Þjóðviljinn - 15.01.1939, Page 2

/
Stumudaginn 14. jéá». 1939.
Þ JÓEIVILJINN
þJÓOVlUINN
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2,00.
Annarsstaðar á landinu kr. 1,50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Víkingsprent h. f. Hverfisgötu 4.
Sími 2864.
Sígurður Þórarínsson;
Vfdsjá Píódvííjasss 15, 1, '39
Sjálfstæðísflokk-
ttrísin og vcrka^
lýðsféðgíaa
Leiðari Miorgunblaðsins ígær
Ijallar um Dagsbrúnarkiosning-
arnar.
Blaðið telur það nýlundu, að
Sjálfstæðismenn hafa pólitískan
lísta í kjöri við þessar kosning-
ar. Eins og allir vita, hafa blöð
Sjálfstæðisflokksins taíað um
það í tíma og ótíma, að verka-
lýðsfélögin eigi að vera „ópóli-
tísk'' og maður skyldi því ætla
*ð pólitísks framboðslista af
tíálfu þess flokks, innan verk-
lýðsfélaganna, væri ekki von,
•nda telur blaðið, eins og áður
«r sagt, að hér sé um „ný-
hmdu“ að ræða.
Ekki þarf að lesa lengS í leið-i
aranum, til þess að fá sönnun
lyrír því, að þessi ,,nýlunda“
*r ekki upptekin af því að fltokk-
urinn hafi breytt stooðun, varð-
andi pólitík og verklýðsfélög,-
Heldur hefur hann aðeins kastað
grimu, líklega í ógáti. Orðið
„pólitístour" í sambandi við
verklýðsfélögin hefur í munni
Splfstæðismanna þýtt, eins og í
mörgum öðrum tilfellum, and-
stæðlngur Sjálfstæðisflokksins,
„Öpólitískur" er hinsvegar sá
maður og það félag, sem fylgir
jlessum „virðulega“ flokki að
mátum.
En víkjum aftur að leiðara
Morgunblaðsins. Par fáum við
skýringuna á því, hversvegna
Sbkkurinn hefur ekki til þessa
talið rétt að stilla í verklýðsfé-
lögunum. Par segir m. a.:
„Á fyrstu starfsárum Alþýðu-
flokksins var sú stooðun ríkjandi
hér á landi að Alþýðufbkkur-
lan hefði helgað sér einskonar
•inkarétt til vfirráða í verklýðs-
lélögum Iandsins. Peir menn
innan þessa félagsskapar, sem
ekki fylgdu Alþýðuflokknum að
málum, væru réttdæmdir á-
hrifalausir eins og einsklonar
aðskotadýr, sem ekki ættu
þarna hei'ma ,nema til þess eins
aeð borga félagsgjöldin".
Svo er nú það. Sjálfstæðis-
ttokkurinn hefur talið sína
mÆnn ..réttdæmda áhrifalausa"
í verklýðsfélögunum. Hvernig á
{lessu stendur verður Jjóst ef
lengra er lesið:
„Að því klom, að enginn
mátti að heitið gæti snerta á
v-erkíi í þessum bæ, nema hann,
væri skráður félagsmaður í
Dagsbrún — og hefði þar „rétt-
indiíí, sem kallað var1'.
Þarna kemur skýringin. Sjálf-
séæðismenn hafa ætíð verið
avaniir fjandmenn verklýðssam-
takann* Þeir hafa beitt sér
geg/R því, að þeirra menn
gaagfu t verklýðsféfögii*, dne
mg kert var. E* „*» þvi
Á jólunum barst mér í hend-
ur bók ,sem hin „konunglega
hirðprentsmiðja", ísafoldar-
prentsmiðja, hefur gefið út í
samráði við Ferðafélag íslands
og kallað: „Island, ljósmyndir
af landi og þjóð“.
Ég hafði beðið eftir , þessari
bók með alhnikilli eftirvænt-
ingu. í desemberblöðunum að
heiman hafði henni verið hælt
í heilsíðuauglýsingum sem
þeirri glæsilegustu bók, ernokk
urntíma hefði verið út gefin á
íslandi. í auglýsingum þessum
máttf meðal annars lesa eftir-
farandi orð: „Heimar álfa, trölla
og útilegumanna opnastog birt-
«st í nýju ljósi. Heillandi feg-
urð, æpandi andstæður, tröll-
auknar dásemdir og laðandi
draumadýrð birtist hinum nýju
landkönnuðum hvarvetna. Það
eru myndir þessara heima, sem
birtast í bókin'ni“.
Og ég verð að játa það, að
þá er ég fyrst sló upp þessari
bók fannst mér, sem skrumaug-
lýsingar höfuðstaðarpressunnar
hefðu við einhver rök að styðj-
ast. Hér gefst að líta fallegar
.myndir, betur prentaðar en
menn hafa átt að venjast heima.'
En því meir, sem ég skbðaði
bókina, því meir veik hrifning
mín fyrir gagnrýni, og er ég
hafði stooðað hana nákvæmlega
spjaldanna á milli, gat ég ekki
lengur orða bundizt.
Þegar við sýn forsíðumynd-
arinnar hnykkti mér við; öllu
ósmekklegri og forskrúfaðri
fígúru en af þeim fánum
skrýddu skipsrossum, sem þar
eru uppteiknaðir, mun leitun á
í nýlegum bókum af þessu tagi.
Síðan létti mér nokkuð við
lestur inngangsins. Hann er um
margt prýðisvel saminn og með
þróttmiklum, ljóðrænum, e. t.
v. nokkuð íburðarmiklum stíl,
eins og allt, sem Pálmi Hannes-
son skrifar. Síðustu fjórum síð-
unum mætti margt skáldið vera
stolt yfir. Því miður nær enska
þýðingin alls ekki stílblæ höf-
undar og er það skaði.
Svo kemur aðalhluti bókar-
innar, myndirnar, iog satt er
það, að margar þeirra eru fall-
egar og prentunin er góð, enda
þótt blær myndanna gæti verið
fallegri. En myndaval, mynda-
röðun og stærðarhlutföll mynd-
anna er svo gjörsamlega út í
bláinn, að ætla mætíi, að þeir,
sem þar um hafa ráðið, hafi
tekið það til bragðs, að hræra
saman myndunum eins og
dráttumj í tombólukassa og láta
svo guð og lukkuna ráða. Hér
finnst engin „lína“ eða rauður
þráður, enginn persónuleiki á
bak við. Sumir vilja kannske
halda því fram, að verk; sem
þetta eigi að vera hlutlaust (ob-
jektivt), en hlutleysi þess, sem
þessum myndum hefur raðað,
er aðeins skiortur á valdi yfir
verkefninu.
Ég skal finna orðum þessum
mokkurn stað og tek þá fyrst
myndavalið. Önnur ljósmynd
bókarinnar er heilsíðumynd af
Gullfossi, allgóð mynd. Nú
mætti ætla, að ef fleiri myndir
af Gullfossi væri í bókinni, þá
væri þær ólíkar þeirri fyrstu,
— t. d. nærmyndir í stíl við
hina ágætu mynd í bók Heer-
ings, er sýni vel hrikaleik
þessa mikla vatnsfalls, — eh
svo er eigi. Nr. Q1 er mynd
af Gullfossi, hálfsíðu mynd, en
nauðalík þeirri fyrstu að und-
anskildu einu hvítu skýi, o'g
sem nr. 188 kcmur enn ein
mynd af fossinum, er hún tek-
in á sama hátt og hinar tvær,
en er aumust þessara þriggja,
enda kvartsíðumynd. Þá er ein
dómadagsglás af myndum af
Hvítá hjá Brúarhlöðum og er a.
m. k. ein þessara mynda (nr.
202) alveg óhæf. Fjórar eru
myndirnar af jökum á Hvít-
árvatni og eru a. m. k. tvær
‘þeirra svo líkar, að annarri
hefði mátt sleppa, sé:r í lagi þar
sem slíkir ísjakar á floti eru,
meira „kúríósum“ en sérkenni
fyrir íslenzka náttúru. Nr. 82
er ágæt mynd af þústunum á
Snæfellsjökli, á sömu opnu er
önnur mynd af sömu þústum,
mjög lík hinni fyrrium ,,mótív“,
en bara sýnu ver tekin. Nr. Q6
og Q7 eru af ,,Smið“ við Geysi
og eru báðar fremur slæmar
myndir og nær eins, og hefði
verið nær að sýna „Smið“ gjós-1
andi á annarri myndinni. Og!
hverju sætir það, að Smið litla
er ætluð heil síða; í þessari bók
en okkar heimsfræga, útbásún-
aða þjóðarstolti og túrista-
trekkjara, Geysi, aðeins ein hálf-
síðumynd og það mynd, sem
alls ekki nýtur sín t þessari
kbm“, að slíkt var ekki hægt,
Þá varð mikil sorgj í herbúðum;
íhaldsins og leiðtogarnir töldu
nú sínum liðsmönnum trú um,
að þeir hlytu að vera „áhrifa-
og réttindalausir" innan verk-
lýðssamtakanna. Ekki var þetta
nema eðlileg afleiðing þess,
sem á undan var gengið. Auð-
vitað þurftu leiðtogar Sjálfstæð-
isflokksins á því að halda, að
verklýðssamtökin væru veik.
Auðvitað reið á að kbma því
til vegar, að svo tog svo margir
verkamenn væru sinnulausir um
hag sinn bg félagsins. Þess-
vegna var þeim talin trú um,
að þeir hlytu að vera þar „á-
hrifalausir“. Nú, eftir að Sam-
einingarmenn hafa hafið bar-
áttu fyrir fullkomnu lýðræði
jafnrétti og einingu innan verk-
lýðsfélaganna, er ekki lengur
hægt að telja neinum verka-
manni trú um, að hann eigi
að vera „réttinda- og áhrifa-
laus“ innan verklýðsfélaganna-
ekki heldur þeim verkamönn-
um, sem fylgja Sjálfstæðis-
ftokknum að málum. Einnig
þeim er ljóst, að verklýðsfé-
lögin þurfa á þeim styrkleik að
halda, sem fæst með því að
samein* a'.la verkamepn í hagjs-.
muna- og menningarbaráttunni.
En Sjálfstæðisflokkurinn Ieitar
enn sem fyrri ráða til þess að
vinna verklýðshreyfingunni
geig. Nú reynír hann ásamt'
Skjaldborginni að etja verka-
mönnum saman irrnan þeirra
eigin samtaka á gnundvelli póli-
tískra deilumála. Þannig er fer-
iU íhaldslelðtogwma gagnv*rt
verka^ðefétögmn***. Ffrst er
reynt að halda verkamönnum
frá því að gangjaj í þafu,. Þegaf
það tekst ekki, er reynt að telja
þeim trú um, að í þessum fé-
Iagsskap hljóti stór hópur
þeirra að vera áhrifa- og rétt-
indalaus, og þegar þetta mis-
tekst einnig, þá er reynt að
leiða pólitíska sundurng inn í
félögin.
**
Morgunblaðið fer svo sem
ekki dult með hver séu verk-
efni hins pólitíska lista, sem
ftokkur þess ber fram. Þeir
menn, sem léð hafa nöfn sín
á hann eiga að kenna verka-
mönnum þann Morguiiblaðs-
sannleik, að það séu -engar hags
munaandstæður til milli verka-
manna og atvinnurekenda. Það
á að venja þá af að vera „að
gera kröfur um hátt tímakaup
eða dagkaup“. Það á að kenná
þeim að vel færi á því „að all-
ir sem við sama fyrirtæki vinna
séu í sama stjórnmálaftokki“.
Hitler er á sama máli, og hitt
vissu allir, að Sjálfstæðismenn
eru og hafa ætíð verið á móti
háu tímakaupi. 1Q32 ætluðuþeir
að knýja tímakaupið niður í 1-
kr., með valdi. Og það mundi
það vera enn þann dag í dag,
ef Sjálfstæðismenn hefðu þá
fengið að ráða.
** '
Þegar Morgtunbtaðið hiefur
þannig óviljandi sfcýrt frá sín-
um innstu hugrenningum um'
verklýðsmálin, gleymir það ekki
að gefa þjónum stnum fyrir-,
heit. Það hljóðar þannig: „Eigi
þjó» vi*r bj*rfft Irwmtíð lyrlr
höndum, þá verður þeim ekki
gleymt, mönnium, sem mestog
bezt hafa unnið að undirbúningi
þessa framboðs“.
Þessir menn eru verkamenn-
irnir, sem standa að lista Sjálf-
stæðismanna. Það var vissara
fyrir Morgunblaðið að taka
þetta fram, því enginn hefur
orðið þess var að eftir þessum
mönnum væri munað, þegar
kiosið hefur verið í stjórn Sjálf-
stæðisftokksins. Ekki var þeirra
heldur minnst, þegar íhaldið
barðist fastast á móti togara-
vökulögunum eða þegar það
barðist gegn byggingu verka-
mannabústaða, -eða á öllum
þeim samningafundum, þar sem
æðstu menn Sjálfstæðisftokks-
ins hafa barizt með hnúum og
hnefum gegn hverri kjarabót,
smárri eða stórri, sem verka-
menn hafa farið fram á.
**
Það er staðreynd, að til eru.
all margir verkamenn, sem að-
hyllast þá einstaklingshyggju,
sem Sjálfstæðisftokkurinn grund
vallast á. En einnig þeim mönn-
um er Ijóst, að í hagsmunabar-
áttu sinni eiga þeir undir högg
að sækja hjá þeim mönnum,
sem ráða Iögum og lofum í
þessum ftokki. Þessvegna skilja
þeir, margir hverjir, að þeim
ber að vinna að því að sameina
alla verkamenn í hagsmunabar-.
áttunni án tillits til stjórnmáfa-
skoðana, þeir menn, sem þann-
ig hugsa, greiða etoki hinum
pólftíakM Sstum Sjálfstæðie-
mann* Ȏ Stoj*Idborgarinnar ato
fcvítði.
S. A. S.
stærð? Ég hygg og, að þeim
Ameríkumönnum, er blaða
kynnu í bók þessari á New
York-sýningunni, muni þykjaað
jiví lítill sómi, að sjá sína eigin
gjöf, Leifsstyttuna í rúmlega
frímerkisstærð á síðuhorni. Er
betra að myndin sé a!ls ekki
með en í þessari stærð. Þá
virðist og gæta n-okkuð eigin-
sveitarástar í því, að taka með
nær tug mynda af húsaþyrping-
um Reykjavíkur, hverja annarri
nauðalíkari, en aðcins eina mynd
af Akureyri (hvar eru Akureyr-
argarðarnir?). Og hvar eru hin-
ir níu? Hvar eru aðrir kaup-
staðir og kauptún landsins, að
maður ekki spyrji: hvar eru
Austfirðirnir og hvar eru Vest-
firðirnir? Þessir landshlutar hafa
nefnilega gleymzt í bókinni.
Um flugmyndirnar í bókattok,
er það að segja, að sú þeirra, er
bezt hefði notið sín sem lieil-,
síðumynd, Öræfajökulsmyndin
nr. 253, er gerð að hálfsíðu-
mynd. Þingvallaflugmyndirnar
eru svo líkar, að vart má á mil'.i
sjá og bætir ekki úr að báðar
standa á haus. Síðasta mynd
' bókarinnar, af hinum slapandi
fána, er álíka merkileg og for-
síðumyndin, en er þó látlausari
í litleysi sínu.
Bókin heitir ljósmyndir af
landí og þjóð. Af þjóðinni sést
þó furðu lítið . Ber þar mest á
niokkrum upphlutsklæddum ung
frúm „in the fine ancient nati-
onal oostume“ eins -og það svo
fallega heitir í textanum. Ekki
má heldur gleyma hinum skraut
klæddu hefðartoonum. Er önn-
ur hefðartoonumyndin ein af
hinum dásamlegustu opinberun-
um myndabókarinnar. Sú hold-
uga möttulsveipaða matróna,
sem þar stendur á uppmáluðum
vegi milli „erótískra“ runna
eitthvað út í óendanleikann, hef-
ur -eflaust tekið sig vel út á
stássstofuborði í einhverju betra-
húsi um aldamótin1. í myndv erki;
um ísland árið 1Q38 á myndin
aftur á móti ekki heima nemft
þá „upp á grín“ eða til að
gleðja Fr-eymóð málara.
Og íslenzka þjóðin saman-
stendur ekki bara af spariklædd
um konum, hvar eru stúlkurnar
í beitu- og síldargallanum, hvar
eru heimasæturnar með skuplu
og hrífuvetlinga, hvar eru
bændurnir við orfin, hvar eru
trollarakarlar og nótabassar,
Hvar -er hin vinnandi jjjóð?
Annaðhvort á bókin að halda
sér eingöngu við náttúru lands-
ins eða g-era þá bæði landi og
þjóð nokkurnveginn jafngóð
skil.
í mörgu er myndunum ábóta-
vant, en þó kastar tólfunum,
er til textanna kemur. Sem bet-
ur fer -eru þeir, sem að bókinni
standa, eigi tilgreindir með titl-
um og verður hún því -ekki
tekin eins alvarlega af saklaus-
um útlendingum og fáfróðum
um gildi íslenzkra nafnbóta.
Þær kröfur, sem gera verður
til tekstai í bók sem þessari, eru;
að þeír séu svo skýrír og efnís-
miklír, að þeir, sem lesið hafá
þá alla hafi fengið nokkuð al-
hlíða heiídarmynd af landi og
þjóð. En því fer fjarri, að þess-i
uia Krðfum sé fuBnægt. Text-
amír epu hér algeifega ó«ógir
oft vitlausir að auk. Reynis-
dröngum í Mýrdal -er snarað
vestur á Snæfelllsnes, á sömu
opnu er eitt og hið sama fjall
kallað Kerling og Kerlingarfjall;
Grímsvötn eru látin verða til
1Q34 o. s. frv. íslenzku textarn-
ir eru þó betri en þeir útlendu,
því í þeim síðarnefndu eru
margar villur, sem ekki komast
fyrir í hin-um orðfærri, íslenzku
textum. Lítið samræmi -er í því
að taía um „the river“ Þjórsá,
„the river“ Hvítá o. s. frv.
en ,,-the“ Sog. Geysir er tal-
inn. gjósa 70 metra og kemur
það ekki heím við innganginn,
þar sem hann réttilega er talinn
gjósa 50—60 metra. Sumar
skýringamar eru hlægilegar.
Það er t. d. tekið fram um
myndina af Vífilfelli, að í fram-
sýn sé fólk á skíðum. Það væri
jöfn ástæða til að tala um að
fellið væri alþakið klettum.
Textahöf-undur heíur áður lát
ið sér annt um að draga heim
það sem við teljumst eiga í
Danagarði. í þessari bók kræk-
íir hann í Albert Thorvaldsen og
kallar hann rétt og slétt íslend-
ing. Ég veit ekki betur en deilt
sé um það, hviort sá góði G-ott-
skáik liafi átt nokkuð í Albert
þessum og þótt svo væri, er
hæpið að kalla hann íslending.
Væri það rétt, ættum við og
að telja til útlendinga alla þá
lausaleiksanga með erlendu yf-
irbragði ,sem kbmið hafa undir
á ströndum okkar landsogyrðn
þá víða breytingar í kirkjubók-
um.
Það er nógu gaman að bera
saman myndir hinna einstöku
Ijósmyndara, sem lagt hafa
skerf til þessarar myndabókar.
Hreint „t-ekniskt“ eru myndir
þeirra bræðra Eðvarðs og Vig-
fúsar Sigurgeirssonar eir.r.a
beztar. Þær eru skarpar, sum-
ar meira að segja of’skarpar,
vel ,,filtraðar“ og eiga oft furðu
mikla tærindi og dýpt. Aðalgall-
inn á myndum þeirra er, að þær
eru oft nokkuð „sætar“. For-
grunnurinn er oft skrautlegur
og tilgerður. En þeim bræðnim
er báðum að fara fram ennþá.
Rollei. flex mynd Vigfúsar nr.
111, „Kýrnar sóttar“ er í sín-
um einfaldleik einhver hin sann-
asta og einlægasta íslenzka sum-
armynd, er ég hefi séð.
Myndir Ólafs Magnússonar
eru stórbrotnari en þeirra Sig-
urgeirssona. Eru og sumar
þeirra orðnar nærri klassiskar
heima. Ágætar -eru myndir hans
frá Vestmannaeyjum. Af „ama-
tör“myndum munu myndirPáls
jónss-onar vera jafnbeztar og
eru sumar þeirra með ágætum,
t. d. áðurnefnd mynd af þúst-
um Snæfellsnessjökuls og mynd
in af Kristínartindum nr. 208.
Myndir Björns Arnórssonar eru
að vísu skarpar, en ófrumleg-
ar og tilþrifalitlar.
Margar góðar myndir mætti
enn upp telja, en hér skál stað-
ar numið. Og bó'kinj í heild sýn-
ir, að enn vantar mikið á að ís-
lenzkir myndasmiðir skilji eða
túlki til fullnustu íslenzka nátt-
úru. Þeir leita einkum hins smá-
fríða, idylliská, en gleyma því
stórbrotna, eyðilega, drama-
tíska. Þeir sjá landið eins og
þeir vilja að það sé, en ekki
eins og það -er.
Það er neikvætt að rífa niður
án þess að benda á leið tit
þess að byggja betur upp, og
því aðeins hefi ég gagnrýnt bóto
þessa, að ég tel, að bæta megi
hana með litlum tiltoostnaði.
Fyrst og fremst þarf að raða
myndunum eftir einhverju
föstu fcerfi. Giatt vseri að byrja
Frii. á 3, síðii.