Þjóðviljinn - 18.11.1942, Side 3

Miðvikudagur 18. nóv. 1942.
Þ JOÐVIL JINN
I
0JðOVIiilNN
Útgefandl:
Sameiningarflokkur alþý0u —
Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (éb.).
Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjóm:
Hverfisgötu 4 (Víkingsprent).
Sími 2270.
Mgreiðsla og auglýsingaskrif-
-itofa: Austurstræti 12 (1. hæð).
Simi 2184.
'íkingsprent h.f., Hverfisgötu 4.
Lýðræðí
Hornsteinn lýðræðisins eru
frjáls, virk samtök fólksins, fé-
lög, þar sem fjöldinn sjálfur
ræður ráðum sínum, fylgist með
í öllu, sem gerist í þjóðfélaginu,
lætur í ljós skoðanir sínar á því,.
fylkir sér til baráttu út af því,
beitir áhrifum sínum til að
knýja fram breytingar, tekur
þannig beinlínis þátt í því að
stjórna Íandinu.
Aðeins með svona starfi
fjöldafélaganna fær lýðræðis-
fyrirkomulagið það lifandi inn-
tak, sem hindrar að það verði
bara orðin tóm, form, sem hægt
sé að fylla af innihaldi fjand-
samlegu lýðnum.
Með hinum almennu kosning-
um fjórða hvert ár fær fólkið
tækifæri til þess að skipa svo
völdum og áhrifum, ’sem það á
hverjum tíma hefur þroska til.
En með nægilega virku starfi
fjöldans í samtökum sínum
milli kosninga og með því að
einbeita áhrifum sínum á ríkis-
stjórnina getur fólkið éinnig
milli kosninga haft áhrif á rík-
isstjórn og framkvæmdir i land-
inu. Alveg sérstaklega nauðsýn-
leg verða slík tengsl, ef um rík-
isstjórn er að ræða, sem við örð-
ug kjör og magnaða mótspyrnu
valdamanna, er a$ vinna að j
hagsmuna- og hugsjónamálum
fjöldans sjálfs.
Því er það, að þær tillögur,
sem fram hafa komið m. a. á
þingi Bandalags starfsmanna
ríkis og bæja um nána sam-
vinnu milli þess bandalags, Al-
þýðusambandsins, Búnaðarfé-
lagsins og Fiskifélagsins, eru
mjög athyglisverðar og stefna í
rétta átt. Ásamt fleiri slíkum
fjöldasamtökum eins og Fiski-
manna- og farmannasamband-
inu, kaupfélögum, menningarfé-
lögum o. fl. gæti hér orðið um
bandalag fjöldasamtakanna í
landinu að ræða, sem hefði stór-
kostleg áhrif og myndi auka
mátt fólksins til framkvæmda
á áhugamálum sínum stórum.
Skipun slíks bandalags fjölda-
samtakanna utan um helztu
stefnu- og áhugamál, sem starf-
andi stéttir landsins nú bera
mest fyrir brjósti, er viðfangs-
efni, sem sarntök fólksins þurfa
að snúa sér að að leysa.
■ ■ é Sósíalismi og lýðræði II.
lýðræðisins
i.
Orðiö „lýöræöi" er þýöing
á grísku orði (demos=lýöur,
kratos=stjórn), og hiniþ mikli
spekingur fornaldarinnar
Aristóteles, varö fyrstur til aö
túlka hugtakiö. Hann taldi
lýöræöið vera stjórn fólks-
ins, andstætt fámennnisstjórn
eöa einveldisstjórn. En „lýö-
stjórn“ Aristótelesar var mikl-
um takmörkunum bundin
það var lýöstjórn frjálsbor-
inna manna. En hiö gríska
þjóöfélag, sem Aristóteles var
alinn upp í og markaöi póli-
tískar og félagslegar skoöan-
ir hans, hvíldi aö miklu leyti
á vinnu ófrjálsra manna,
þrælanna. Hinn ófrjálsi múg-
ur átti engan samastaö í lýö-
ræöi Aristótelesar. Hiö vinn-
andi fólk var utangarös í
pólitískum efnum. Á vonrm
dögum mundi slíkt „lýöræöi"
vera taliö harla fánýtt, og af
þvi er auösætt, aö lyöræöis-
hugtakiö er mjög breytilegt
!að inntaki. Lýöræöiö hefur
tekiö miklum stakkaskiptum
frá dögum þessa manns, sem
fyrstur skilgreindi þaö.
t Róm hinni fornu ríkti
lýöræði á dögum lýöveldisins,
eftir aö konungsvaldinu haföi
veriö steypt af stóli. En á því
voru einnig miklar hömlur.
Þar höföu plebejarnir, undir-
stéttin, sem aö vísu var frjáls-
borin, ekki kosningarétt, og
þaö tók hai’öa og langvinna
baráttu, aö þeir fengi full
borgaraleg réttindi.
Pólitískri þróun hinnar
klassísku fornaldar lauk með
uppkomu keisaralegs einveld-
is og margþættrar embættis-
mannastjórnar. Þegar Róma-
veldi hrundi í rústir komu
nýjar þjóöir fram á sjónar-
sviðiö og ríkti meö þeim frá
fornu fari lýöræöislegt stjórn-
arfyrirkomulag, blandaö sterk
um þáttum höföingjastjórnar.
Á miööldum óx höföingja-
valdinu ásmegin, en jafnan
lií'Öu þó víöa öflugar leifar
alþýölegs stjórnaríars, þótt í
smáum stíl væri. Bændur í
þorpasamfélögum miöaldanna
stjórnuöu málum sínum sjálf-
ir, einkum er aö því snerti
ræktun jarðarinnar og til-
högun sameiginlegra þorps-
málefna. Og í borgum miöald-
anna spratt fyrsti vísirinn aö
borgaralegu lýöræöi nútím-
ans. I iöngildunum læröu
borgarar og handverksmenn
aö stjórna sjálfir málefnum
þeim, er vörðuöu iön þeirra
og atvinnu. Því næst tóku
þeir alla stjórn borganna í
sínar hendur og stofnuöu
borgríki, sem voru sjálfstæö
í flestum efnum. Það valt á
ýmsu um stjórnarfarslega
þróun þessara borga: víöá
breyttist lýöræöiö í fámennis-
stjórn eöa einveldi. Þegar
stéttaskiptingin færöist í auk-
ana í borgunum birtist hin
pólitíska barátla í mjög líkum
myndum og vér könnumst viö
úr stjórnmálasögu síöustu
aldar, stjórnmálasaga hinna
einstöku borga er pólitísk bar
áþtusaga hins borgaralega
þjóöfélags í smáum stíl.
Ríkisvald miöaldanna var
mjög veikt og tvístraö víöast
hvar, enda voru þjóöríki í nú-
tímamerkingu þess orös tæp-
lega til. Þaö er ekki fyn* en í
lok miöalda, á 14., 15. og 16.
öld, aö ríkisvaldinu fer áö
vaxa fiskur um hrygg og þjóö
ríkin komast í þæru föstu
skoröur, sem þau eru nú í.
En í sama rðund og ríkin fara
aö skríða saman úr hinum
sundruöum landshlutum og
héruðum miöaldanna, fer að
bera á pólitískum nýmyndrm-
um, sem nefndust stétta-
þing. Aöallinn, kirkjan og
borgarastéttin sendu fulltrúa
sína á þing þessi, í örfáum
löndum, áttu bændur einnig
fulltrúa á stéttaþingunum. Á
þingum þessum reyndu stétt-
irnar aö grundvalla viss póli-
tísk réttindi, sem alla stund
síöan hafa veriö talin frum-
réttindi frjálsborinna þegna;
réttinn til fjái*veitinga, rétt
til aö hafa hönd í bagga inn
skattaálögur. Segja má, áð
pólitísk barátta í nútíma-
skilningi sé sprottin upp úr
(ihlutun stéttanna um Ifjái’-
veitingarvaldiö og skattaálög-
ur.
Þegar þjóöfélag miöaldanna
tók aö hrörna og borgarastétt
in óx aö efnalegu valdi og
pólitískri veraldarvisku uröu
kröfm’ hennar um aukin rétt-
indi æ háværari. 16. og 17.
öldin eru aldir hinna fyrstu
borgaralegu byltinga. Á meg-
inlandi Evrópu lýkur þessum
byltingartilraunum svo, áö
allar stéttir þjóöfélagsins
ganga sér til húöar og kon-
unglegt einveldi tekur að sér
umsjá mála þeirra. En á Eng-
landi haföi borgarastéttin
eflzt svo mjög, að hún gat
kúgaö konungsvaldiö til áð
staöfesta rétt enska þingsins
til fjárveitinga og skattaá
lagninga, og nokkur réttindi
önnpr, er tryggöu persónu-
legt frelsi manna.
í baráttunni fyrir auknum
frelsisréttindum, bæöi í ver-
aldlegu og trúarlegu sviöi,
hafði borgarastéttin haft for-
ustuna í byitingarhreyfing-
um 16. og 17. aldar. En þó
var hún ekki ein um hituna.
Hin undirokaöa bændastétt
haföi einnig borið fram sínar
kröfur. Það kom i ljós, áö
bændur skildu frelsisbaráttu
aldar sinnar á sína vísu. Þeg-
ar Marteinn Lúter bar fram
Hröfuna um „frelsi kristins
manns“ skildu þýzkir bændur
þaö svo, aó þeir skyldu losna
undan kvööum og álögum
stórjaröeiganda, aöals, og
klerka. Hinn staöfestulausi
öreigalýöur aldarinnar geröi
sér óljósar hugmyndir um, aö
frelsiö væri fólgið í sameign
framleiöslutækja og réttlátri
skiptingu jaröneskra gæða.
Þannig túlkaði hver stétt
írelsisréttindin á sína vísu
allt eftir því, hvar hún var
í sveit sett í félagslegum efn-
um. Enn var pólitískt vitund-
arlíf undirstéttamia mjög ó-
ljóst og rughngslegt, og aldir
liöu áöur en menn geröu sér
þess ljósa grein, hvaö þeir
vildu og eftir hverju þeir
kepptu.
2.
18. öidin varö öld hinna
sigursælu borgaralegu bylt-
inga. Þaö var öld skynsem-
innar og mannréttindanna.
Hugsuöir borgarastéttarinnar
túlkuöu pólitískar og efna-
hagslegar þarfir hennar og
töldu þær í samræmi við hin
eilífu lögmál skynseminnai’.
Þeir oi’öuöu frelsiskröfur henn
ar skýrar en fyrr hafði veriö
gert, og kölluöu þær eilífan
háttúrurétt mannanna.
' Hinn 4. júlí 1776 komu full-
trúar amerískra nýlendu-
manna til fundar og sam-
þykktu áö segja skilið við
England. í yfirlýsingu þessari
var komizt svo aö orði, aö
allir menn væru fæddir jafnir
og heföu fengið' í vöggugjöf
af skapara sínum nokkur rétt
indi, sem ekki yröu framseld:
líf, frelsi, hamingjuþrá og
tækifæri til aö afla sér eigna.
Mennirnir heföu stofnaö meö
sér stjórn til þess aö tryggja
þessi réttindi, og ríkisvaldið
væri því upprunniö úr skauti
fólksins. Þegar stjórn bregzt
umboöi sínu og þverbrýtur
þessi eilífu og náttúrulegu
réttindi, þá er það réttur
fólksins aö afnema þessa
stjórn og setja nýja á stofn.
Fimmtán árum síöar voru
þessar hugmyndir skráisettar
í stjórnarskrá Frakklands,
hinni fyrstu, sem samþykkt
var í hinni miklu frönsku
byltingu. Mannréttindayfir-
lýsing frönsku byltingarinnar
varö síöan sá gunnfáni, er
(borin var fyrir ifrelsishreyf-
ingu 19. aldar.
í yfirlýsingum sínum birt-
ist borgarstéttin sem fulltrúi
allra manna, allra kúgáöra og
undirokaðra stétta. En í
reyndinni, í pólitískri fram-
kvæmd, kom þó brátt berlega
í ljós, aö hún haföi reist sér
huröarás um öxl. Áður en
langt um leiö reyndust stétt-
arhagsmunir borgarstéttar-
innar svo þröngur bás, aö áör
ar stéttir, sem lægra voru
settar, fundu þar ekki skjól.
í hæla borgarastéttinni kom
sögulegur fylginautur hennar,
verkalýðurinn. Þaö haföilengi
verið grunnt á því góöa meö
verkalýö og borgarastétt. Frá
Uþphaí'i haföi öreigi og auö'-
borgari staöiö á öndveröum
meiö í hagsmunatogstreit-
unni, en jafnskjótt og borg-
arastéttin varö ráöandi stétt
í þjóöfélaginu, hlutu hags-
munaárekstrar einstakra
verkamanna og atvinnurek-
anda að snúast yfir í baráttu
tveggja andstæöra stétta.
Borgarastéttin gat ekki seilst
til valda upp á eigin spýtur.
Hún varö aö leita fulltingis
verkalýösins og annarra lág-
stétta til þess aö geta gengiö
á milli bols og höfuös á aöals-
og konungsvaldinu. Hin
franska stórborgarastétt heföi
ekki getaö hrundiö einveldinu
og hinum gömlu sérréttinda-
stéttum af stóli, ef bændur og
alþýöa borganna heföu ekki
gengið fram í fylkingarbrjósti
og veitt hinu gamla skipulagi
þung högg og stór. Það var
einnig aö þakka hinum al-
þýölega eldmóöi fronsku lág-
stéttanna, aö Frakkland fékk
staöist sókn og íhlutun hins
evrópsku afturhalds.
En hvernig ætlaöi borgara-
stéttin aö launa alþýðunni
greiöann? í stjórnarskránni
1791 var þegnunum skipt í
virka og óvirka borgara. Hin-
ir virku borgarar höföu einir
kjörgengi og kosningarétt, og
hvortveggja var bundiö viö
eign og skattgreiöslu. Þegar
öllu var á botninn hvolft, þá
voru mennirnir ekki fæddir
jafnir nema á pappír mann-
réttindaskrárinnar! Raunar
var almennur kosningaréttui’
settur á í stjórnarskrár þeirri,
sem samþykkt var tveimur
árum seinna, en sú stjómar-
skrá kom aldrei til fram-
kvæmda.
En umrót byltingarinnar
haföi komiö mikilli ólgu
af staö í huga hins óbreytta
múgs. Borgarastéttinni stóö
stuggur af hinum póli-
tísku hræringum, er fram
fóru í undirdjúpum þjóöfé-
lagsins. Mannréttinda- og
frelsiskröfur hennar höföu
veriö hiö bitrasta vopn í
hendi hennar meöan hún átti
í höggi viö hinar gömlu valds
stéttir. Nú varð viöbúiö aö
borgarastéttin yröi vegin meö
sínum eigin vopnum. Þaö leiö
því ekki á löngu áður en borg
arastéttin tók aö þrá sterka
stjórn, jafnvel einveldisstjórn,
er gæti haldið lágstéttunum
í skefjum og afstýrt því, áð
þær heyttu uppreisnarrétt-
ar mannréttindaskrárinnar.
Franska borgarastéttin flýöi í
faöm Napóleons og fól honum
umsjá mála sinna. 19. öldin
átti eftir aö sanna þaö, áö
borgarastéttin gat þrifist
mæta vel undir verndarvæng
einveldisins. Oftar en einu
sinni afsalaöi borgarastéttin
pólitískum frumburöarrétti
sínum fyrir baunaskál at-
vinnulegs öi’yggis. Þvi lengra
Framhald á 4. eíðu.