjádag
var sjóveður gott og vildi Þorvald-
ur róa þegar um ntorguninn, en
formaður vildi lesa fyrst, og var
svo gjört. llestrarlokin kemur Þor-
valdur út og sér að menn eru al-
mennt rónir; hleypur hann þá inn
með ofboði og hrópar í baðstofu-
dyrunum: „Hafðu helvízka skönnn
fyrir lesturinn! Þeir eru allir komn-
ir 1.-1 andskotans! Ég held það sé
best að við fjöndumst á eftir!““
**
Meðhjálpari síra Sæmundar Hólmr
prests á Helgafelli, sent Guðntund-
ur hét, sótti prest til að þjónusta
dauðvona kerlingu.
Þegar prestur kom var kerling
nýskilin við og féll presti það illa.
„Það skal í hana sanit! Haldið þér
sundur á henni kjaptinum mr. Guð-
mundur‘“.
Athöfnin fór svo fram.
Þeir þekkja að vísu eirinn og
nota hann nokkuð, en hvað um
það, sá setu ekki hafði alman-
akið upp á vasann hlaut aðlíta
svo á, að hanrí hefði hrapað
í tímanum og að Jesús Krist-
ur mundi vera ófæddur. Fólk-
ið var hið blíðasta heim a'ð
sækja, og húsfreyjan dró afVil-
hjálmi vosklæði með sömu al-
úð og gestrisin sveitakona á
íslandi tekur enn í dag á móti
mönnum, sem komnir eru um
langa og torsótta vegu. Lýsir
nú Vilhjálmurr dvöl sinni með-
al steinaldarmannanna, atvinnu-
vegum þeirra, siðum, töfrum og
trú. Þeir una glaðir og ánægðir
við sitt hlutskipti og höfuð-
regla þeirra í viðskiptunt er
einn fyrir alla og allir fyrireinn.
Steinaldarmönnum þessum finst
lítið til menningarafreka hvítu
'mannanna koma, og þegar Vil-
hjjálmur sýnir þeim, hvernigmá
skjóta hreindýr með byssu á
mörgum sinnum lengra færi en
tneð boga, hrista þeir aðeins
höfuðin og minnast töframanns-
ins, sem skaut hreindýr, sem
var hinummegin við fjallið. —
Læknum þeirra verður eng;n
skotaskuld úr því, að taka
hrygginn úr mönnum, án þess
að nokkur missmíði sjáist, svo
að það er von að þeim finnist
ekki neitt sérstaklega mikiðtil
um skurðlækningar hvítumann-
anna.
Vilhjálmur dvaldi hjá stein-
aldarþjóð þessari um hríð or
undi vel hag sínum. Hann tók
þátt í lífsbaráttu hennar, veið-
um, Jerðalögttm og hverju sem
að hendi bar. Þegar hann hafði
notið gistivjnáttu Eskimóanna
um hríð, sneri hann heim aft-
ur. Annari ferð hans' í Norður-
vegi varlokið og h'ann var orð-
inn frægur maður, sem hafði
aukið meir þekkingu okkar á
norðurhjara veraldar, en nokk-
ttr annar til þess tíma.
Vilhjálmi var ekki til setunnai>-
boðið, litlu síðar lagði hann af
stað í þriðju för sína norðttr..
Frá henni er sagt í bókinni:
„Heimskautslöndin unaðslegu",
en fyrstu bindi hennar eru nú
að byrja að koma út.
Frásögn Vilhjálms er öll ein-
föld og hugnæm. Hann lýsir
þjóðum þeim, sem hann um-
gengst með satnúð og skilningi
og forðast að mæla þær að öllu
á sama málband og hvíta menn,
eins og sumum ferðalöngum
hættir til að gera. Hann tók
ungur ástfóstri við Norðurveg
■og þar ihlefir hann unnið sína
sigra. Vilhjálmur hefir öllum
mönnum fremur svift hulunni
af norðurhjara veraldarinnar.
Hann hefir fært hann nær okk-
ur, en um leið sýnt, að Ultima
Thule, hið nyrsta bygða land
var fjær en við hugðum.
Ríkisskip.
Súðin er í Reykjavík og fer
annað kvöld| í strandferð vestur
um land. Esja er væntanleg til
Glasgow í dag.