Þjóðviljinn - 06.12.1939, Blaðsíða 2

MIÐVIKUDAGINN 6. DES. 1939
ÞJGÐVTLJiNN
Halldór Kíljan Laxness:
Vídsjá Þjódvíljans 6.12. '39
N6 koma Andvðknr Staphans 6,
(U60VIUINN
ttgeianili:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn.
Kitstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson^
Kitstjóraarskrifstofur: Aust-
urstræti 12 (1. hæð). Símar
5276 og 2270.
AfgreiSsla og aaglýsmgaskrif-
stofa: Austurstræti 12 (1.
hæð) simi 2184.
Askriftargjald á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr,
2.50. Annarsstaðar á land-
inu kr. 1,75. 1 lausasölu 10
aura eintakið.
Vikingsprent h. f. Hverfisgöti/
4. Sími 2864.
„Lappómennska"
Fyrir 10 árum siðan reis Lappó-
mennskan svokallaða upp í Finn-
landi. Verklýðshreyfingin var þáfar
in að ná sér aftur eftir blóðbað>
pað, sem burgeisastéttin olli, er
hún 1918 steypti löglegri verkar
mannastióiTi frá völdum og barði
niðux verklýðshreyfingxma í ægi-
legu borgarastríði.
Lappómennskan lýsti sér í því að
tekið var að beita ofbeldi og yfir-
gangi gegn hinum róttæka verka-
lýðsflokki í landinu, sem afturhald-
ið taldi vera hinn gamla sterka
Kommúnistaflokk Finnlands. Fund-
ir verkamanna voru hindraðir, of-
beldi beitt við einstaklinga, lög-
brot varð daglegur viðburður og að
lokum tókst með þessum yfirgangi
að gera hinn róttæka verkamanna-
flokk ólöglegan og knýja hann til
að vinna á laun og svo hefur ver-
ið síðan. Lappomeimskan, — sem
,er einn angi fasismans, — hlaut verð
uga fyrirlitningu allra frelsiselsk-
andi manna og þótti smánarblett-
ur á Norðurlöndum.
Nú virðist svo sem teknar séu
upp aðferðir Lappomennskunnar hér
á íslandi.
Verkamannasamtökum er neitað
um fundarhús. Það er hótað að
spilla fundarfriði og eyðileggja hús,
ef verkamenn halda fundi. Óaldar-
flokkur er skipulagður af Heimdalli
og Skjaldborginni til að vera viðbú-
inn að ráðast á fólk, sem kæmi á
fullveldisskemmtun. Og lögreglan
bannar svo skemtun verkalýðsins,
en leyfir Lappo-skrílnum æsinga-
fundi þar í staðinn.
Fundafrolsi verkalýðsins í auð-
valdsþjóðfélagi sýnir sig í allri sinni
dýrð.
Og löggjafarsamkundan gengur á
undan í ofl>eldjnu. Forseti samein-
-aðs þings brýtur þingsköp á þing-
mönnum og meinar þeim að taka
til máls. Samtímis er svo soðin
saman yfirlýsing, full mótsagna og
ósanninda, til að reyna að svívirða
þingmenn Sósíalistaflokksins. Þessi
yfirlýsing er síðan þrílesin í, út-
varpinu og sóðalegasti áróður þjóð
stjórnarþýja síðan látinn fylgja í
erindaformi.
Á þennan hátt á að reyna að
skapa æsingar gegn Sósialistaflokkn
um.
Bak við æsingamar standa skipu-
leggjendur þeirra, lítil klíka brask
ara, sem hefur fyrst sölsað undir
sig mest alla seðlaútgáfu landsins,
steypt þjóðinni í stórskuldir og síð
an gert samsæri með bitlingalýðn-
um við ríkisjötuna um að einoka
auðæfi þjóðarinnar undir sig, en
Þessa dagana er það helzt til tíð
inda að Andvökur Stephans G.
Stephanssonar í útgáfu Sigurðar
Nordals eru afhentar 5000 Islending
um, meðlimum bókmenntafélagsins
j Máls og menningar. Aldrei fyrr hef
ur úrvalið úr æfiverki íslenzks höf-
uðskálds komist i hendur svo
margra Islendinga í senn. Áður en
Mál og menning varð til hefði slíkt
ekki verið hugsanlegt, bækur eru
á hinum almenna markaði svo dýr-
ar, að það er aðeins á færi efnaðs
fólks að eignast þær. Með stofnun
Máls og menningar hafa jafnvel fá-
tækustu heimilin í lcmdinu verið
■opnuð fyrir úrvalsbókmenntum inn-
lendum sem erlendum. Þúsundir
manna, sem áður áttu þess ekki
kost að eignast bækur, hversu mjög
sem þeir þráðu að auðga anda sinn
af bóklestri, sitja nú með hin vönd
uðu rit félags síns milli handa.
Andvökur er mikið rit að vöxtum,
400 Llaðsíður í Skirnisbroti, með
' 'ngangi Sigurðar Nordals prófess-
ers, og k-osta á almennum bókamark-
aði 20 íil 25 krónur. Félagsmenn,-
Mðls < g menningar fá þetta mikla
ntvark, auk Móðurinnar eftir Max-
ini Gcrki, Austanvinds og vestan,
eftir Noi>elsverðlaunahöfundinn
Pearl Buck, hins mikla og vandaða
rits um Húsakost og híbýlaprýði,
Rauðra penna (sem koma upp úr ára
og Tímarits máls -og menn-
ingar — allt saman fyrir einar tíu
krónur. Þetta er enn eitt Ijóst dæmi
um það hvernig samtök almennings
koma einstaklingum að mestu gagn..
Einmitt vegna þess að svo margir
leggjast á eitt, getur hver einstak-
ur aflað sér með lágmarkstilkostn
aði þeirra hluta, sem honum væri
ókleift .samtakalaust.
Nú þegar ljóð Stephans G. eru
að verða almenningseign er ef til
vill ekki úr vegi að benda með ör-
fáum orðum á nokkur einkenni hans,
þeini til leiðbeiningar og uppörfunar
sem eru honum alls ókunnir eða
óvanir.
Stephan G. Stephansson er ekki
formsins maður, og þeir, sein hæn-
ast að hlutunum sakir ytra útlits
þeirra, munu ekki fá metið hann
að verðleikum við snögga sýn eða
skjóta viðkynningu, en hinir, sem
meta -h lutina aðeins eftir ytra út-
lití munu hafa aðeins takmarkaða;
ánægju af Stephani. Ég hygg ekki
fjarri lagi að líkja ytra borðinu á
skáldskap hans við íslenzka nátt-
úru í litauðgi sinni og margbreyti-
leik, með inndælum gróðri í döluin'
og unaðslegum blómjurtum mitt í
hraunum og fjalllendi. Þessi feg-
urð er aí allt öðru tagi en fegurðin
á mannvirkjum stórstaðanna, sem
halda þjóðinni sjálfri í fjötrum með
þrælalögum og ofbeldisher. —
Þessi valdaklíka óttast að sannleik
urinn sé sagður um hvernig hún
rænir þjóðina. Þessvegna er hún
nú að reyna að brjóta einu stjórnar
andstæðingana á bak aftur með of-
beldi.
En eini verklýðsflokkur íslands,
Sósíalistaflokkurinn, skal standast
allar árásir þessarar bnskarakliku. [
oft er formað af helzti tauga-
næmri hönd og fjarri öllum upp-
runaleik. I skáldskap Stephans er
eins og náttúran sé sjálf að verki,
eðli hans er mjög upprunalegt, hann
á allt sitt undir sól og regni, en
þó -er sérhver hugsun hans böðuð
í ljósi upplýsingarinnar. Þegar mað-
ur les Ijóð Stephans er það ólikt
því að komm í Tæktaðan skrautgarð,
þar sem sérhvert lilóm virðist vera
gróðursett þannig að það teygi sig
á móti vegfarandanum; skáldskapur
Stephans er ekki heldur líkur lista
safni, þar sem myndirnar hanga
þannig við ljósinu að allt njóti
sín sem bezt í augum þess áhorf-
anda, sem hefur skroppið hingað
inn gegn fárra aura gjaldi mitt í
önnum dagsins. Vilji maður kynnast
Stephani G. og fá metið ljóð hans
verður maður að leggja stund á
þau, lesa þau upp aftur og aftur,
velta fyrir sér orðunum, setningun-
um, byggingu kvæðisins og inntaki,
m. ö. o., leggja dálítið á sig. Það,
er eins og að ganga um ísland,
bygðir og óbygðir, skoða h-olt þess,
hraun og grundir, ganga upp íneð
ám og lækjum, klífa fjöll og jökla.
Að lesa ljóð Stephans, það er í raun
inni dálítið svipað og v-era í Far-
fuglahreyfingunni. tMaður er ekki
liorinn, maður verður að ganga sjálf
ur, taka sjálfur hvorn fótinn fram
fyrir annan. Það er stundum br-att,
stundum er maður í einstigi; tn á-
reynslan borgar sig, maður er aldrei
svikinn. Það er ekki til það kvæði
eftir St-ephan, sem ekki borgar sig
að hafa lesið niður í kjölinn. Hann
er sú tegund skálda, að maður verð
ur sjálfur sterkari á þvi að lesa
hann, glaðari, bjartsýnni, trúaðri á
lifið, heiðarlegri, hraustari, hann
veitir sama þroskann og fjallgöng
ur, því náttúra ístands, ásamt liimni
sí'num lifir- í lionurn hrein og öðluð.
Ekki þarf maður að óttast að
Stephan G. fari með staðlausa stafi
eða rugl og liann leynir aldrei innra
tómleik undir hvellum málmhljómi
eða einum saman „stíl“, aldrei narr
ar liann lesanda sinn; honum eru
þau verðmæti hugstæðust, sem
heilbrigðum náttúrlegum manni eru
hjartfólgnust. Og hann iiiýtur að
vinna á eftir því sem liann er oftar
lesinn og betur, og þegar maður
er löngu þreyttur á allri þeirri
ljóðagerð, sein er aðeins innantóm
formlist, þá hverfur maður aftur
til Stephans-ljóða, og þykir þau nú
fegurri en nokkru sinni.
y Lesendur, sem eru því óvanir að
lesa sierkt og persónulegt skálda
mál eiga um ýmsar Leiðir að velja
til að iesa sig inn í Stephan G.
Mörgum væri e. t. v. ráð að byrja
á þeim kvæðum hans, sem búa yfJ
ir hreinastri og etnfaldastri ljóð-
rænu, eins og t. d. Við verkalok,
tils. 226, Hver er alltof uppgefinn,
bls. 236, Kvöld, bls. 323, lesa þau
upp aftur og aftur, þangað til þau
eru orðin manni ljós éða kann þau.
Það var að minnsta kosti mín að-
ferð við lestur Stephansljóða. Þeg-
ar inaður hefur -einu sinni lært að
þekkja rödd hans hefur- maður öll
skilyrði til að færast hin þyngrj
kvæðin í fang, þar sem náttúru-
ljóðræna, táknmál og heimspekieru
samslungin oft af jötunefldumál-
fari fremur en dverghögu. öðrum
mundi e. t. v. henta betur að byrja
á þeim kvæðum sem fela í sér
sögu, eins og t. d. kvæðið um Sig-
urð trölía, bls. 43, eða Jón hrak á
bls. 54, og þá ekki sízt hinn ljósa
og létta kvæðaflokk Á ferð og flugi,
bls. 133- 168. Sumir mundu án efa
gera réttast í því að ráðast þegar í
stað i það stórkvæði bókarinnar, er
fyrst mætir auganu, kvæðið Skaga-
fjörður, sem liyrjar á bls. 4, og
hætta ekki við það fyrr en maður
er búinn að lesa það og þrálesa út
í æsar. Sá sem les það með athygli
mun ekki geta stillt sig um það,
að loknum leslri, að fletta upp tit-
ilopnu bókarinnar, þar sem mynd
höfundarins er prentuð, og virða
um stund fyrir sér hina ógleyman-
legu andlitsmynd skáldsins, sem er
jafn eðalborin og hin tignustu kvæði
hans. En öllum, sem eignast þetta
úrvat úr æviverki einhvers stórfeng-
legasta ljóðskálds nútímabókmennta
vorra, vil ég ráða til þess að lesa,
vandlega inngang þann, sem Sigurð-
ur Nordal hefur ritað framan við
þessa útgáfu sína af Andvökum,
Um leið og inngangurinn er hið
vandaðasta og greinargleggsta yfir-
lit, sem til er um skáldið og verk
lians, er ritgerðin öll yljuð upp af
aðdáun þeirri, sem höfundur hefur
á skáldanda Stephans, en slík að-
dáun hlýtur að vakna hjá liverjum
þeim, sem gerir sér verk skálds
ins og ævi að rannsóknarefni, en
þó mest hjá þeim rannsóknurum
hans, sem gáfaðastir eru og bezt
menntir. Fáir höfundar bera gæfu
til að rlta jafn ijóst og skilmerki-
lega og Nordal, ekki síður þegar,;
hann leggst dýpst en þegar hann
talar urn hina auðveldari hluti. Stíll
hans er runninn saman af hinu
íbezta í alþýðumáli og lærðu máli.
Við annan lestur bókarinnar mun
lesandi bezt finna hve djúpum rót-
um er festur skilningur Nordals á
skáldinu og vera þakklétur fyrir
að hafa haft svo vinhlýan og glögg
)
skyggnan stuðningsmann og leið-
beinanda við hlið sér á leiöinili
i um land-eignir Stephans, sem ella
mundu hafa orðið almenningi stór
um torveldari aðgöngu.
Mig langar til að tilfæra stuttan'
kafla úr niðurlagi inngangsins til
. þess að sýna hvernig „landneminn
mikli“, sem átti allt sitt undir sól
og regni hefur staðist próf rann-
sóknara síns, hins stranga og lærða
bókmenntagagnrýnanda. Honunr
farast þannig orð, bls. LAA:
„Það er ef til vill ekki úr vegi
að geta þess að lokum, að ég sá
aldrei Stephan G. Stephansson og
kynntist honum ekki persónulega,
nema livað örfá bréf fóru á milli
okkar á efstu árum hans. Þó að ég
læsi nokkuð af kvæðum hans ung-
ur lærði ég seinna að ineta hann en
nokkurt annað af höfuðskáldum vor
um. Ég setti lengi fyrir mig agnúana
á forini lians, sem ég sé enn enga
ástæðu til að draga fjöður yfir.
Eftir að ég fór að sökkva mér niður
í að skilja hann' gat það komið yfir
mig að finnast hann þreytandi galla
laus, að liann hefði verið skemmti-
legra viðfangsefni ef ég í aðra rönd-
ina hefði fundið einhverjar eyður í
hæfileika hans, öfgar eða veilur í
skapferli hans. Því fer svo fjarri
að ég hafi haft neina löngun tii
þess að gylla hann, að ég hef leit-
að dauðaleit að einhverjum högg-
stöðum á honum í bréfum hans,
þessum. sæg af einkabréfum til alls
konar manna, sem honuni gat
aldrei til hugar komið að yrðu birt
atmenningi. En ég reið ekki feitum
hesti frá þeirri leit. Ef nokkuð er
að mununuin er maðurinn, sem
kemur frám í bréfunum enn gróm-
lausari en kvæðin sýna, gætnari og
grandvarari, hárvissari í dómum á
'sjálfan sig og skilningi á sjálfum
sér. Allt sem ég hef þótzt athuga
skást um Stephan hafði hann séð
betur sjálfur. Eg hef gefizt upp
fyrir honum, setzt við fótskör hans.
Það er sannleikurinn. Um kvæði
hans hefur mér fundizt því meira
sem ég las þau betur, og rikari
skilningur á manninum hefur varp
að á þau nýjum ljóma. Maðurinn
reyndist því skeimntilegri og girni-
legri til fróðleiks sem ég gerði mér
betri grein fyrir því að styrkuú
lians er ekki styrkur fátæktarimiar,
heldur auðlegðarinnar, — að þar
eru sundurleitir og óstýrilátir mis-
kliðir í eðlisþáltum og æfiraunum
stilltir til fjölraddaðs samræmis.. . .
Haiín stóð djúpum rótum í ís-
lenzkri menningu og ræktarsemi við
hana. Islenzk fræði, forn og ný,
Framhald á 3. síðu.
Maltín,
Bru$$íd jólaölíd fíman~
lega, þeím mun beíra
verdur það.
fjjÍM áxió
Okaupíélaqié
51. L p/jlílun
iLkfita^cjampiH