Þjóðviljinn - 30.12.1943, Blaðsíða 3

3
Fimmtudagur 30. des. 1943.
ÞJÓÐVILJINN
Bækur á Islandi
One more bookshop, one more
bookshop: ein bókabúðin enn,
sögðu amrískir hermenn, sem
gengu á undan mér eftir Aust-
urstræti og Bankastræti á dög-
unum. Það eru nú um tuttugu
bókaverzlanir í þessum fjörutíu
þúsunda bæ, Reykjavík, og
þannig nokkur aukning frá því
um aldamótin, en þá voru hér
5000 íbúar og tvær bókaverzlan-
ir. Mér er til efs að í nokkrum
bæ í heimi séu hlutfallslega
jafnmargar bókabúðir. í augum
Bandaríkjapilta, eins og þeirra
sem gengu á undan mér um
daginn, hlýtur þetta að vera
dularfullt fyrirbrigði. í þeirra
ríka landi, sem hefur að vísu
á ýmsum sviðum hærri menn-
ingu en við, t. d. í þrifnaði og
verklagni, eru bókabúðir mjög
sjaldgæfar utan stórborganna.
Eg man hvað ég var undr-
andi, þegar ég kom til Winnipeg
í Kanada, sem er 300 þúsunda
borg, og uppgötvaði, að þar var
aðeins ein bókaverzlun, þó mjög
illa birg, og fór á hausinn
skömmu síðar, svo þá var eng-
in eftjr — nema lítil kompa
sem seldi íslenzkar bækur, Ólaf-
ur S. Thorgeirsson.
Somerset Maugham skrifar
nýlega, í formála fyrir amr-
ískri útgáfu nokkurra verka
. sinna, um ánægjuna sem sé í
því falin að ganga í bókabúðir,
segir síðan orðrétt: „ en þetta
er ánægja, sem allur meginþorri
íbúa í Bandaríkjunum er firrt-
ur“. Hann telur algengt, að í
hundrað þúsunda bæ 1 Banda-
ríkjunum sé ekki til bókabúð,
nema sérstök tegund af gjafa-
bókum og metsölubækur fást
þar í apótekum; og 200 þúsunda
bæ amrískan segist hann
þekkja, þar sem ekki sé til
bókabúð. Fjölda margir Banda-
ríkjapiltar, sem til íslands
koma, hljóta því að sjá hér
bókaverzlun 1 fyrsta sinn
í grein um íslenzkan bókabú-
skap í Helgafelli fyrir nokkru
var haft eftir tveim helztu
bókaútgefendum landsins, að
1942 mundum við íslendingar
hafa greitt fimm milljónir króna
fyrir prentmál. Það er ekki hægt
að segja, að þessi ályktun sé
óvarfærin, því fyrir dagblöð ein
hljótum við að greiða tvær
milljónir króna á ári eða meira.
Ef við borgum fimm milljónir
fyrir bækur, eru það fjörutíu
krónur á mannsbarn. Höldum
við áfram að bera okkur saman
við hið mikla menningarland
Bandaríkin, sem eru í svipinn
grannland okkar, þá þykir þar
í landi sómasamlegt ef venjuleg
bók selst í tveggja til fjögurra
þúsunda upplagi, margar seljast
í lægra upplagi en þetta. Fjögur
þúsunda upplag, sem er ekki
lágt í Bandaríkjunum, svarar til
þess, að hér á íslandi væru
prentuð fjögur eintök af bók.
Bók í Bandaríkjunum er löngu
komin í tölu „bestsellers“, þeg-
ar faf in 'eru af henni 50 þúsund
eintök, og þær bækur má telja
á fingrum sér, sem á ári hverju
seljast í svo háu upplagi þar í
landi. Slík sala svarar þó aðeins
til þess, að 50 eintök seldust af
bók hér á íslandi. Ef svo lítið
væri selt af bókum hér á ís-
landi, mundi öll bókaútgáfa
hætta og lestur og skrift
leggjast niður. Það er sem sagt
undantekning á íslandi ef bók
er gefin út 1 minna en milljón
eintaka upplagi, reiknað eftir
töluhlutfalli milli okkar og i
Bandaríkjanna, sem er h. u. b.
1:1000. Kunnugt er um skáld-
sögur sem selzt hafa hér í 3000
eintökum á einu hausti, 2—3
mánuðum. Það samsvarar því,
að þrjár milljónir seljist af
skáldsögum í Bandaríkjunum á
sama tíma, en slíkt er óþekkt.
Það má margt finna okkur ís-
lendingum til foráttu, en við
erum enn bókaþjóðin.
En þegar búið er að segja
okkur þetta mikið til hróss,
verður að líta á hina hliðina,
svo við ofmetnumst ekki.
Jólabókauppskeran hleðst
kringum mann í stakka. Engin
bók er góð í þeim skilningi, að
hún mundi ná máli þar sem
ágæt prentlist er metin, en það
gerði Guðbrandsbiflía á sínum
tíma, að sögn fróðra manna, og
er það lítill heiður fyrir Islend-
inga nútímans. Sum^r bækur
okkar nýjar eru þó laglegar og
ekki óþokkalegar, einkum hvers-
dagslegar útgáfur sem gera ekki
kröfu til að vera neitt sér-
stakt. Aðrar eru furðulegt sýnis-
horn ómenningar í verkiðju. En
nú eru jólin, og það er bezt
að nefna engih nöfn, samkvæmt
því gamla guðspjálli, að hver
sem svívirðir mínar dætur á
jólum, skal ekki fá að sjá dýrð
þeirra á páskum.
Fyrir meira en tuttugu árum
keypti ég einhversstaðar í
þýzkri bókafornsölu innheftan
Faust í Reclamsútgáfu, bæði
bindin fyrir nokkra aura, mig
minnir að bókhlöðuverðið hafi
upprunalega verið innanvið eitt
mark. Síðara bindinu er ég
löngu búinn að týna, af því það
er svo leiðinlegt, hið fyrra á ég
enn. Eg hef verið að blaða í því
aftur og fram í tuttugu ár, og
tekið það í vasa minn, þegar ég
hef orðið að fara farangurslítill
í ferðalag. Þrátt fyrir áratuga
vægðarlausa notkun, er ekkert
lát á heftingunni og það er enn
ekkert útlit fyrir, að kápan
muni losna frá kjölnum.
Eg kom inn í bókabúð í
Reykjavík um daginn, spurði
eftir íslenzkri skáldsögu og var
sýnt eintak í kápu. Bókin
kostaði nokkra tugi kxóna, en
um leið og ég opnaði hana bil-
aði bæði heftingin og límingin
í kjölnum, svo kápan losnaði
frá, en bókin féll í þrjá hluta
iólahefti tímaritsins
Helgafells
Jólahefti tímaritsins Helgafel^
er nýkomið út, og er efni þess
sem hér segir: Riddarinn blindi,
ljóð (Tómas Guðmundsson),
Skoðanakönnunin í lýðveldis-
málinu (Torfi Ásgeirsson), Sjó-
mannakveðja, ljóð (Þorsteinn
Erlingsson), Myndlist okkar
forn og ný (Halldór Kiljan Lax-
ness), Úr Goethes Fást, upphaf
sorgarleiksins, í þýðingu Magn-
úsar Ásgeirssonar, Sáuð þið
hana systur mína, sönglag (Páll
ísólfsson), Gerd, ljóð (Nordahl
Grieg), Skáldið á Litlu-Strönd
(Sigfús Bjarnason), Frá liðnu
sumri, ljóð (Melitta Urbantsch-
itsch), Uppreisn Dana (Jón
Magnússon), Listamaðurinn
Gunnlaugur Blöndal (Tómas
Guðmundsson).
Auk þessa lesefnis flytur heft
ið fjölda mynda af innlendum
og erlendum listaverkum.
og erlendum listaverkum, þar
á meðal málverkum eftir Gunn-
laug Blöndal, Gunnlaug Schev-
ing og Þorvald Skúlason.
í höndum mér. Eg hélt þetta
væri gallað eintak og bað um
annað, en það fór á sömu leið,
síðan hið þriðja og fjórða: þau
urðu ónýt um leið og þau voru
opnuð í fyrsta sinn. Að vísu má
segja, að bók sé bók, þó hún
detti í smátt um leið og hún
er opnuð í fyrsta sinn, alveg
eins og brauð er brauð þó
manni sé afhent það í molum.
En þeir sem gera slíkar bækur
eru ekki miklir vinir iðnaðar-
manna.
Hvaða orð á að hafa um vöru
sem er ónýt um leið og maður
snertir hana? Hvorki höfundi
bókarinnar, útgefanda, „bókbind
aranum“, kaupmanninum né
kaupandanum getur verið þægð
í að svona óþverravara sé búin
til. En hverjum? Mér finnst
hver Islendingur sem kaupir
slíka bók eigi að gera sér að
skyldu að skila henni aftur
vegna heiðurs landsins. Það
stendur hvergi skrifað, að við
eigum að vera meiri ómyndir í
verkum en aðrir menn, þó út-
lendir ferðabókahöfundar á 17.
öld hafi sagt, að íslendingar
kynnu til einskis verks.
Skrútator gat þess um daginn.
að sæmileg útgáfufyrirtæki
erlend teldu eina villu á tutt-
ugu blaðsíðum hámark prent-
villufjölda í bók. Hér má þykja
gott ef tuttugu línur eru villu-
lausar í prentuðu máli. Stundum
lesa hér margir hálærðir menn
prófarkir af sömu bókinni og
sarot úir og grúir af villum. í
tveim stórum forlögum, þar
sem ég er kunnugur ytra, var
ung stúlka prófarkalesari í
öðru, gamall karl i hinu, og það
var viðburður ef prentvilla sást
í bókum þessara fyrirtækja, og
þó var prófarkalesurunum
aldrei þakkað í formálum bók-
anna eins og hér er siður.
Við könnumst öll við ,skjóttu“
síðurnar í alltof mörgum ísl. bók-
um, stundum er leSmálið klesst,
stundum grátt, stundum vantar
á stafina, mismargar línur á
síðu, mislahgt bil milli orða:
Undanfarið hafa verið vand-
kvæði á því að ná í Marxistarit
á erlendum málum hér á landi.
Þau koma sjaldan í bókabúðir
og þá fá eintök í einu, sem
fara strax. Undanfarna daga
hefur fengizt í bókabúð KRON
ensk útgáfa af nokkrum úrvals-
ritum Marx og Engels, í tveim-
ur bindum, og er ódýr, (rúmar
30 kr.). Útgáfan er óvönduð, á
þunnum pappír, stríðstíma-
útgáfa, en efnið er ósvikið (Karl
Marx: Selected Works. 1—2.
Lawrence & Wishart. London).
•
í fyrra bindinu eru ýtarlegar
ritgerðir eftir Engels, Lenin,
Stalin, Wilhelm Liebknecht og
Paul Lafargue, um Morx og
Marxismann. Þá koma „Þróun
jafnaðarstefnunnar“ eftir Eng-
els, „Kommúnistaávarpið“,
stundum allt hvað ofan í öðru,
stundum svo langt á milli orða
að lesmálið virðist ætla að
drafna sundur, — svo nefndar
séu aðeins fáar algengustu mis-
fellur. Þrátt fyrir hina óvönd-
uðu vinnu við bókagerð hér, er
mér sagt að vélar séu hér jafn
fullkomnar og annarsstaðar.
Eg spurði Hallbjörn Halldórs-
son, sem er einn lærðastur og
listfengastur prentari landsins,
hver væru orsök til þessarar
einkennilegu hroðvirkni sem
svo almenn er í bókagerð hér.
Það er taugaveiklun nútím-
ans, sagði hann. Það er æsingin
og hraðinn allt í kringum menn
ina. Það eru bílarnir.
Festina lente: flýttu þér
hægt, er einkunnarorð allra
sem vinna vel. Mér dettur
1 hug, hvort það mundi bæta
að reka seinfærar kýr eða teyma
lata hesta í hringi kringum
vinnustofurnar; eða hafa skjald
bökur á gólfinu.
Eg sat fyrir nokkrum árum á
tali við dr. Kippenberg, sem var
forstjóri og eigandi Insel-Ver-
lags í Leipzig, þess forlags, sem
þótti gefa út einna vandaðastar
og listfegurstar bækur 1 öllu
Þýzkalandi. EÍg hafði fengið
eina af bókum mínum nýprent-
aða frá íslandi. Hann var að
blaða í bókinni meðan við rædd
umst við, ég var að segja hon-
um sitt hvað frá íslandi. í lok
samtalsins sagði hann með sín-
um ljúfmannlega hætti um leið
og hann rétti mér bókina mína
aftur: Die Islánder sind ein
liebes Völkchen, — aber druck-
en können sie nicht: Islendingar
eru indæl þjóð, — en prentað
geta þeir ekki.
Mér fannst þetta harður dóm
ur um mestu bókaþjóð heims-
ins. En ef við berum okkur aldr-
| ei saman við annað en hið bezta
i sem til er í heiminum, og kepp-
I um að því einu, mun okkur tak
l ast að breyta slíkum dómi, ekki
í bókagerð einni, heldur á
hverju sviði.
H. K. L.
J „Launavinna og auðmagn“,
„Laun, verð og gróði“, og ýmis
smárit varðandi aðalrit Marx,
„Das Kapital“, söguskoðun
Marxismans og heimspeki.
í síðara bindinu eru rit sögu-
legs efnis og er þar að finna
nokkur ágætustu ritþeirraMarx
og Engels. Þar er „Saga Komm-
únistabandalagsins“, er getið
hefur sér ódauðlegan orðstír
fyrir stefnuskrána, er þeir Marx
og Engels sömdu („Kommún-
istaávarpið“). Þarna eru sögu-
ritin „Bylting og gagnbylting í
Þýzkalandi“, „Stéttabaráttan í
Frakklandi 1848—50“, „Átjándi
Brumaire Louis Bonapartes",
„Borgarastyrjöld í Frakklandi“,
„Gagnrýni Gothastefnuskrárinn
ar“, auk margra smærri rita,
þar á meðal fjölda bréfa frá
þeim félögunum Marx og Eng-
els varðandi alþjóðastjórnmál
og verklýðshreyfinguna á 19.
öldinni.
•
Ekkert af þeim gagnmerku
ritum er þetta síðara bindi hef-
ur að geyma hefur enn verið
þýtt á íslenzku nema „Gagnrýni
Gothastefnuskrárinnar11, sem
Brynjólfur Bjarnason þýddi í
Rétt fyrir allmörgum árum.
Fyrir þá sósíalista, sem ensku
lesa, er þessi útgáfa handhæg
til nokkurra kynna af ritum
brautryðjenda hins vísindalega
sósíalisma. Þótt söguritin séu
að mestu leyti um viðburði og
þróun þjóðfélagsmála 19. aldar-
innar, samtíma Marx og Engels,
eru þau einkar lærdómsrík
vegna þess hve söguskoðun
Marxismans er þar beitt snilld-
arlega til skilgreiningar og mats
á sögulega viðburði, sem höf-
undarnir voru annaðhvort á-
horfendur að eða þátttakendur
í.
Það verður ekki nægilega
brýnt fyrir sósíalistum, hve
nauðsynlegt er að þeir lesi og
nemi fræðirit sósíalismans, láti
námið alltaf haldast í hendur
við hin daglegu störf að fram-
gangi stefnunnar. Það er vand-
ræði hvað við eigum lítið af
fræðiritum sósíalismans á ís-
lenzku, en því meiri áherzlu
verða þeir, sem ráða við erlend
niál að leggja á lestur og nám
sósíalistískra rita.
Þjóðviljinn mun framvegis
benda á helztu rit um sósíal-
isma, alþjóðastjórnmál og verk-
lýðshreyfinguna, sem út koma í
nágrannalöndunum, ef verða
mætti til Ieiðbeiningar um öfl-
un þeirra. Helztu bókaverzlan-
irnar, í Reykjavík að minnsta
kosti, pánta slíkar bækur eftir
beiðni, en pantanirnar eru oft
lengi á leiðinni vegna stríðs-
truflana á flutningum.