Þjóðviljinn - 29.06.1943, Blaðsíða 3

I
Þriðjudagur 29. júní 1943. ÞJÓÐVILJINN 3
UPPELDIS- OG SKÓLAMÁLASIÐA ÞJÓÐVIUANS
Ritstjóri: Sigurður Thorlacius skólastjóri
Heimilið - skólinn - gatan
Grænaborg
þiöoviMimi
v «► /
Útgefandi:
Sameiningarflokkur aiþýðu —
Sósíalistaflokkurinn
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (áb.)
Sigfús Sigurhjartarson
Ritstjórn:
Garðastræti 17 — Víkingsprent
Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (1. hæð)
Sími 2184.
Víkingsprent h.f. Garðastræti 17.
Eftir hverju á að bíða?
Það er ekki vítalaust hve
fávíslega fjöldi manna talar
um sambandsslitin viö Dani
og stofnun lýðveldis á næsta
ári.
Grunnhyggnir menn láta
sér þau orð um múnn fara
aö þetta sé hégómamál, sem
engrar athygli sé vert.
Fláráöar Danasleikjur ýta
undir hina grunnhyggnu, og
nokkrir menn í flokksbroti,
sem heitir Alþýöuflokkur, er
lýtur danskri stjórn, gera allt
sem þeir geta til aö diaga
úr áhuga almennings fyrir
fuilum sambandsslitum við
Dani og stofnun lýðveldis.
Þótt þaö sé útúidúr frá
aöalefninu, þykir rétt aö
minna, með örfáum oröum,
á afstöðu Alþýðuflokksins á
Íslandi til sambandsmálsins
fyrr og síðar. (Þe .r sem lesa A1
þýöublaðiö vita aö til eru Al-
þýðuflokkar í öllum löndum
samkvsemt fjölmörgum um-
mælurn blaösins um Alþýðu-
flokkinn í Danmörku, Alþýöu-
flokkinn 1 Bretlandi o. s. frv.).
Þegar undirbúningur undir
sambandslagasamninginn stóð
sem hæst 1913. sendi danski
Alþýöuflokkurinn einn af
helztu leiðtogum sínum, Bor-
bjerg, hingáö til lands. Þá bar
svo við aö leiötogar íslenzka
Alþýöuflokksins geröust svo
dansksinnaðir í afstöðu sinni,
aö minnsta kosti tveif, síðar
þjóðkunnir menn sögöu sig
úr flokknum, þeir vildu halda
hinum íslenzka málstað fram
til hins ýtrasta.
Fyrir nokkrum árum var
framkvæmdarstjóri Alþýðu-
c.gerðarinnar Stjarnan og for-
maður Alþýðuflokksins í Dan-
mörku, sendm’ út hingaö.
FormaÖur Alþýöuflokksins á
Is’endi og stióma^di Ajþyöu-
brauðgeröarinnar, leiddu þenn
an danska flokksbróöir upp á
Amarhól og létu hann mæla
þar til lýðsins á danska tungu.
Þar varaöi hann heitt og inni-
lega viö erlendum erindrek-
um, sjálfur var hann ekki út-
lendingur meöal sinna eigin
flokksmanna á íslandi. SíÖ-
an hafa vissir menn í Alþýðu-
flokknum ætíö tekið dansk-
an málstaö fram yfir íslenzk-
an, og nú eru þeir að tala
um áö semja við Dani að
„norrænum sið“ en auövitað
ekki fyrr en að stríðinu loknu,
en láta sambandsmáliö liggja
í láginni þangað til. — Þetta
er nú afstaöa þeirra manna
Sjálfstæði og þjóðræknis-
uppeldi
Um þessar mundir er mik-
ið talaö og ritaö um sjálf-
stæöismál, og er þaö að von-
um. Vér íslendingar höfum
þá reynslu af kúgun og er-
lendri áþján, aö vér ættum
aö vita hvers virði frelsið og
sjálfstæöið er, enda sjáum vér
aðrar þjóðir, smáar og stórar,
fórna fyrir þaö lífi og orku
beztu sona sinna og dætra.
Engar fórnir eru taldar of
storar. 1 «
Sumir íslendingar nú. á
dögum virðast ætla, að sjálf-
stæöi vort sé aö engu leyti
undir sjálfum oss komið, held-
ur náð annarra einvörðungu.
Þetta er hin háskalegasta
villa, sem allur almenningur
hlýtur aö vísa skilyröislaust
á bug. Á þetta við um viö-
horf líðandi stundar til sjálf-
stæðismálsins, en það á engu
síður við um framtíðina og
að því leyti er sérstaklega um
uppeldismál að ræða.
Þaö leikur ekki á tveim
tungum, að tilveruréttur, rétt-
ur vor íslendinga til sjálfstæö-
is nú og í framtíöinni, bygg-
ist á bókmenntum vorum, list
um, vísindum og alþýðumenn-
á íslandi, sem lúta danskri
stjórn.
En hverfum nú aftur að
málinu sjálfu. Alþingi hefur
tvívegis lýst því yfir, hið fyrra
sinn 1928. aö íslendingar væru
staðráðnir i að nota sér þann
rétt sem er gefinn í sambands
lagasáttmálanum, til að slíta
öllu sambandi viö Dani þegar
samningurinn er útrunninn,
en þaö er í lok þessa árs. Eng-
in endurskoöun kemur til
greina frá íslands hálfu, ekk-
ert annað en fullkomin samn-
ingsslit. Það er frá íslands
hálfu löngu útrætt mál. Það
er því meii’a en fávíslegt þeg-
ar veriö er að tala um að ef
ekki sé rætt við Dani, þá sé
verið að koma aftan aö þeim
á erfiöum tímum. Engum
dönskum manni mun í al-
vöru detta slíkt í hug, þeir
vita aö íslendingar ætla ekki
að framlengja sambandslaga-
sáttmálanum hvorki í einni
né annarri mynd, og ef ein-
hver Dani talar um að það sé
ljótt af íslendingum aö útkljá
þessi mál nú, þá er þar aðeins
um danska málýtni að ræöa.
sem aö bví stefnir aö gera
hlut Dana sem beztan í viö-
skiptum viö okkur.
En hvers vegna getum viö
ekki beöið þangað til eftjr
stríö og talað viö Dani að
„norrænum sið“?
Beinast liggur við aö svara
þessu meö annarri spurningu,
sem umboðsmenn Dana 1 Ai-
ingu. í þeim skilningi er sjálf-
stæðisbarátta vor eilíf, heldur
áfram um aldir, svo lengi sem
íslenzk tunga verður töluö og
hjörtu slá í brjósti íslenzkra
manna. í þeirri baráttu eiga
heimili og skólar sitt mikla
hlutverk aö vinna- Þetta hlut-
verk er einkum tvennskonar:
aö búa hina fáu snillinga
hverrar kynslóðar, sem bera
hæst merki bókmennta og
lista, undir hiö veglega ætlun-
ai-verk og, að yfirfæra menn-
ingararf þjóðarinnar, tung-
una, bókmenntirnar, þjóðrækn
ina frá kynslóö til kynslóöar.
þýðuflokknum ættu að geta
svarað-
Hvers vegna eigum viö að
bíöa?
Erum við ekki ákveðnir í
aö stofna lýðveldi? Erum við
ekki ráðnir í að framlengja
ekki sambandslagasáttmálan-
mn, hvorki 1 einni né annarri
mynd?
Og ef svo er, um hvað þurf-
um viö þá aö tala viö Dani?
Alþýðublaöinu er ætlaö aö
svara fyrir hönd Alþýöuflokks-
ins í Danmörku.
Annars má það vera hverj-
um manni ljóst, að okkur ríö-
ur mjög á aö geta komið fram
sem fullvalda ríki þegar aö
friðarsamningum dregur, við
þurfum aö eiga okkar sendi-
menn í höfuöborgum stórveld-
anna. og þurfum að geta tal-
aö við sendiherra þeirra hér
í Reykjavík. ÞaÖ má alls ekki
leika á tveim tungum hvort
þaö séum við sjálfir eða Dan-
ir, sem fara meö utanríkis-
mál okkar. Við óskum ekki
eftir aö Danir fari með um-
boð okkar á friðarráöstefn-
unni.
Það er vissulega rétt og satt
aö okkur er gott aö hafa sem
mest menningarsamband við
Dani og aðrar þjóöir Noröur-
landa, en því má ekki gleyma,
aö þetta samband verður þá
og því aðeins eðlilegt og gagn-
legt aö fullkomiö jafnrétti
sé ríkjandi milli þessara þjóða
og engin undiroki aðra.
Þjóölegt uppeldi í þessum
skilningi á ekkert skylt viö
þjóðarhroka eöa útilokun frá
alþjóölegum menningarstraum
um. í því sambandi mætti
benda. á, að þjóöernisvakn-
ing Fjölnismanna stóö í nán-
um tengslum við þá frelsis
og menningarstrauma, sem
gengu yfir Evrópu upp úr
stjórnarbyltingunni frönsku.
Tilraunaskólar
Ýmsir málsmetandi menn,
þar á meöal margir kennar-
ar, eru þeirrar skoðunar, aö
skólar vorir, bæöi barnaskól-
ar og aðrir, þyrftu að breyta
starfsháttum sínum í mikils-
veröum atriðum í náinni fram
tíö. Sumar þessar umbætur
myndu koma sjálfkrafa, jaín-
skjótt og betur væri aö skól-
unum búið aö ýmiss konar
tækjum, húsrými og annarri
aöstöðu. En um önnur atriði
er meiri óvissa hvernig breyta
skal. Til þess að fá úr því
skorið er áhættuminnst og
öruggast að stofna tilrauna-
skóla. Skólakerfi landsins er
allmikið bákn og því mikiö í
ráöist aö bylta því um án
undangenginna rannsókna.
Hinsvegar er tiltölulega litlu
til kostað og ekkert í hættu
þótt gætnir og dugandi kenn-
arar og skólamenn geri marg-
víslegar tilraunir meö kennslu
aöfei’öii’ og skipulagsatriöi í
litlum skóla, þar sem jafn-
fiamt er leitast viö aö meta
áiangurinn og bera saman viö
eldri hætti eftir beztu föng-
um. Slíkir tilraunaskólar hafa
veriö stofnaöir allvíöa erlend-
is og oröið upphaf stórmerkra
nýjunga 1 kennslu og skóla-
háttum. Kennaraþingiö, sem
háö var í Reykjavík í síöustu
viku, samþykkti einröma á-
skorun til fræðslumálastjórn-
arinnar um stofnun tilrauna-
skóla, þar sem einkum yröi
íengist viö' athuganir á því,
hvaða aöferðir reynast áhrifa-
mestar til þess aö vekja á-
huga barna og unglinga á
ýmsum aldri á bókmennta-
perlum íslendinga að fornu
°g nýju, fegurö tungunnar og
merkum atburöum og mönn-
um íslandssögunnar. Gert er
ráö fyrir, • aö samtímis því,
aö tilraunaskólinn tæki til
starfa yröi fenginn hópur for-
eldra til samstarfs um athug-
anir á börnum í heimahús-
um.
Aðstaða mæðranna
Lengi býr aö fyrstu gerö,
segir máltækiö. Fáir mimu
þeir vera, sem bera brigður á,
aö mæðurnar séu eölilegasti
og áhrifamesti aðiljinn við
uppeldi ungbamanna, en á
fyrstu 7 aldursárunum er tal-
ið, að skapgerö og tilfinninga-
líf mótist svo, aö áhrífa frá
þeim tíma gæti mjög alla ævi.
, Hversu góöir sem skólarnir
eru eða kunna aö verða, mega
þeir því aldrei ætla sér þá dul
að taka við hlutverki mæör-
anna. Þeir geta oröiö mæör-
unum og heimilunum til ó-
metanlegs stuðnings ,og full-
komnaö verk þehra, en aldrei
komið í þeirra staö.
En eru þá heimilin undh’
umsjá mæöranna fullkomnar
og óáöfinnanleg uppeldisstofn-
anir?
Allir vita, áö því fer mjög
fjarri að svo sé almennt. Þau
eru aö sjálfsögöu mjög mis-
jöfn og sum meingölluö og
alls óhæfir dvalarstaðir fyrir
börn. ÞaÖ þyrfti engu síður
umbóta við en í skólunum. En
hvað er hægt áö gera frá hálfu
hins opinbera?
Hér verður það mál ekki
rætt almennt að sinni, en að-
eins drepið á einstök atriði
varðandi aöstööu mæöranna
hér í þessari borg til aö rækja
uppeldisskyldurnax.
Lengi er í minnum höfð
hér á landi aöbúö sjómanna
vorra á togaraflotanum, áöur
en vökulögin svonefndu gengu
í gildi, þegar menn voru látn-
ir vaka og vinna unz þeir
hnigu niöur örmagna af
þreytu og sofnuöu meö flatn-
ingarhnífana í höndunum.
Mér er spurn: er aöstaöa
móöurinnar, sem éin veröur
að' annast fjölmennt heimili,
stóran barnahóp, í nokkru
börn. Þar þyrfti engu síður
skilyröum togarasjómannsins,
fyrir daga vökulaganna? Og
hversu margar mæöur eiga
hér viö þessi skilyröi aö búa
og húsnæöisþrengslin í ofaná-
lag?
Margir kannast við, um hvað
stúlkur spyrja einna fyrst, er
falazt er eftir þeim í vist: eru
börn á heimilinu? Sé svarað já-
kvætt er óþarft að spyrja um.
fleira. Kona með mörg börn
fær trauðla vinnukonu, nema
hún sé rík.
En hvernig er unnt að ætlast
til þess, að kona, sem aldrei sér
út úr matarstritinu, vakir fram
á nætur hvert kvöld, á aldrei
tómstund frjálsa, hafi mikinn.
Fr^tnhald á 4. síðu.
«