Þjóðviljinn - 10.05.1939, Blaðsíða 2

Miðvikudagurinn 10. maí 1939.
Þ J Ó Ð V 1 li J 1 N N
þiboviuiNii
Ctgelandi:
Sameiningarflokkur . alþýðn
— SósíalLstaflokkurinn —
Eitstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Eitstjórnarskrif stof ur: Hverf-
isgötu 4 (3. hæð), sími 2270.
4fgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa: Austurstræti 12 (1.
hæð) sími 2184.
4skriftargjald á mánuði: . . .
Reykjavík og nágrenni kr.
2,50. Annarsstaðar á landinu
kr. 1,75. 1 lausasölu 10 aura
eintakið.
Víkingsprent h. f. Hverfisgötu
4. Sími 2864.
Alþýdusam*
bandssffórnín
á undanhaldí
Stjórn Alþýðusambandsins
virðist nti loks vera orðið ljóst,
að krafan um óháð verklýðssam
band verður ekki stöðvuð með
því að setja hnefann í borðið
eins og gert var á Alþýðusam
bandsþinginu í haust.
Alþýðublaðið skýrir frá því
í gær að „ekki hafi allir verið
á einu máli“.um breytingarþær
sem gerðar voru á lögum Al-
þýðusamb. á þinginu í haust
Ekkert virtist Alþýðublaðið vita
um þettai 1 'þaust, nú hefur runn-
ið upp fyrir því ljós, það hefur
orðið þess vart, að ýms verka-
lýðsfélög óska eftir „að þessi
mál verði tekin til athugunar á
ný“ og Alþýðusambands-
stjórnin vill nú verða við þess-
um tilmæium og skipa tólf
manna nefnd til þess- að athuga
þessi mál, og skal Ingimarjóns
son verða leiðtogi hennar. Hann
hefur æfinguna frá því að hann
var leiðtogi sameiningarnefnd-
arinnar, sællar minningar.
Sjálfsagt er að fagna því að
Alþýðusambandsstjómin skuli
nú vera komin á það stíg, að sjá
að ekki tjóir lengur að spyrna
við broddum í fagsambands-
málinu. En því miður verður
ekk ihjá því komizt að veita
þeirri staðreynd athygli að enn
vantar Alþýðusambandsstjóm-
ina mikið til þess að vera heiia
d þessu máli, betur má að henni
herða ef duga skal.
Það vekur fyrst athygli
manna- að nefnd þessi er skip
uð af Þalþýðusamb:stjóra. Það
var ekki mikið verið að bjóða
verklýðsfélögunum að -kjósa
menn til þe.irr,a þnínaðastarfa,
hér á ekki að stjóma neðan frá
heldur qfan frg.
Þá vgkur ;það næst athygli
Alþýðubiaðið lýsir. því skýrt
og skprjnort 'yfir a.ð „kommÚJi
is,tar“ geti aldrei átt samleið
ífisý .„Iýðræðissinnuðum frjáls
huga verklýðss^mtöku m “. ,
Sainkyæmt þessu er Alþý.ðp
fjokkurinn staðráðinn í því að
ÚtiloXa annaðhvort úr, verklýðs
samtökunum „Iýðræði“ og
„frjálshúg“ eða „kommúnista“
Það er. óþarft að taka fram að
sameiuingarmenn ,h,eita á máli
Alþýðublaðsins komm|inistar.
Nú sical það ekki dregið í
efa að þeir 12 heiðursmenn, er
skipaðir eru í þessa nefnd munui
hafa fullan hug á því að inn
leiða „lýðræði“ og „frjálshug“
í Alþýðusambandið, svo mjög
sem þeir sumir hverjir, að
minnsta kosti hafa fundið til
skorts þessara eiginleika innan
vébanda þess. En samkvæmt
kenningium Alþýðublaðsins á
^íðsjá Þjóðviljans 10. 5. '39
Sverrír Krísífánssoii:
Um TÉKKA
Á bjömaárum Tékkóslóvakíu,
meSan landiS lá enn í skjóli
virkja sinna og varnarsáttmála,
kom fyrir smávægilegur at-
bui'Sur, sem sýndi berlega, hve
sögulegar erfSir og söguleg
tákn eiga sér enn djúpar rætur
í hugum manna vorrar aldar.
PaS vár verið að halda þjóð-
arhátíð í Tékkóslóvakíu. Á for-
selahöllínni í Prag, hinni gömlu
og undur'Jögru Hradschinhölk
var hinn þríliti fáni Tékka
dreginn á stöng. En við hlið
þjóðfánans blakli í vindinum
annar fáni: rauður kaleikur á
hvítum feldi.
Þessu reiddist Núnlíus páf-
ans, hinn pólitíski erindreki
páfastólsins, svo mjög, að hann
fór í mótmælaskyni frá Prag,
og það leið nokkur stund áður
en tókst að blíðka hann svo, að
hann snéri aftur til embættis
síns.
Hvað olli reiði Hans heilag-
leika? Pessi kynduga fánadula!
Pví að kaleikurinn, tákn hins
heilaga altarissakramentis, var
hinn gamli gunnfáni tékknesku
Hússítanna, þegar þeir hófu
sókn sina á rétnversk kaþólsku
kirkjuna í byrjun 15. aldar. En
kaleikurinn var ekki aðeins trú
arlegt tákn. Hann var einnig
borinn fyrir þjóðernishreyfingu
Tékka, sem reis upp á þessum
ái’um gegn erlendum valdhöf-
um, gegn Pjóðverjum og þýzk-
um pápistum í Súdettahéruðun
um og Bæhcimi. Pessi merki-
lega hreyfing, sem dregur nafn
sitt af píslarvottinum Jóhanni
Húss, er brenndur var á kirkju
þinginu í Konstanz árið 1415,
er hin fyrsta tilraun Tékka til
þjóðlegrar sameiningar og þjóð
legs sjálfstæðis i þeim héröðum
Mið-Evrópu, sem síðar urðu for-
ystulönd Tékkóslóvakíu. í trú-
arlegum efnum var Hússíta-
hreyfingin undanfari siðaskipt-
anna í. Pýzkalandi. í félagsleg-
um og þjóðlegum efnum ól hún
hina djúptækuslu byltingu i Bæ
heimi og gerði land þetta, sem
nú vekur á sér atbygli alls
heims, að einum mesta óveðurs
slað í stjórnmálum Evrópu.
: < •• ; t . t j "1 - i ■ •
Tékkar eru yztu útverðir hins
síayneska kynstofns, sem á of-
anverðum miðöldum bygðu Mið-
Forsetahöllin í Prag.
Evrópu vestur að Elbu. Peir
lcomu til B;eheims um miðja 5.
öld eftir Krists burð, en áður
hafði landið verið byggt kell-
neskum og germönskum þjóð-
flokkum. í byrjun 7. aldar hófst
innlend höfðingjaætt til konung
dóms í landinu, og ríkti hún síð
an óslitið fram til ársins 1306.
Baheimur kemur fyrsl að
marki við miðaldasögu Evrópu
í byrjun 9. aldar. Pá var landið
þegar orðið þra tuepli milli aust
rænna og vestrænna áhrifa,
beggja kirþna hins krisina
heims, hinnar rétttrúuðu grísk-
kaþólsku kirkju og Rómar.
Róm gekk með sigur af liólmi.
en nánara tiltekið mótaði þvzka
kirkjan Bæheim í andlegutn og
menningarlegum efnum. í kjöl-
far kirkjunnar komu þýzkir
kaupmenn óg handverksmenn,
í um leið að útiloka Dags-
rún, og minnsta kosti 10—2P
mur félög í Reykjavík, verk-
Osfélögin á Siglnfirði, Norð-
rði, Htíf í Hafnarfirði og.mörg.
síri frá hinu endurfædda Al-
cðusambandi, því eins og kunn
rt e.r, eru sameiningarmenn
meirihHtitaj í Bllum þessum
lögwm. Með öðrum .orðtun
íþýðublaðið hugsar sem sv<.>
f fullkomið lýðræði kemur ó
nan verklýðsfélaganna, þá
unu „kommúnistar“ verða í
eirihl. í rstjórnum þeirra og á
ngum, en það má aldrei verða
insvegar verður ekki hjá því
imizt, að taka undir kröfuna
n lýðræði innan verklýðsfé-
ganna að minnsta kosti að
.fninu til, en um leið og það
rður gert skulu verklýcfesam
kin klofin, þannig að eftir
rði aðeins þau félög, sem ;
iandi er til sæmilegrar þægð- j
* • -i ..v • - . .*. , - >.*.• . A • . ' ■ • -•
AJþýðusamb.and.sstjórgin hef-
ur með þessari ngfndarskipun
látið bjlbug á sér finna, nú yerð
ur að ganga .á lagið og sækja
fast fram. Félögin verða nú að
fylkja sér fast .updir merki Sam
bands stéttarféíagamia, það
verður til þess að knýja Al-
þýðusambandið til fullkomms
undanláts. í haust verða öll verk
l.ýðsfélög landsins að samein-
ast í einu fagsambandi, engar
blekkingartilraunir frá Alþýðu-
sambandsins hálfu mega
orka því að stanz verð,i á
miðri leið. í fagsambandsmálinu
yerður að vinnast fullur sigur,
ef tólf manna nefndin vinnur
með fullri ábyrgðartilfinningu
getur hún stuðlað að þeim sigri.
Pess er því aðeins að vænta að
verklýðsfélögin haldi sínum mál
stað fast fram, kröfunni um
fullkomið lýðræði og jafnrétti
innan verklýðssamtakanna.
þýzkur aðall, andlegrar og ver-
aldlegrar sléltar.
Prag varð brátt merkileg
miðstöð á verzlunarleiðum miS-
aldanna milli Austur- og Vest-
ur-Evrópu. En öll verzlun og
allur iðnaður var nan eingöngu
í höndum Pjóðyerja, Borgir
þær, sem risu upp i Bæheimi
voru aíþýzkar aS kalla. Á 13.
öld hófst silfurvinnsla í stórum
stíl í námum Ræheims. Hinn
bæheimski góSmálmur var síS-
a-n fram að fundi Ameriku ein
liöfuSlind verzlunar Evrópu.
Yelmegun landsins fór þvi sí-
vaxandi, en aijSurinn rann nær
allur í vasa hins þýzka þjóðar-
brots, Þýzkra kaupmanna,
kaþítaiista og þýzka aSals.
Pýzka þirkjap sáfnþói á þess-
um öidum of fjár í lausafé og
jarSeignum, gn þinn tékkneski
aðall hpfði ekki bolinagn til
þess aS hefja sig úpp úr land-
lægum búrahætti og frum-
stæSum Íifsskilyrðum.
Allan þnjiinan tjma var Bæ-
heimur sjálfstætt konungsríki,
<*ndn þótl það heyr.Si að n.'þn-
inu til undir hjS þvzka keisara-
rijíi. Konungur Bajþeirps v,ar
einn hinna sjp kjörfursta, er
k.usu keisarann,. en að öðru
lecdi fór hann sínu, fram um
stjórn sína, að hætti annarra
hjóShöfSingja. Á þessu varð, í
ra.uninni engin hreyting, er hin
innlenda konungsætt dó út ár-
iS 1306. Fjóriim árum síSan
ko-m hvzk furstaætt til valda í
Raheimi, Luxemhorgararnir,
seni einnig báru keisaranafn.
Hin gamla tékkneska kon-
un’gsætt, Premyslítarnir, höfSu
alla, stund vtt undir veldi og
-' iSfjang PjóSverja í Bæheimi.
Pvzk áhrif uxu jafnt og þétt
alla 14. öídjna, enda hafSi alda-
íjömul þróun gefiS Pjóðverjum
hæði tögl og hagldir. En Lux-
emhorgararnir í Bæheimi skoð-
uðu sig hrátt sem Tékka engu
síSur en PjóSverja, og einn
hinn merkasti þjóShöfSingi af
|>essari ætt, Karl IV. efldi Bæ-
heim á ni'arga lund. Hánn
slofnaSi sérstakan erkibiskups-
stól í Bæheimi ,en einna af-
drifaríkust sljórnarathöfn lians
var ]>ó ]>að, er hann kom á fól
háskóla í Prag árið 1348, því að
í háskólahverfi Pragborgar er
trúar- og þjóSernishreyfing
Hússíta upprunnin.
Háskólár miðaldanna voru
fyrst og fremst guðíræSilegar
stofnanir, vísindaleg útvígi
heilagrar kirkju. En þeir vci:u
sjálfráSar stofnanir, sem lifðu
lífi sínu bak viS víStæk sérrétt-
indi. Háskólinn í Prag var lil
orSinn l'yrir valdboð konungs
og fékk öll hin sömu réttindi,
sem aSrar írægar menntastofn-
anir hins kristna heims, há-
skólarnir í Bologna og París.
Eins og þeir skiptisl háskólinn
í Prag í fjórar „þjóSir”. „PjóS-
in” var sameiginlegur félags-
skapur kennara og stúdenta, er
sá um alla stjórn háskólans, út-
hýtti námsstyi'kjum, veitti
mönnum háskólatitla, selti regl
ur um tilhögun námsins o. s.
frv.
„PjóSir” háskólans i Prag
voru: „sljesiska”, „bajerska”
„pólska” og „tékkneska” „þjóS-
in“. Slavar og Pjóðverjar voru
því jafngildir um stjórn og
máleíni háskólans. Á þessu
varS breyting árið 1364, þegar
Pólverjar fengu háskóla í
Kraká og jiólsku stúdentarnir
fluttu frá Prag. Var ]iá bætt viS
„sljesiskri þjóS” á háskólanum
í Prag, og voru í henni aSallega
slúdenta af þýzku kyni. Nú
var „tékkneska þjóSin” orSin í
minnihluta í háskólanum. Al-
veldi PjóSverja. sem þegar slóS
föstum fótum í atvinnu- og fé-
lagslífi Bæheims, var þannig
búiS aS ná tökum á hinni stoltu
menntastofnun lándsins.
PaS má nærri geta, aS ýfing-
i)r yrSu nieð þessum dispúter-
andi blóSheitu guSfi'ítiSingum
hásjýólans, þar sem allir and-
legir straumar tímans hrotn-
uSu. En, þegai' ræSa.er. u]ú,f]nd-
lega strauma á þessum tímum,
þá er nær eingöngu hægt að
tala um „viliutrúna”, eða þær
kenninrar. scm að einhyerju
leyti fóru í. bága viS viSur-
kennda kennirígu kirkjunnar.
.VÍlÍufrúin” hafSi nú raunar
''•eriS landkeo j hinum kristna
heimi um margar aldir.‘en
aldrei hnFSi hún reist kamhinn
hærra en á 14. öld, er páfinn
sat í Avignon'Undir Íiandar-
jáSri Frakkakonungs og hin
mikla kirkjusundrung hafSi
v.akiS hina mestu ólgu um all-
an liinn kristna heim. Einn
hinn djúpgæjasti villutrúar-
maSur þessara ára, Englénd-
ingurinn Wyclifl', neitaSi
kirkjuliúgtaki hinilar kaþólsku
kirkju, neitaSi kenningu lienn-
ar um aJtárissákfámentiS og
réSist þannig.bæSi’ á veraldlegt
og andlegt vald kirkjunnar.
Samkvæmt kenningu hans var
kirkjan ekkert annað en samfé-
lag 1 rúaSra og úlvaldra, andlegt
og ósýnilegl samfélag, sem
þverbraut vald hinnar ka-
þólsku kirkjn hæði á liimni og
jörSu.
Kenning Wýcíiffs barst lil
Bæheims og hréiddist út eins
og eldur í sinu. Hún greip liugi
Tékka, bæði lau'Sra, og leikra,
en nitvlskasta fornia-landa sinn
l ékk hún,, þar sem var tékk-
neskur háskólakennar} i Prag
og prédikari viS Betleliemskap-
elluna í borginni — Jóhann
Húss.
Hann var lágættaður bónda-
son frá suSurhluta Bæheims,
en meS dugnaSi og gáfum iókst
lionum aS konia sér til inennta,
og áriS 1402 er hann orSinn
rektcr .háskólans í Prag os.
skriftafaSir drottningarinnar.
Hann leyfir útbreiSslu á ritum
Wvcliffs í háskólanum, enda
þótl kirkjuþing í London heffi
dæmt 25 setningar lians sem
villutrú. En þýzkir guSfræðing-
ar IiöfSu nieð allri nákvæmn-
inni hætt viS 20. yillutrúarkenn-
ingurh og meS atkvæSum PjóS-
verja samþyklúi háskóliim í
Prag að hánna að keiiiia, út-
hreiSa eSa verja kenningsir
Wvcliffs í háskólanum. En þá
reis Húss upp og varði Wycliff
á tékkneskri tungu í Betlehems
kapelliinni. FólkiS slreymdi til
lians í hópum, og jalnvel erki-
hiskupinn í Prag lók málslaS
hans, Konungur Bæheims,
Wenzel, gerSi nú fyrir áróSur
Húss, breylingu lí fyrirkomu-
lagi háskólans, gaf téklaiesku
„þjóSinni” 3 alkvæSi, en hinum
þrcm þýzku „þjóSum” aSeins 1
atkvæSi, En nú logaSi upp úr.
Pýzku slúdentarnir héldu hurt
frá Prag asaint meisturum. sín-
um og stofnu'Su nýjan þáskóla
i Pýzkalandi. PaS var uppluif
aS háskólanum ,í Leipzig. En í
Prag hrópaSi Húss fagnandi:
„Synir mínir, lofaSur sé al-
máttugur guð, því aS viS höfum
rekið PjóSverja á dyr!”
En nú var hinum kaþólsku
kirkjuyöldum nóg boðiS, og í
júlímánpSi 1410 þannfærSi páf-
inn Húss og fylgismenn liþns.
Húss ]>yerskalla5ist viS bann-
fæHnguijni, ipúgurinn íréSjst á
þirkjurnar, ^vo ý bannj'æripg-
arskjalið vrði Íe^ið.. upp,
■g páfadómmim til háðpngar
yar bannfæringin hengd um
hálsipn á skirki’i. seni rei|S
asna um sötur Prafí-borgar ,og
FRAMHAT.H Á 3. 5UHU
Frá Bratislava, höfnðborg SIóval »«-