Þjóðviljinn - 28.11.1942, Page 3

Laugardagur 26. nóvember 1942.
Þ70Ð VIL JIRIV
tSfðOVlUIMfl
utgetand):
Sameiningarflokkur alþýðu ■—
Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (áb.).
Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjóm:
Hverflsgötu 4 (Víkingsprent)
Sími 2270.
Atgreiðsla og auglýsingaskrií-
^tofa: Austurstræti 12 (1. hæfl).
Sírní 2184.
kingsprent. h.f., Hverfisgötu 4.
Samvionu-
félðgín
Samvinnufélög íslenzkra
bænda, kaupfélogin, eins og
þau löngum hafa veriö’ köl-
uö, eru fyrsti votturinn um
skipulega sókn íslenzkra
öreiga á hendur auövaldi og
afturhaldi.
Þessari sókn hinnar snauðu
aiþyou var auövitaö mætt meö
gagnsokn auöjöíranna. og aft-
urnaidsms, „kaupmaöur, sýslu
maöur og íaktor” fylktu liöi,
og þær voru ófáar hungur-
árásirnar, sem geröar voru á
hina örsnauöu samvinnu
bændur er áttu vit og mann-
rænu til aö reisa merki bænda
stéttarinnar. Auövitaö eign-
uöust „kaupmaður, sýslumaö-
ur og faktor” samherja meöal
bænaanna, auðvitaö voru þar
til lítilsigldir menn, sem ekki
skildu baráttu stéttar.nnar
og gengu í liö meö sinum
svörnustu andstæöingum. Auö
vitaö segjum vér, því sagan
sýnir aö þannig er þetta ætíö.
aöeins þeir gáfuöustu og
þroskuöustu skilja eðli stétt-
arbaráttunnar, hinir, sem mið
ur eru geröir, svíkja stétt
sína, þetta sýnir barátta sam-
vinnubændanna og þetta sýn-
ir barátta verkafólksins innan
verkalýösfélaganna.
Samvinnufélög bændanna
hafa aö mestu haldiö sér við
sviö verzlunarmálanna og
þannig hefur því veriö hátt-
aö meö íslenzka samvinnu
hreyfingu yfirleitt, hún hefur
lítiö gefiö sig aö framleiösl-
unni. ÞaÖ eru raunverulega
þrjú svið, sem kaupfélögin
hafa fjallaö um, þau hafa
annazt vörukaup og vörusölu
fyrir bændur og þau hafa
veitt þeim rekstrarlán. Sam-
vinnumenn munu almennt
líta svo á, áð æskilegt sé, aö
þessar þrjár starfsgreinir fé-
laganna séu aðgreindar, en
meöan dreifbýliö helzt, er litl-
um efa bundið aö bændur
láta kaupfélögin starfa sem
framleiöendafélög (afuröasölu
félög), neytendafélög (vöru-
kaupafélög) og sem rekstrar-
lánafélög og viröist sem vel sé
við þaö skipulag hlítandi. En
hvaö sem því líöur, þá er
augljóst aö afuröasölumál
bænda og lánsfjárþörf þeirra,
er algert sérmál stéttarinnar,
stm hún á aö fjalla um innan
sinna eigin samtaka, og þess
vegna er óeölilegt, að þeir sem
ekki vinna aö landbúnaðar-
Alyktun flokksþingsins um samvinnumal
Þeir sem eiga samelglnlega hags-
mnni elga að vlnna saman innan
samvinnnhreyiingarinnar
Þriðja þing Sameiningarflokks alþýðu — Sósíalistaflokksins
telur, að samvinnufélög smáframleiðenda og neytenda séu ein
þýðingarmestu hagsmunasamtök alþýðunnar. Þessvegna hvetur
flokksþingið alla meðlimi flokksins til að taka virkan þátt í
starfi þessara hagsmunasamtaka og vinna að því af fremsta
megni, að fá þau til samvinnu við verkalýðsfélögin og önnur
liagsmuna- og menningarsamtök alþýðunnar og til þess að taka
upp með þeim fjölþætt umbóta og framfarastörf til þess að
hnekkja völdum afturhaldsins og gera áhrif alþýðusamtakanna
það afl, sem mótar stefnu þings og stjórnar.
Flokksþingið vill einkum benda á þrjú megin starfssvið sam-
vinnufélaganna:
a) Samvinnufélög bænda.
b) Samvinnufélög neytenda.
^ c) Samvinnuféiög smáútvegsmanna.
I Þótt sjálfsagt sé, að samvinnufélög þau, sem starfa á þessum
■ mismunandi sviðum, hafi sín á milli sem nánast samstarf, þykir
augljóst, að samvinnufélög bænda þurfi að hafa með sér sér-
stakt samband, samvinnufélög neytendanna annað og samvinnu-
féiö'g smáútvegsmanna hið þriðja, en þó geti vel komið til mála,
að þessi sambönd myndi síðan allsherjar samtök, Samband ís-
lenzkra samvinnusambanda.
Greinargerð.
a) um samvinnufélög og
samvinnusamband bænda.
Bændurnir hafa veriö braut
ryðjendur á sviöi íslenzkra
samvinnumála og samvinnu
félög þeirra, kaupfélögin hafa
í senn veriö framleiöendafé-
lög, neytendafélög og rekstr-
ariánafélög. Sennilegt er, að
viöa á iandinu h-'lriist þetta
form bændasamvinnufélag
anna enn um sinn, en þróun-
in mtm þó alstaðar stefna
í þá átt að aögreina þessar
þrjár starfsgreinar félaganna
og sumstaöar á landinu eru
þær þegar aögreindaor, en
hvort sem samvinnufélög
bændanna eru hreinræktuö
framleiöendafélög eins og t. d.
Sláturfélag Suöurlands eöa
framleiöenda-, neytenda- og
rekstrarlánafélög eins og t. d.
Kaupfélag.Eyfirðinga, þá hlýt
ur framleiðendasjónarmiöið
innan þessara félaga, en þaö
er algert sérmál bændanna..
aö vera svo ríkt, áö hvorki
geti talizt æskilegt né eöli-
legt, að menn, sem ekki starfa
að landbúnaöarframleiðslu
séu meðlimir þessara félaga,
enda sýnir reynslan, að kaup-
félög bændanna hafa ekki
reynzt þess umkomin, aö
framleiöslu, starfi í þeim fé-
lögum, sem annast þessi mál.
Þessi staðreynd skapar þá
nauösyn, aö í kaupstööum og
kauptúnum veröi mynduö
hreinræktuö neytendafélög,
(vörukaupafélög), á sam-
vinnugrundvelli og að þau
hafi samband og samstarf
sín á mílli, og starfi á allan
hátt hliðstætt viö kaupfélög
bændanna, og hafi við þau
vinsamlegt samstarf um öll
þau mál, sem báöum eru sam
eiginleg. En þá er enn eftir
þriöja hagsmunasviö íslenzkr
ar alþýöu, þar sem samvinnu
félaga er þörf. Smáútvegs
menn og fiskimenn þurfa aö
mynda öflug samvinnufélög
um útvegun útgeröamauö-
nauösynja, sölu aflans og
fleira, og þeir veröa áö eign-
ast landssamband.
Hér hefur minnzt á megin-
drætti þess skipulags, sem ís-
lenzk samvinnuhreyfing þarf
aö taka á sig til þess að geta
orðið svo voldug sem henni
ber og til þess aö geta orðiö
þaö tæki í hagsmunabaráttu
alþýðunnar, sem hún á aö
verá. Hagsmunasviðin, sem
samvinnuverzlun nær til hér
á landi fyrst og fremst eru
þrjú: landbúnaöurinn, neyzlu
þörfin og smáútgeröin. Auð-
vitaö eiga þeir, sem mynda
samvinnufélög smáútvegs-
manna einnig heima í neyt-
endafélögunum, , og ef félög
bændanna eru eöa veröa hrein
framleiðslufélög (vörusölufé-
lög), eiga bændurnir þar einn
ig heima, en að sjálfsögðu
munu svið þessara félaga víða
mætast, og líklegt er aö bæöi
félög bænda og smáútvegs-
manna muni víða annast
innkaup á nauösynjavöru fyr
ir félaga sína, og getur undir
mörgum kringumstæðum far-
iö vel á því.
Heildarskipulag samvinnu-
málanna yrði samkvæmt
þeim tillögum, sem hér hafa
verið ræddar, og eru tillögur
Sósíalistaflokksins, áð þrjú
samvinnusambönd verði mynd
uö, samvinnusamband bænda.
samvinnusamband smáútvegs
manna og samvinnusamband
neytenda. Þessi sambönd
ættu svo öll aö sameinast í
einu allsherjar sambandi,
Sambandi íslenzkra samvinnu
sambanda.
vera um leiö hagsmunasam-
tök neytenda i öörum stétt-
um, ne smáframleíöenda viö
sjóinn.
b) Um neytendafélög og
samband þeirra.
A síóustu arum hafa vaxiö
upp vio sjavarsiöuna almorg
hremræktuó neyuendafélög, er
starfa a samvmnugrunavelli
Verkefni þessara félaga er aö
útvega meöiimum sinum hvers
konar neyzlu- og notavöru
meö sannvlröi. Morg þessara
f'élaga eru þannig sett, aö þau
eiga þess engan kost, aö vera
meölimur í S. I. S., því kaup-
íéiög bænaa eru staríandi á
sömu stöðum og félög þessi,
en aðeins eiut kaupfélag á
hverjum staö getm' aö jafnaöi
fengiö inngongu í S. I. S.
Kaupfélög bændanna hafa ó-
sjaldan sýnt þessum neytenda
félögum fullan fjandskap þótt
ótrúlegt kunni aö virðast, þeg
ar þess er gætt, aö neytenda-
félögin viö sjávarsíöuna sigla
í kjölfar samvinnubændanna
og eru aö leitast við aö vinna
hliöstætt starf fyrir kaup-
staöa og kauptúnabúa við þaö
starf, sem kaupfélögin hafa
unniö fyrir bændur, og aö
þeir, sem í sveitum búa og
hinir, sem við sjávarsíðuna
búa, eiga, þegar alls er gætt,
samleið í hagsmimabarátt-
unni. Skiljanlegt veröm: þetta
þó, þegar þess er gætt, aö
kaupfélög bændanna eru fyrst
og fremst samtök þeirra um
framleiðslu, og hversu óeðli-
legt er, að kaupstaöabúar
fjalli um þau mál, sem og
aö þessi framleiðendafélög
fjalli um kaup á vörum fyrir
kaupstaöabúa.
Þegar alls þessa er gætt
veröur augljóst, aö þaö myndi
verða íslenzku samvinnu-
hreyfingunni til mikils fram-
dráttar, að sameina öll hin
starfandi neytendafélög í eitt
samband og efla þau og
styrkja af fremsta megni og
það í fullri vinsemd og sam-
starfi við kaupfélög basnd-
anna og samband þeirra.
c) Um samvinnufélög smá-
útvegsmanna og sambánd
þeirra.
Sú breyting hefur orðið á
útgerð í flestum sjávarþorp-
um landsins á síðari tímum,
að í staö þess, að útgerðin
var áður á eins eða mjög
fárra manna höndum í hverju
þorpi, hefur hún nú færzt á
fleiri hendur, og um leið orö-
iö smáframleiösla, þar sem út-
gerðarmaöurinn er imdh
flestum kringumstæöum starf
andi við útgerðina. Þessi breyt
ing hefur leitt til þess, að það
er nú aökallandi og knýjandi
nauðsyn, aö þessir smáfram-
leiöendur myndi meö sér sam
tök á samvinnugrundvehi um
öflun útgerðarnauðsynja, svo
sem beitu, olíu, veiöarfæra o.
fl., um sameiginleg frystihús
og ef til vill fleiri sameigin-
legar byggingar fyrir útgerð-
ina á hverjum staö og um
sölu sjávarafuröa.
Á þessu sviöi er næstum allt
óunnið, en þaö veröur aö
vinna ötulega, því það er smá-
útvegsmönnum hin mesta
nauðsyn að sameinast um
hagsmunamál sín og það án
tafar og þaö verður bezt gert
meö því að stofna samvinnu
félög smáútvegsmanna í
hverju sjávarþorpi og iriynda
landssamband allra þessara
félaga.
Framhald af 2. síðu.
fyrir nokkra blóðpeninga í ríkiskass-
ann.
Meðan nágranna- og frændþjóðir
okkar líða skort og hverskyns þreng-
ingar, þykjumst við íslendingar hafa
efni á að fóma sonum okkar og
dætrum, og þá um leið framtíð okk-
ar, á altari Bakkusar.
íslendingar, og einkum hinir ráð-
andi menn í þjóðfélagi okkar, til
ykkar beini ég máli mínu. Við höfum
nýlega heimt öll völd í okkar hend-
ur. Nú ríður á að þjóðin bregðist
ekki sjálfri sér. Helzt verða hinir
ungu menn og konur, sem erfa land-
ið, að verða föðurbetrungar, ef vel
á að fara.
Eg spyr ykkur í fullri alvöru;
finnst ykkur að við höfum efni á að
láta æskumenn okkar drekka frá sér
vitið? Ef svarað er í fullri hrein-
skilni, hlýtur svarið hjá hverjum
heilbrigðum manni að verða neit-
andi. Æskilegt væri að siðferðis-
þrek hinnar íslenzku æsku vseri það
mikið, að hún gæti staðizt þá freist-
ingu, sem vínið er. En er hægt að
heimta það þrek af ómótuðum æsku-
manni, sem reyndir og fullorðnir
menn ekki geta sýnt? Nei, hér verða
stjórnarvöldin að taka í taumana, og
duga engin vettlingatök. Ekkert
minna en alger lokun, og afnám allra
undanþága, getur komið að gagni.
Eg skora á þá menn sem með þessi
mál fara, að hefjast nú handa um að
byrgja brunninn áður en það er of
seint. í>á vinna þeir gott verk og
hljóta að launum þökk og virðingu
allra sem vilja þjóðinni vel.
Ung stúlka.
Hfiupið ÞjððviljfiDn