Þjóðviljinn - 14.06.1939, Blaðsíða 2

Miðvikuaaginn 14. júni 1939.
I»JH VILJISN
gyóeviuiNN
igefandl:
Sameiningarflokliur . alþýSa
— SósíalLstaflokkurinn —
..itstjórar:
Plinar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
7iitst jórnarskrifstofur: Hverf-
isgötu 4 (3. hæð), sími 2270.
Vfgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa: Austurstræti 12 (1.
hæð) sími 2184.
Vskriftargjald á mánuðl: .. .
Reykjavík og nágrenni kr.
2,50. Annarsstaðar á landinu
kr. 1,75. 1 lausasölu 10 aura
eintakið.
/íkingsprent h. f. Hverfisgötu
4. Sími 2864.
Bjöm Sígíusson:
Vídsfá Þjóð*iljans 14.6« '39
Frnmþjðð i bBndam
Alþýðnmenning Qrænlendinga kæfið nndir heima-
Valdíð cr þjóðar~
mnar
„Með lögum skal land byggja
en ólögum eyða“. Með þessum
orðum hófust fyrstu Iög Islend-
inga. í
Ár og aldir hafa liðið, þró-
unin hefur gengið sína braut.
Þingræðisskipulagið hefur þró-
azt á grundvelli Iýðræðis. Petta
skipulag byggist á þeirriskoð
un að hið endanlega vald' í öllv
um þjóðfélagsmálum eigi að
vera hjá þjóðinni sjálfri, þ. e.
meirihluti fullvuuja manna í
hverju þjóðfélagi eigi að ráða
því hvernig þjóðarbúinu er
stjómað. Það hefur sýnt sig að
á þessum grundvelli hafi þjóð-
irnar fetað þróunarbrautina
fram til meiri menningar, og
fái þær óhindrað að halda á-
fram, þá getur ekki liðið á
löngu unz þær skapxa sér það
skipulag, að einstaklingamir
getí Ijfað eins og siðuðum og
YÍttbormun vierum sæmi, þanni
ig, að enginn sitjí yfif annarra,
hluf og allir geti lifað mann-
sæmandi Kfi. |
Lýðfrjálsar þjóðir fá þing- J
fnuniluni umboö Sftt í Hðh'duF, j
þeir fá vald til þess að setja
ióg, en gefa verða þeir þjóðinni
gréin fyrif ráðsmennsku sinni,
á fárra ára fresti, og hennar er
valdið að láta þá sitja eða fara
af þingi, eftir því hvernig hún
dæmir verk þeirra.
Þingmennirnir fela síðan rík-
isstjórninni umboð sitt til þess
að fara með ýms mál, en lög-
gafarvaldið sjálft er hjá þing-
inu, með þeim einum undantekn
ingum, að ráðherra megi, ef
,,brýn nauðsyn ber til“ gefa út
bráðabirgðalög. Það er einn af
hyrningarsteinum þingræðisins
og Iýðræðisins, að þessi heim-
ild ráðherra, til að gefaútbráða
birgðalög, sé ekki misnotueð.
Ráðherra sem misnotar vald
sitt að þessu leyti, er ]>ar með
að grafa undan þingræðisskipu-
Iaginu og lýðræðinu; hann er
að nota sér það vald sem með
blóðugum bylíjngum og tak-
markalausum fórnum var sótt í
hendur einvöldunum á síðustu
öld.
Það hefur verið fáheyrðurat-
burður í íslenzkri stjórnmála-
sögu að ráðherra hafi gefið út
bráðabirgðalög, og það er full-
komið leinsdæmi að slík lög:
hafi verjð eins tilefnislaus eins
og lög St. Jóhanns um verka-
mannabústaði . Þessi bráða-
birgðalögj S|t}. Jóhanns leru
stærsta höggið sem reitt hefur
verið að þingræðinu á íslandi.
Það er þessi staðreynd, sem
þjóðin ver'ður að gera sér ljósa,
það er þessi staðreynd, sem
þjóðin verður að berjast gegn,
hún verður að gera sér ljóst
að hér er verið að rífa niður
„Guð, ég þakka þér, að
ég er ekki eins og þessir
Skrælingjar”!
Vorsól rís yfir. hvelfdum
skyggndum jöklum og stafar
'bugðótta Grænlandsfirði, varp-
sæía klettahólma, annes og
sund. Fagurt er víða á slóðum
foríeðra okkar, en hvergi feg-
urra. Og búsældin er nóg.
Fuglagerið, selurinn, fiskigöng-
urnar —. það minnir á orð Ól-
afs helga um Grímsey: „Þar
mætti fæða her manns” —, og
eyjabúar frá Breiðafirði hafa á
augabragði séð, hvílíkt Gózen-
land hér var, t. d. Eirikur rauði
frá Öxney og Sigurður Eiríks-
son Breiðfjörð. En íbúarnir
verða að lifa sig inn í slíka nátt-
úru og alla bjargræðisvegi
hennar, ef þeir eiga að verða
farsælir. Það gera engir, sem
nú hafast við á Grænlanjdi,
nema Eskimóar. Þeir og engir
nema þeir eiga því Eystri byggð
og Vestri byggð Grænlands at-
vinnulega, og siðferðilega séð.
En frumlegt þjóðlíf þeirra er
í bráðri hættu fyrir danskri
einokunarómenning. Yfir Þjóð-
menning Eskimóa hefur engin
vorsól risið enn.
Eru þeir stórþjóð? — Já, að
víðlendi. Eskimóar búa á dreif
um hálfan jarðarhring Norður-
íshafsstranda, frá Grænlandi
langt vestur með Síberíuströnd
Bíómlegust og þéttust er
byggð þeirra á vestufstrþnd
Grænlahds,- 18, þús. manns, þar
'næst í Alaska, en í $íþeríu ertj j
aðeins nokkraf þusiindir. Alls
eru beír áíitnir um 50 þús.
manns. Þeir byggja þar, sem
aðrir haldast ekki við, — nema
þá menn eins og Vilhjálmur
Stefánsson, sem tók upp lifs-
hætti þeirra og telur, að með
því megi lifa í „Norðurvegum”
fullkomnu menningarlífi. Ef
svo reynist landnemum fram-
tíðarinnar á norðurleið, verða
Eskimóar á sin,n hátt frum-
herjar og stórþjóð í sögunni.
Þetta er þjóðin, sem við Is-
lendingar höfum kallað Skræl-
ingja og hatað sem bróðurbana
okkar, eyðendur íslendinga-
byggðanna grænlenzku. Lík-
legra þykir nú, að drepsóttir
misæri og kyrkingur hafi eytt
þeim, fremur en vopn Eski-
móa, leifar norræna fólksins
liafi blandazt við Eskimóa og
horfið svo inn í lífseigari menn
þjóðskipulag, sem á lýðræðis-
legan hátt hefur verið byggt
upp, það er verið .að koma aft-
ur á því einveldi, seni beztu
menn þjóðarinnar Iögðu grát-
.andi í konungs hönd í Kópa-
vogi og sem beztu menn þjóð-
arinnar sfðan endurheimtu á
síðustu öld.
Með lögum hefur þjóðin
byggt upp sitt skipulag, me0
ólögum fótumtreður St. Jóhann
þetta skipulag, slíkt horfir til
auðnar, ef ekki er snúizt ígegn
í tíma. Þjóðin verður að láta
núverandi valdhafa vita að fet-
inu framar geti þeir ekki gengið
á þessari braut. Valdið erþjóð-
arinnar, og hún mun aldrei þola
að sveinstaular eins og St. Jó-
hann taki það frá henni.
trúboðseinoknii
ingu en hin íslenzk-grænlenzka
var. Hvítar þjóðir, og að
minnste, kosti viS Islendingar,
ættu að bera dálitla virðingu
fyrir Eskiinóum og sérmenn-
ingu þeirra.
í Sovéfrikjum ogBanda-
tríkjuin«
Stórveldi eins og keisara-
dæmið rússneska fyrirlítur allt-
af smáþjóðir, kúgar og drepur
niður þjóðhætti og tungu
þeirra. Á annað hundrað þjóða
laut zarnuin í Pétursborg, en
um sumar vissi hann ekki, að
þær væru til, hvað þá sinnti
þörfum þeirra.
I Sovétríkjunum er áhuginn
fyrir þvi að stuðla að blómgun
séreÖlisins með hverri smáþjóð
ríkjanna búinn aS vinna ótrú-
legustu stórvirki. ÞaS hefur
orðiS t. d. hjá Eskimóum þar.
Kennarar sem tala mál þeirra
hafa verið sendir þeim, skólar.
stofnaðir, prentaðar margar
kennslubækur frumsamdar á
tungunni og hún ein notuð í
kennslu. Bækurnar eru fullar
af myndum, ekki aSeins úr um-
heiminum, heldur mjög marg-
ar úr lifi þeirra sjálfra. Einung
is meS þessu móti er Eskimóa-
drengnum gert jafnljúft aS
Iæra aS lesa og börnum hér. ni
Og þá kemur líka í liós, aS I ’..
- - . f 1*10
hann er prýSiíega gefínn.
I Alaska byrjuSu Bandarikja |
menn með því aS kenna Eski-
móinn á ensku. Árangurinn
varð ákaflega vesæll. Börn,
sem áttu aS heyra allt af munni
enskra kennara og svara á
ensku, svöruðu flest engu,
JærSu aldrei neitt. Hin lærSu
bjagaða ensku. ASrar náms-
greinar urðu þeim samt gagns-
lausar, af því að þau gátu ekki
hugsaS um þær á eigin máli;
þau bara lieimskuSust á nám-
inu. Sérhver þjóS verSur heim-
ilislaus andlega á slíkri meS-
ferS, ekki sízt þegar málin eru
eins fjarskyld í hugsun og
enska og tunga Esíkimóa.
Bandaríkjamenn breyta nú til
eftir fyrirmynd Sovétrikjanna
og láta Eskimóa læra til kenn-
arastarfs, gefa út kennslubæk-
ur á tungunni og glæSa sér-
menning þeirra.
um. ForstöÖumaður Grænlands
stjónnarimiar, Knud Oldendow,
veröur ekki sakaður um aS
gera bókmenntir nýlendunnar
miimi en eru. Hann seg'jr í bók
um Grænland: „Bókmenntir a
grænlenzku eru fátæklegar.
Fyrir utan Biblíuna og sálma-
bókina, ýmsar skólabækur og
nokkrar húslestrabækur er.i
aSeins örfáar bækur prentaSac
á málinu og þær næstum allar
kirkjulegs eínis.-----Upplagið
af þess un bókum er í vörz u
preslanna. sem sjá ur. bóksöiu
og úthlutun bóka til þeirra fá
tækustu. Þó er í suiruim verzi-
umim selt eitíhvað af bókum
GræV.enzku I löðin flytja mjög
misgott efni. Stjörnin hefuv á
síðustu árurn úthlutaS dálitlu
af bæklingum, sem starfsmenn
liennar hafa samiS, um atvinnu
vegi svo sem jarðrækt og fjár-
gæzlu, heilsufræði o. þ.
h.“ Annað, sem Olden-
dow telur síðan upp, er
meira en gagnslítiS til menn
ingar. Frásögn hans þarf ekki
frekari skýringa. Biblía, grall-
ári og postillur eru einu bak-
urnar, sem verka mega á and-
legt líf þessatar mýlega kristn-
uðu þjóSar. Þær eru settar til
höfuSs hinum auðuga alþýði -
kveðskap Eskimóa og öllum
þjóðaranda. Einokunin veif, aS
missiónin” er henni þart&sli
iónninn.
„Míssíónín" hefur öll
fraedslumál Grænlands,
Á Grænlandi er önnur við-
leitni. Einokunarverzlim Dana
með „missíóns’-kirkjuna í
þjónustu sinni er þar almáttug-
ur drottnari. ÞaS er aS þakka
þýzkum manni frá SuSur-Jót-
landi, Samuel Kleinschmidt, aS
Eskimóar eignuSust ritmál.
Hann lærSi tunguna á Græn-
Iandi, fann út beygingarreglur
hennar og festi stafsetninguna
eftir framburSinum. SíSan var
biblían Þýdd og það, sem henta
þótti úr sálmabókinni dönsku.
Þar viS sat lengi. Á þessu áttu
Eskimóar aS verSa Iæs og siS-
uS þjóS. SíSari árin hefur bætzt
viS dálítiS af upplýsingarpés-
Danskur plagsíður ínn«
fakísf.
Viö þekkjum þaS, íslending-
ar. Fyrir réttum 350 árum kom
út á Hólum sálmabók, sem bar
aS vísu langt af missíónsgrall-
ara Eskimóa nú, en var sett til
höfuðs alþýSumenningunni „að
síSustu til þess, aS af mætti
leggjast þeir ónytsamlegu kveðl
ingar, trölla og fornmanna rím-
ur, mansöngvar, amorsvísur,
lirunakvæði, liáSs og hugmóSs-
vísur og annar vondur og ljól-
nr kveSskapur, klám, níS og
keskni, sem hér lijá alþýöu-
fólki framar meir er elskaS og
iðkaS guSi og hans englum til
styggSar, djöflinum og hans
árum til gleSskapar og þjón-
ustu, en í nokkru landi öSru . .
. . en í staSinn (megi) inntakast
og iSkast andlegar vísur og
kvæSi, svo sem nú er orSin vísa
°g plagsiSur í Danmörku og
annars staSar hjá frómum, guð-
hræddum mönnum”.
Danslcur „plagsiður” í ný-
lendunni og einokunarauSvald-
ið eiga sama tilgang nú og á
kúgunartímum íslands, hversu
fágurt sem talað er, og jafnvel
hugsaS, af umboSsmönnum
arðræningjanna í Grænlands-
stjórn.
TalaS liefur veriS um aS
„leggja niSur” grænlenzkuna,
neySa öll börn til aS læra
dönsku og nota eklci annaS
mál, — sagt aS þaS væri óend-
anlegur velgerningur viS 18
þúsunda þjóðarbrot og mundi
fjölga dönsku smáþjóSinni um
heilan — tvöhundraSastapart.
Nei, meS fordæmi Sovétríkja
og Bandaríkja í balísýn dettur
vonandi engum það í hug í al-
vöru lengur.
En blóS þeirra er orSiS hálf-
danskt hvort sem er, munu
menn segja. StarUmenn
dönsku stofnananna eru ein-
hvern veginn húnir aS laungeta
þarna heila þjóð. Þá er því að
svara, að móSurmál og móSur-
menning hinna laungetnu hafa
litlu tapaS fyrir því af lifseigj-
unni, göfginni, réttinum til að
sigrast á dreggjuin erlendu
menningarinnar. Þó aS hvítir
menn, sem í Danmörku áttu
ekki aðra úrkosti en Grænlands
útlegS, gætu þjónaS lund sinni
og hvötum á Eskimóum og
gert þar m. a. samræSissjúk-
dóma að landfarsótt, eins ogt
fyrir kom á Islandi forðum,
skapar þaS Dönum engan
„blóðsins rétt” til Grænlend-
inga.
Því aS þjóðerni byggist ekki
á blóði, heldur tungu og Þjóö-
menningu.
Lægð yfír Grænlandi
Grænlendingar eiga mörg
skáld. En eftir þau fæst ekkert
prentað. Grænlandsstjómin
ræSur yfir prentvélunum og
hindrar það. Ritskoðun er sett
á blöð. LandiS hefur sem sé
ekki kirkju og yfirvöld til
einskis.
En Grænlendingar hafa ný-
lega fengið ritvélar og fjölril-
arA, sem enn er frjálstað vinna
með. Og nú er aS koma út í
heftum heill róman, fjölritað
ur, meS ljómandi pennateikn
ingum úr grænlenzku alþýðu-
lífi. Ymsar greinar, flugrit og
kvæði dreifast. nú um landiS frá
þessari hálf-ólöglegu útgáfu.
Og þeir, sem séS hafa, undrast
þær gáfur, listfengi og atorku
sem þarna kemur fram.
„LægS yfir Grænlandi” heyr-
um viS oft í viku í útvarpinu
og vitum, aS næsta dag er hún
hér, — sami himinn yfir báS-
um löndunum og örlög þjóS
anna furSu eSlisskyld. Nú er
andleg lægS yfir Grænlandi.
ÞjóSin er aS vakna til meðvit-
undar í magnleysi sínu. ÁSur
en nokkur veit, getur lágþrýsli-
svæðiS fariS aS soga aS sér
storminn.
Teiknun úr grænlenzku
skáldsögunni nýju, birt með
frásögn í erlendu blaSi, sýnir
fjörS og nes, flæSarmál og hin
röSultindrandi fjöll. I flæSar-
málinu, niSur af kofunum lágu
sem skýlt liafa um veturinn
heilsast og faðmast fólkið, karl-
ar og konur, sem fjörður og is
liefur skiliS og fjörSur og vor
eru aS tengja á ný þennan
morgun, — yngsta-morgun ald-
ana liðnu.
Samkenndarþrám þeirrar
þjóðar, sem er aS vakna til vit-
undar um sig, er lýst þarna i
ógleymanlegum dráttum, beim
sem sér. ViS kalda athugun
sýnir þessi grænlenzka teikn-
ing líka lífsbaráttuna, kajaka •
trönum, fiskirár o. s. frv. MeS
ögn af ímyndun má þar greina
lyfta blessunararma miSgiIdr-
ar mannpersónu með harðan
Byggín$arfélags~
fundurlnn
Framhald af 1. síðu.
afsakar legt sé af manni í hans
stöðu p.ð láta bitna á hundruðuim
fjölskyidna. Skorar félagið því á
alþingi að fela þessi bráðabirgða-
lög úr gildi.
Samþykkt að breyta félags-
lögunum til bráðabirgða.
Samkvæmt samþykktum Bygg-
ingarfélags alþýðu er ekki hægt
að breyta samþykktunum nema á
aðalfundi með minnst 2/3 hlutum
atkvæða. Aðalfundur þessa árs er
þegar afstaðinn. Bráðabirgðalög-
in eru því þannig sett, að ekki er
hægt fyrir Byggingarfélag alþýðu
að fullnægja þeim, nema með því
að brjóta sínar eigin samþykktir.
Enda þótt félagið sem heild, og
eltki sízt félagsmenn, sem þegar
hafa íbúðir fengið, séu mjög and-
stæðir því að gangast undir ofríki
félagsmálaráðlierrans um stjóm
og starfsemi félagsir.s, og mundu
ekki gera það sjálfra sín vegna
einna, þá metur félagið sem heild
og einnig íbúðaeigendur, það þó
mest í þessu máli, að byggingar-
starfsemi félagsins geti haldizt
eins og lög standa til, og hefjist
nú þegar. 1 því trausti að frekari
ágengni verði ekki sýnd félaginu
af ríkisvaldsins hálfu og þessi
bráðabirgðalög síðar felld úr gildi,
vill félagið, vegna þess neyðará-
stands, sem bráðabirgðalögin hafa
skapað og atvinnu- og byggingar
þarfar bæjarmanna, gera breyt-
ingar á samþykktum sínum, með
þeim skilyrðum, að þær verði stað
festar og viðurkenndar af stjóru
byggingasjóðs og ráðuneytlsina,
og lofuð byggingalán og innflutn-
ings- og gjaldeyrisleyfi fáist né
, þegar.
Heimilað að stofna nýja
deild innan félagsins.
Heimilt er eigendum íbúða í
Vesturbæjarhverfi verkamannabú-
staðanna, því sem þegar hefur ver
ið byggt, að stofna sérstaka deilcL
innan félagsins með sérsamþykkt-
um um sérmál deildarinnar, enda
óski meirihluti íbúðaeigenda hverf
isins þess og sérsamþykktimar
staðfestist af stjórn féagsins. Sam
þykktir deildarinnar geta náð til
þess að taka að sér sérrekstur
deildarinnar viðvíkjandi vérka-
mannabústöðum hverfisins.
Afborgunarsjóður sameignar-
íbúða félagsins í Vesturbæjarhverf
inu verður, ef deild verður stofn-
uð, óskiptileg sameign deildarinn-
ar og nefnist Menningarsjóður
Byggingarfélags alþýðu, Vestur-
bæjardeildar í Reykjavík. Skal
hreinum tekjum sjóðsins umfram;
kostnað, og teljast þá með kostn-
aði „ samningsbundnar afborganír
sameignaíbúðanna, varið til menn
ingarþarfa íbúða hverfisins, eftir
nánari reglum, samþykktum af
deildinni og staðfestum af félags-
stjórn.
Samþykktir þessa fundar þurfa
ekki frekari skýringa við. Þær
sýna eins ljóst og á verður kosið
að oíbetdi St. Jóhanns mætir hvar
vetna verðskuldaðii andúð. Þær
í'áu hræður, sem til þess gerðust
að verja hinn vonlausa málstað
ráðherrans, eru þjónar Skjaldborg
arinnar, eins og Erlendur Vil-
hjámsson, fulltrúi í Alþýðutrygg-
ingunni, V. S. V. blaðamaður, Guð
jón Baldvinsson og slíkir, að ó-
gleymdum Hannesi Jónssyni, sem
er aðalverjandi St. Jóhanns.
Fundurinn stóð fram yfir mið-
nætti og er því ekki hægt að birta
ýtarlegri frásögn af honum að
þessu sinni.
danskan hatt, biblíunja í ann,arri
hendi, verzlunarhöfuðbók »
hinni.