Þjóðviljinn - 15.02.1944, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐVILJINN
Fimmtíu konur.
Blákaldar tölurnar segja stundum
íurðu fróðlegar sögur. — Fimmtíu
konur — sjö þúsund eitt hundrað
og einn fullorðinn karlmaður —
fjörgur þúsund eitt hundrað þrjá-
tíu og átta börn.
Þér finnst, lesari góður, sennilega
ekkert merkilegt við þessar tölur,
svona fljótt á litið, en þegar þú
færð að vita, að þær tákna tölu
þeirra mannvera, sem komu á lestr
arsal Bæjarbókasafnsins árið 1943
báðu um bók og settust við lestur,
held ég að við hljótum að verða
sammála um það, að þessar tölur
segja athyglisverða sögu.
Piltar og stúlkur
Eitt er það, sem þessar tölur
þegja tim, sem segja þyrfti. Þær
segja okkur, að 4138 börn hafi
komið á safnið til lestrar. Hvað i
voru drengirnir margir? Hvað voru
stúlkurnar margar? Um það þegja
tölurnar. Hinsvegar vita allir, sem i
til þekkja, að stúlkur eru ekki fá-
mennari í þessum- hóp en piltam-
ir. Hvernig stendur þá á, að hlut-
fallið breytist svona herfilega þeg-
ar til fullorðinsáranna kemur — ’
fimmtíu konur á móti sjö þúsund
eitt hundrað og einum karlmanni.
Hafa konur betri aðstöðu
til lestrar heima en karl-
menn?
Þessari spurningu hlýtur að verða
svarað neitandi, og ekki aðeins það,
allir vita, að aðstaða konunnar til
lestrar á heimilunum er mun verri
en karlmannsins, það væri því eðli-
legt, ef gengið er út frá, að lestrar-
löngun kvenna sé engu minni en
karla, eins og ætla má, samkvæmt
reynslu barnanna, ættu konur að
sækja þessa lesstofu meira en kari
menn. Skýringin á þessu fyrirbæri
virðist því blátt áfram vera sú,
að konur eru svo bundnar við ým-
iskonar störf, að þær hafa nær
engar fristundir.
Búðarmaður, búðarstúlka.
í búðinni stendur karlmaður og
kvenmaður hlið við hlið. Kven-
maðurinn er í flestum tilfellum
jafndugleg, jafnveT duglegri að
selja vörur en karlmaðurinn. Búðar
maðurinn fær allt að tvöfalt hærra
kaup en búffarstúlkan. Þannig er
þetta einnig Á skrifstofum, i verk-
smiðjum og víðar. Þegar búðarmað
urinn hefur lokið störfum sezt hann
að matborðinu, heldur siðan heim
í herbergið sitt, einhver kvenmaður
hefur fágað það og prýtt, þvegið
fötin hans, gert við þau, og skilað
öllu í röð og reglu, og búðarmað-
urinn á kvöldið sjálfur, eins og
vera ber. Hann ver því til skemmt-
ana, bókalesturs, félagsstarfsemi
eða íþróttaiðkana, allt eftir því,
sem áhugi hans og menning býður
honum.
En hvað þá um búðarstúlkurnar?*
Það er ekki alveg víst að þær
telji sig hafa ráð á að kaupa fulit
fæði. í mörgum tilfellum fer búðar-
stúlkan beint heim frá vinnustaðn-
um, eldar kvöldmat á lítilli suðu-
hellu, eða jafnvel á pressujárni.
Þegar því er lokið þarf hún að
þrífa herbergið, þvo fötin sín, gera
við þau, og þegar allt þetta er búið
eru frístundimar farnar.
Þó að búðarmaðurinn og búðar-
stúlkan hafi hér verið tekin sem
dæmi, er sagan hin sama hvar sem
karlmaður og kvenmaður vinna
hlið við hlið. Afköstin eru jöfn
eða svipuð, kaup karlmannsins
nærri því tvöfalt hærra en kon-
unnar, frístundir karlmannsins
talsverðar en konunnar engar.
Húsbóndinn og húsmóð-
irin.
Þá eru það hjónin. Þau SKipta
oftast með sér verkUm þannig, að
húsbóndinn aflar tekna með vinnu
sinni utan heimilis, en konan sér
um hfc’milisstörfin. Húsbóndinn
hefur ákveðinn, takmarkaðan vinnu
dag, kvöldið á hann löngum sjálf-.
ur, en konan hún á aldrei frí, enga
stund fyrir sig.
Þannig er jafnrétti karla
og kvenna.
Þannig er jafnrétti karla og
kvenna á íslandi á því herrans ári
1944, þannig er það í framkvæmd.
Grundvallarhugsunin virðist vera
sú, að konan eigi að vera á fram-
færi mannsins, þessvegna er henni
ekki ætlað nema hálft kaup á við
hann, en í staðinn á hún að vera
í æfilangri þrælavinnu hjá karl-
manninum, svo á hann að vera ó-
sköp kurteis við hana, standa upp
fyrir henni í strætisvagni, bjóða
henni einstaka sinnum á skemmt-
anir, en guð náði oss ef hún leyf-
ir sér að bjóða honum, sem sagt
konan á að vera i þjónustu karl-
mannsins, en hann á að vera ó-
sköp góður við hana, eins og kött-
inn sinn.
Svona er jafnrétti í framkvæmd.
Er það furða þó hlutfallið sé fimm-
tíu á móti sjö þúsund eitt hundrað
og einum á menningarmiðstöðvum
bæjarfélagsins?
Þetta var nú annars. allt út af
Bæjarbókasafninu, en um það og
stjórn íhaldsins á því, en margt
hægt að segja, en það er önnur
saga og kemur siðar.
íVIltaf bregðast einhverjir
Engin þjóð er svo hamingjusöm,
að með sannindum verði um hana
sagt að hún eigi „eina sál“ á hin-
um miklu timum þegar hnútar ör-
laganna eða hvað við nú viljum
kalla það, eru leystir.
Ekki eru Islendingar undantekn-
ing hvað þetta snertir, síður en
svo. Á öllum hinum örlagaríkustu
tímum í sögu þjóðarinnar, hafa
einhverjir brugðist málstað hennar,
fleiri eða færri. íslendingar hafa
brugðist hinum íslenzka málstað,
og hyllt erlendan málstað. ídageru
það. ,,undanhaldsmenn“, eitt sinn
voru það ,,konungkjörnir“.
En skáldin hafa túlkað
hugsjónir þjóðarinnar
Þjóðin hefur verið þessum fá-
vísu sonum þung í skaufi, og
skáldin hafa túlkað hugsanir henn-
ar .í þeirra garð, oft á þann veg
að aldrei gleymist. „Fávisu syn-
irnir“ gleymast en dómurinn um í
þá lifir, og þjóðin gengur götuna
fram á leið, eins og þeir hefðu
aldrei fæðst.
Séra Bjöm Halldórsson í Laufási
langafi Klemensar Tryggvasonar j
hagfræðings oríi á sínurn tíma ljóð I
um þá konungkjömu, í ■ því voru |
þessi erindi:
i
„Eg er konungkjörinn'1
Eg er konungkjörinn —
karl minn segi eg þér, —
enda upplykst vörin,
efri og neðri á mér,
aldrei nema á eina lund
eftir því, sem þóknast bezt
þjóð' við Eyrarsund.
Síðastliðið sumar skipaði rík-
isstjórnin nefnd til að gera til-
lögur um skipun launamála
starfsmanna ríkisins.
Var nefndin skipuð eftir
kröfu Alþingis og valin með
tilliti til þess að árangur gæti
orðið af störfum hennar, ef
henni tækist að komast að
sameiginlegri niðurstöðu. Var
hún skipuð fulltrúum allra
stjórnmálaflokka, ríkisstjórnar
og fulltrúum Bandalags starfs-
manna ríkis- og bæja.
Nefndin mun nú hafa skil-
að áliti fyrir nokkru og hefur
ekki komið fram nema eitt
álit frá henni, undirritað af 6
af 7 nefndarmönnum .
Sjöundi nefndarmaðurin, full
trúi Framsóknarflokksins, sem
ekki skrifaði undir álit meiri-
hlutans mun þó ekki hafa skil-
að séráliti og má því segja að
nefndin sé óklofin
Þá er það og vitað, að nefnd
armenn hafa haft allnáið sam-
band við þá aðila, er þeir voru
mættir fyrir og virðist því eðli
legt að gera ráð fyrir, að að
þessu nefndaráliti standi óskipt
ir þessir aðilar:
B. S. R. B.,núverandi ríkis-
stjórn, Sósíalistaflokkurinn, Al-
þýðuflokkurinn og mikill hluti
Sjálfstæðisflokksins og jafnvel
allur, en Framsóknarflokkurinn
hefur hinsvegar ekki opinber-
lega lýst sig mótfallinn áliti
nefndarinnar
Þá liggur og fyrir skýlaus yf-
irlýsing Sósíalistaflokksins og
Alþýðuflokksins um fylgi þeirra
við málið, bæði í blöðum þess-
ara flokka og samþykktum mið-
stjórna. Annað blað Sjálfstæðis
Tillaga um birtingu
veðurfregna
Pétur Ottesen flytnr i sameinuðu
þingi Lilliigu um veðurfregnir, svo-
hljóðandi:
„Alþingi ályktar að slcora á rík-
isstjomina að freista þess að fá því
til vegar komið að veðurstofan fái
‘aðstöðu til að láta landsmönnum
í tc veðurfregnir og veðurspár, er
að haldi megi koma“.
Eg er konungkjörinn
klefa hjartans í
hrikta líka hjörin
hvert sinn eftir því,
sem í Höfn þeir hvessa sig.
Þaðan sérhvern sólarvind
soga ég í mig.
Eg er konungkjörinn
kvíða engan ber
varla veltur knörinn —
verk er hólpið mér, —
ríkisþing og ráðgjöfum
annast danskan íslending,
eins og rakkann sinn.
Eg er konungkjörinn
kross og nafnbót fæ
í mér eykst svo mörinn
að eg skellihlæ —
hlæ þótt gráti þjökuð þjóð —
fyrir danska sæmd og seim
sel eg íslenzkt blóð.
Þriðjudagur 15. febrúar 1944.
Hlöðver Sígurðsson:
Hlöðver Sigurðsson.
flokksins í Reykjavík, dagblað-
ið Vísir, hefur einnig í forustu-
grein gefið samhljóða yfirlýs-
ingu og sjálfstæðismennirnir
Jakob Möller og Magnús Gísla-
son hafa skrifað undir hið sam-
eiginlega álit nefndarinnar, en
engin rödd hefur komið fram
úr Sjálfstæðisflokknum, er túlki
i hið gagnstæða. Það er því á-
stæða til að ætla, að þrír flokk
ar þingsins eða rúmir % þing-
manna ásamt ríkisstjórn séu
málinu fylgjandi.
Þar sem málið lítur þannig út
á yfirborðinu, kemur okkur
starfsmönnum ríkisins einkenni
lega fyrir sjónir, hve málið
virðist ganga seint og áhugi fyr-
ir því vera lítill af hálfu Al-
þingis og ríkisstjórnar, og vilj-
um við þó ekki væna þessa a'ð-
ila um óheilindi að óreyndu
máli.
Eftir reynslu þeirri, sem við
höfum af málum þessum undan-
farin ár, mun enginn lá okkur
þótt við fylgjumst af athygli
með málinu og setjum það á
minnið, hverjir drengilegast
bregðast við því, en vonandi
verða þeir margir.
En hvaða ástæða er nú til að
afgreiða launamálið strax á
þessu ári?
Síðastliðið sumar lýsti ég því
dálítið í viðtali við Þjóðvilj-
ann, hvert öngþveiti ríkir nú
í launagreiðslum ríkisins. Hve
flókið það kerfi er og hve mis-
ræmið er mikið. Eg mun nú
endurtaka fátt af því, en að-
eins geta þess, að flest laun
eru nú í allt að því 10—12 lið-
um og er ekki á færi nema sér-
fræðinga að ráða fram úr því
öngþveiti. Ef svo heldur áfram
rekur að því að setja verður á
stofn kennarastól í þeim fræðr
um við Háskóla íslands.
Eg skal hinsvegar lítið eitt
minna á það misræmi og órétt
læti, sem nú á sér stað um
launagreiðslur.
Flestar hinar eldri stéttir em-
bættismanna eru mjög illa laun
aðar, svo sem kennarar, prest-
ar og læknar í strjálbyggðum
héruðum.
Starfsmenn ríkisstofnana eru
yfirleitt mikið betur launaðir,
einkurri forstjórarnir, en auk
þess er þeim mörgum veitt há-
launuð aukastörf, sem sum eru
jafnvel þannig vaxin, að þau
ættu að vera innifalin í starfi
þeirra sjálfra án nokkurrar ser-
stakrar greiðslu, og getur verið
að ég fari nánar út í það siðar,
ef ástæða þykir til. Nú læt ég
nægja að geta þess að á oenn-
an hátt hafa margir þeirra kom
izt upp í gífurlegar tekjur, jafn-
vel um og yfir 40 þús. kr. og
er þó vitanlegt að sumir þeirra
hafa auk þess drjúgar tekjur
í hinu svonefnda ,bisness“-lífi.
Aftur á móti eru laun sumra
svo lág, að ómögulegt er af
þeim að lifa, og skal ég nú
sýna dæmi þess.
Gríp ég því niður, þar sem,
ég er kunnugastur, en það eru
laun kennarastéttarinnar. Þó vil
ég geta þess, að þótt kennara-
stéttin, einkum barnakennarar-
og kennarar gagnfræðaskóla og
héraðsskóla, séu líklega allra
lægst launuðu menn í þjóðfé-
laginu, þá eru þó ýmsir litlu
betur á vegi staddir.
íslenzka þjóðin hefur lengi
stært sig af því að vera menn-
ingarþjóð, en þó hefur líklega
engin þjóð í öllum heimi búið
jafn illa að kennurum sínurn.
Kennari við þorpsskóla, sem
starfar í 9 mánuði hefur í grunn
laun frá kr. 261,28 til 326,38 á
mánuði. Skólastjóri sama skóla
frá kr. 312,25 til 377,35 á mán.
Kennarar við kaupstaðaskóla s.
s. Siglufjarðar hafa í grunnlaun.
frá kr. 302,92 til kr. 433,18 á
mánuði og skólstjórar við sama
skóla rúmar 530 krónur á mán-
uði.
Þessir starfsmenn bera á-
byrgð á menntastofnunum með
400—700 nemendum og eru laun
skólastjóranna jafnhá launum
bílstjóra við mjólkursamsöluna.
Á þessum sama tíma eru
grunnlaun iðnaðarmanna um
630—700 kr. á mánuði og verka
manna yfir 400—500 kr.
Afleiðingar þessara lágu launa
eru óhjákvæmilega þær að fleiri
og fleiri yfirgefa þetta starf.
Nú vantar um 70 sérmenntaða
kennara og nemendatala Kenn-
araskóla Islands er hríðfallandi
en námskröfur kennara eru
auknar og væri ekki nema allt
gott um slíkt að segja, ef laun-
in færu eftir því, en nú er kenn
aranámið orðið sex ára nám.
Það eru því allar líkur til að
bráðlega reki að því að loka
verði öllum barnaskólum og
héraðsskólum landsins.
Við erum réttilega stoltir af
bókmenntum okkar, fornum og
nýjum, og hafa margir á það
bent, að þar væri okkar helzta
landvörn, en nú lítur helzt út
fyrir að við hættum að kenna
börnunum lestur. Væri þá ekki
athugandi, hvort ekki væri
reynandi að seíja útgáfurétt
allra okkar bókmennta úr landi
og kaupa inn í þeirra stað ein-
hvern þarfavarning t. d. gler-
kýr.
Hlöðver Sigurðsson.