Þjóðviljinn - 10.08.1943, Blaðsíða 3

>riéjudagur 10, ágúst 1943
{UðOVlMlHM
Otgefandi:
Sameiningarflokknr alþýíu —
Sósíalistaflokkurinn
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson
Sigfús Sigurhjartarson (áb.)
Ritstjórn:
Garðastrœti 17 — Vfkingsprent
Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstraeti 12 (1. hatð)
Simi 2184.
VSkingsprent h.f. Garðastrœti 17.
Verum samhuga og
samtaka í sjálf-
stæðismálinu
Það hefur veriö hljótt um
sjálfstæöismáliö síðustu daga,
raunar ekkert boriö til tíðinöa
á þeim vettvangi, annaö en
aö 'Stefán Jóhann hefur svar-
aö bréfi því, er Ólafur Thors
sendi honum í Morgunblaö-
inu varöandi málið.
Þjóðviljinn mun ekki, að
svo stöddu, gera bréfaskrif
þessara flokksforingja aö um-
talsefni, en láta nægja að lýsa
yfir þeim skilningi sínum á
bréfi Stefáns, að hann muni
þrátt fyrir skrif Alþýðublaös-
ins, eiga samleið með sósíal-
istum, sjálfstæöismönnum og
framsóknarmönnum þegar til
þings kemur í þessu þýöingar-
mikla máli. Bréf Stefáns gef-
ur, aö vorum dómi, vonir um
aö allir þingflokkar geti sam-
einast um aö leysa sjálfstæö-
ismáliö, á þeim grundvelli
sem stjórnarskrárnefnd lagöi
fram og er þaö vissulega mik-
iö gleðiefni ef þær vonir ræt-
ast.
Þaö veröa að teljast firn
mikil að til skuli vera menn
sem tala um aö við þurfum
aö taka upp samninga um
þessi mál við Dani. Sambands
lagasáttmálinn er útrunninn
1 lok þessa árs, og aldrei hef-
ur komið fram íslenzk rödd
um þaö, svo kunnugt sé, aö
viö ættum aö halda einhverju
stjórnarfarslegu sambandi viö
Dani þegar hann er úr gildi
fallinn. Eftir þann dag, skipt-.
um vér við Dani eins og aör-
ar vinsamlegár þjóöir, meö
vinsamlegum samningum
milli tveggja jafnrétthárra
aðila. Ekkert annaö en stofn-
un lýöveldis, án alls stjórnar-
farslegs sambands við önnur
ríki, kemur til greina frá ís-
lands hálfu, og engin sérrétt-
indi til handa framandi þjóö,
hvorki Dana né annarar
kemur hér til greina. Um
þetta þurfum og eigum vér
ekki aö tala um viö Dani, þeir
vita ákvöröun vora um full-
komin sambandsslit og stofn-
un lýöveldis, og það er allt
sem þá varöar í þessu sam-
bandi.
Vel getur verið aö nokkuö
skorti á ' nauösynlegan áhuga
alls almennings fyrir þessu
máli. Sjálfstæðisbarátta vor
hefur verið meö þeim hætti,
aö efasamt er hvort hún hef-
Verða ð annað þðsnnd mnnns at-
vlnnnlanslr f Beykjavlk i vetnr ?
Aðeíns samtök fjöldans geta afstýrt voða
Stórafvínnfirekendar mnnu sfudla að afvítmuleysínu
Mm! Sneiolit oodlr Mfeoriln: - Mðrti Ironor otoioooleisll -
yinna, sem hverfur.
Eins og nú standa sakir mun
ekki fjarri lagi, að um 1000
Reykvíkingar séu í vinnu hjá
setuliðinu. Auk þess er mikill
f jöldi manna hér í bæ, sem beint
eða óbeint hefur atvinnu í sam-
bandi við dvöl setuliðsins hér.
Hve margt manna það er, og að
hve miklu leyti sá fjöldi verður
héðan, skal ósagt látið, aðeins
atvinnulaus, þegar setuliðið fer
bent á þá staþreynd, að daginn
sem setuliðsvinnan hættir, miss-
ir á annað þúsund manns at-
vinnu í Reykjavík.
Hitaveitan er stærsta fyrir-
tæki, sem Reykjavíkurbær hef-
ur ráðizt í, þar sem vinna að
staðaldri 400-500 Reykvíkingar,
þessu fyrirtæki verður lokið í
haust eða snemma á komandi
vetri, og það eru ekki líkur til
að bærinn kveðji hitaveituverka
mennina til annarra starfa, þeg-
ar því verki er lokið.
Bjartsýnir menn vona, að svo
geti farið, að Evrópustríðinu
ljúki á komandi vetri. Þau
miklu gleðitíðindi mundu þýða,
að á annað þúsund verkamenn
hér í Reykjavík misstu atvinnu
Það gæti farið svo, að Reykvík-
ingar fögnuðu ófriðarlokunum
og fullgerðri hitaveitu um líkt
leyti, en samtímis mundu 1600
—1700 menn missa atvinnu hér
í höfuðborginni.
Hvað kemur 1 staðinn?.
Það er vissulega tímabært að
spyrja: hvað kemur í staðinn
1 fyrir þessa vinnu? Komi ekkert
í hennar stað hefst hér atvinnu-
leysi von bráðar og það stórfelld
ara en dæmi eru áður til. Við
skulum nú virða fyrir okkur
helztu atvinnuvegi þjóðarinnar,
og a’thuga hvaða líkur eru fyrr
því að þeir taki við því vinu-
afli, sem nú er í hitaveitunni og
setuliðsvinnunni.
ur kennt þjóöinni svo vel sem
skyldi, aö meta þá stórsigra
sem unnist hafa, og um leið
nauösyn þess aö stíga síðasta
sþoriö, sþoriö sem aöeins
krefst fullkominnar einingar
og árvekni þjóöarinnar um
mál sem allir eru raunveru
lega saminála m.i, Þaö er hlut
verk blaöanna aö vekja áhuga
og skilning þjóöarinnar á
þessu stórmáli, um það ættu
þau aö hafa samstarf, því aö
þau vilja þaö öll, nema Al-
þýðublaöið, sem. naumast hef-
ur sinn eigin flokk meö sér.
Látum engar hjáróma raddir
heyrast í sjálfstæöismálinu,
stígum síðasta sporiö sam-
huga og samtaka.
Sjávarútvegurinn kemur auð
vitað fyrst til athugunar, þegar
rætt er um atvinnulíf Reykjavík
ur og landsins í heild. Fiskiflot-
inn hefur minnkað á stríðsárun
um og hver einasta sjófær fleyta
er nú á floti. Rétt er að geta þess
að allmikið af skipum og bát-
um er nú í flutningum hjá setu-
liðinu, þessi skip gætu farið til
fiskveiða að stríðinu loknu og
þyrfti þá fleiri menn á þau en
nú er, önnur atvinnuaukning á
sjónum en sem svarar þessu
kemur ekki til greina, fyrr en
fengin eru ný skip 1 fiskiflotann
en það tekur auðvitað nokkurn
tíma. Þótt svo giftusamlega tæk
ist til, að hvert einasta sjófært
fiskiskip og hver einasti sjófær
fiskibátur færu til veiða þegar
setuliðsvinnan hverfur, þá eru
engar líkur til að sjávarútvegur-
inn taki við nema örlitlu broti
þeirra mörgu, sem missa at-
vinnu sína þegar hitaveita og
setuliðsvinna hættir. Við þetta
bætist svo, að færa má ljós rök
að því, að áhugi útgerðarmanna
kunni að verða takmarkaður
fyrir fiskveiðum, þegar stríðinu
lýkur, og skulu færð rök að því
síðar í þessari grein.
Iðnaðurinn er næst þýðingar-
mesti atvinnuvegur Rvíkur.Tals
verður vöxtur hefur verið í þess
ari atvinnugrein á síðari árum,
en vert er að gæta þess, að iðn-
aðurinn framleiðir einvörðungu
fyrir innlendan markað, hann
er því öllum öðrum atvinnuveg-
um fremur háður kaupgetu al-
mehnings, skapist hér atvinnu-
leysi, hlýtur það að þýða erfiða
tíma fyrir iðnaðinn og er þegar
af þessum sökum fyllsta ástæða
til að ætla að fremur verði um
samdrátt en aukningu að ræða
á sviði iðnaðarins í stríðslok.
Þá komum við að verzlun og
viðskiptum. Öllum er ljóst að í
þessum starfsgreinum starfar
nú miklu fleira fólk en þörf er
fyrir á venjulegum tímum, því
valda hin miklu viðskipti setu
liðsins, auk þess er verzlun
landsmanna nú meiri en áður
eru dæmi til, vegna óvenju
mikillar kaupgetu almennings.
Þegar þess er gætt hlýtur öllum
að vera ljóst að atvinna við
verzlun og viðskipti þverr í
stríðslok. V
Loks er það byggingarvinna
og bæjarvinna, sem einkum
mundi beinast að gatnagerð og
húsbyggingum. Á þessum svið-
um verður vissulega þörf stór-
aukinna framkvæmda, en mjög
er erfitt að segja nokkuð um
það fyrir fram, hvort þessari
þörf verður fullnægt, ýmsar lík
ur benda til að það verði ekki,
og það er mjög óvarlegt að
reikna með að þessar atvinnu-
greinir auki við sig vinnuafli
sem nokkru nemur um það bil,
sem stríðinu lýkur.
Einhverjum kann að finnast
að landbúnaðinum sé gleymt,
það er bent á að bændur vanti
fjölda verkamanna og að vinnu
aflið geti streymt til sveitanna,
þegar atvinna þverr við sjóinn.
Ekki verður annað séð en að
þetta sé byggt á fullkomnum
misskilningi. Hjá landbúnaðin-
um hefur verið um offramleiðslu
að ræða, jafnvel á stríðsárunum,
og má það vissulega merkilegt
heita. Það hefur verið talið til
afreksverka Vilhjálms Þór, að
honum tókst að selja kjöt út úr
landinu og ekki var það talið
draga úr þessu afreki, þótt yerð-
ið væri þannig, að ríkið þyrfti að
gefa stórfé með hverju pundi,
hvort sem það er kallaður styrk
ur til neytenda í Bretlandi og
Ameríku eða til íslenzkra
bænda. í landinu eru kjötbirgð-
ir svo miklar, að óvíst er að þær
verði þrotnar þegar haustslátr-
un hefst og sumarslátrun verður
sennilega engin. Líku máli gegn
ir um sölu mjólkurafurða. í sum
ar bar það við, að bændur við
Eyjafjörð fengu osta senda heim
frá mjólkurbúi sínu, því markað
vantaði fyrir þessa ágætu vöru.
Það er því deginum ljósara, að
eigi landbúnaðurinn raunveru-
lega að geta framfleytt fleira
fólki en nú er, verður að verða
breyting á möguleikum hans til
markaða, en sú breyting verður
ekki með skyndilegum hætti án
sérstakra ráðstafana. Það er því
ekki hægt að gera ráð fyrir að
landbúnaðurinn bæti úr þeirri
stóru atvinnuþörf sem hér mun
skapast í stríðslok.
Þegar alls þessa er gætt, sem
þegar er fram tekið verður Ijóst
að þótt öll þau framleiðslutæki
sem til eru í landinu verði notuð
refjalaust, hlýtur að skapast
verulegt atvinnuleysi í Reykja-
vík og í öllum liinum stærri
kaupstöðum og kauptúnum
landsins, þegar setuliðsvinnan
þverr, verði ekki gripið til al-
veg sérstakrá ráðstafana.
Stótframleiðendur munu
vitandi vits auka erfiðleik-
ana.
Hver verður svo afstaða stór-
framleiðendanna til þessara
vandamála? Gróðamöguleikar
þeirra munu þverra þegar stríð-
inu lýkur og vel getur svo farið
að gott megi teljast ef atvinnu-
rekstur þeirra ber sig. Áhugi
þeirra fyrir slíkum atvinnu-
rekstri verður áreiðanlega ekki
mikill. Þeir eru stórríkir nú og
telja sig engum þurfa að standa
reikningsskap gerða sinna, þeim
mun þykja varlegast að hætta
sér ekki í taprekstur, þá langar
ekki til að verða bankanum
háðir á ný, og skal þeim vissu-
lega ekki láð það.
Það er því ekkert efamál, að
jafnskjótt sem tekur fyrir gróða
stórframleiðendanna, taka þeir
að draga að sér hendumar og
fara varlega í sakirnar með at-
vinnureksturinn, og þegar svo
er komið að líkur ern fyrir tap-
rekstri, munu þeir stöðva<at-
vinnureksturinn í þeirri von að
geta lækkað einn lið reksturs-
kostnaðarins, vinnulaunin.
Þetta er ekki tekið fram til að
troða illsakir við stórframleið-
endur, þessi afstaða þeirra er
eftir atvikum eðlileg, liún er í
fyllsta samræmi við það fyrir-
komulag atvinnulífsins, að miða
framleiðsluna við gróðavonir at-
vinnurekandans, en hvorki við
þarfir verkamannanna, né þörf
ina fyrir framleiðsluvöruna.
Allar ’bera þessar athuganir
að einum og sama brunni. Verði
lögmál hins óskipulagða fjár-
magnaða atvinnulífs, þar sem
' allt miðast við gróðavonir at-
vinnurekendanna, látið ráða
þróuninni hér eftir eins og hing
að til, hefst brátt stórfelldara at-
vinnuleysi, og öll þau vandræði,
sem þvi fylgja, en áður hefur
þekkzt hér á landi.
Gjörnýting og aukning
framleiðslutækjanna
Fyrsta krafan sem gera
ver'ður, er aö tryggja að fram-
leiðslutækin, og þá fyrst og
fremst fiskiflotinn, veröi not-
uö til hins ýtrasta. Yarla get-
ur hjá því fariö aö fiskmark-
aöur veröi sæmilega rúmur
eftir striöiö, hitt er annað
mál, að vel getur komiö tíma-
bil, meðan verðlag er að' leita
jafnvægis í hinum ýmsu lönd-
um, er fiskverö lækki svo aö
erfitt verði aö láta reksturinn
bera sig.
ÞaÖ er þjóðarhagsleg skylda
aö láta slíkt tímabil ekki leiöa
til þess aö fiskiflotinn stööv-
st. Þaö er áreiöanlega rétt
ifrá sjónarmiöi þjóðarheildar-
innar að reka fiskiflotann og
auka hann, jafnvel meöan á
þessu tímabili stendur, en þaö
er hinsvegar jafn ljóst aö það
er rangt, séö frá hagsmuna
sjónarmiöúm stórauöugi’a
stórútgeröarmanna, aö auka
eð'a jafnvel aö reka þann fiski
flota sem fyrir er ef rekstur-
inn ber sig illa eöa ekki.
Þetta er ljóst dæmi þess,
hvernig hagsmunir stórfram-
Framh. á 4. síðu.