Þjóðviljinn - 15.02.1944, Síða 3

Þriðjudagur 15. febrúar 1944.
Háttvirt Úthlutunarnefnd!
Dýru félagar og vinir!
Þótt ég stíli eftirfarandi línur
til ykkar í eigin nafni og skrifi einn
undir þær, langar mig til að biðja
ykkur að gera vkkur í hugarlund,
að svipaðar hugsanir og spurningar
og hér koma fram muni hreyfa
sér í hugum ýmsra félagsmanna
Hithöfundafélagsins — og ef til
vill margra annara, sem láta sig
bókmenntir einhverju varða.
Það er kunnugra en svo, að á-
stæða sé til að rninna á það, að
fyrir nokkrum árum hófum við í
„Félagi íslenzkra rithöfunda'", eins
og félag okkar hét þá, ásamt öðrum
félögum í Bandalagi íslenzkra
listamanna, andstöðu gegn því, er
okkur fannst vera yfirgangur og
óréttlæti gagnvart rithöfundum og
öðrum listamönnum. En okkur
fannst „Menntamálaráð lslands“
gera sig bert að þessu, eftir að Al-
þingi hafði afhent því óskorað
vald til úthlutunar á opinberu fé
til bókmennta og lista.
Aðalkröfur okkar voru, að fast-
ir styrkir yrðu teknir upp aftur
á 18. gr. fjárlaga ríkisins eins og
áður liafði átt sér stað, að „Mennta
málaráð“ hætti beinum afskiptum
af málefnum listamanna og að út-
hlutunarvaldið hyrfi að mestu aft-
ur til Alþingis, eins og líka virðist
vera lang eðlilegast undir öllum
.kringumstæðum.
Eins og kunnugt er féllst Alþingi
•ekki á þessar kröfur, heldur valdi
það þá leið að veita vissa upphæð
til bókmennta og lista. — „Mennta
málaráð“ skyldi skipta upphæðinni
hlutfallslega milli hinna ýmsu list-
greina, en stéttarfélög listamanna
annast úthlutun til einstaklinga,
hvert í sinni grein.
Það var því hægt að segja, að
í raun og veru gengi Alþingi lengra
en við höfum farið frarn á í kröf-
um okkar. — Nú var það í hönd-
um listamanna sjálfra að úthluta
fénu innan þeirra takmarka, sem
fjárlög ríkisins settu.
Sérstakir trúnaðarmenn voru
valdir í hverju félagi — og þarf
ekki að efa að til þess kjörs hafi
verið vandað og þeir menn kosnir,
sem félögin treystu best til þess
að inna af hendi þetta vandasama
verk, sem allir vissu að úthlutun-
in mundi verða. — Einnig verður
að ætla, að þeir menn, sem nutu
þessa mikla trúnaðar félaganna og
tóku starfið að sér, hafi verið sér
"þess fullkomlega meðvitandi, hvað
af þeim yrði heimtað að því er
snerti heilbrigða dómgreind og
fullkomna réttsýni í starfinu. í
raun og veru átti það líka að vera
fullkomlega útilokað að neitt af
þeim mistökum og misfellum, sem
„Menntamálaráð“ hafði verið sak-
að um, gætu endurtekiíS sig.
Mér er ekki kunnugt um, hvern-
ig þetta hefur tekist í hinum félög-
unum. En hjá okkur i Rithöfunda-
félaginu fór það nú svo, að við
fyrstu úthlutun, í fyrra, bar þegar
á nokkurri óánægju með gerðir
nefndarinnar meðal félagsmanna,
onda varð úthlutunin fyrir tals-
verðri gagnrýni í blöðum ■— frekar
vinsamlegri gagnrýni yfirleitt að
vísu, þar sem það álit kom fram,
að starf nefndarinnar gæti staðið
tn bóta.
Sömu eða líka skoðun munu
þeir óánægðu innan Rithöfunda-
félagsins yfirleitt hafa haft. Og því
mun nefndin hafa verið endur-
kosin í vetur, að féíagsmenn hafa
ÞJÓÐVILJINN
Friðrife Asfnundsson Brcfeban;
Opið bréf til ðthlutunarnefndar og ann
ara félaga f Rithðfundafélagi íslands
viljað gefa henni nýtt tækifæri. —
Nefndin hefði líka átt að vera far-
in að átta sig betur á hlutunum
eftir reynslu fyrra ársins og þeim
bendingum, sem hún hlýtur að
hafa fengið frá félagsmönnum. —
Að einu leyti varð þó starf nefnd-
arinnar í fyrra félaginu til tjóns
og bakaði því álitshnekki: Gunnar
Gunnarsson skáld sagði sig úr fé-
laginu. og jafnvel nefndinni sjálfri
var það ljóst, að það voru hennar
aðgerðir, sem höfðu orðið þess
valdandi.
Þeir félagsmenn, sem óánægðir
voru i fyrra — og ef til vill höfðu
ástæðu til þess — kusu þó ekki
að fylgja fordæmi Gunnars Gunn-
arssonar og segja skilið við félags-
skapinn. Þeir treystu því, að störf
nefndarinnar stæðu til bóta og,
eins og áður er sagt, þeir vildu
gefa henni nýtt tækifæri.
Hvernig hefur svo nefndin notað
þetta tækifæri?
Höfum við, sem í fyrra lögðum
okkur í lima til þess að bera í
bætifláka fyrir nefndina í viðtölum
við miður ánægða félagsmenn, feng
ið vonir okkar uppfylltar — eða
hefur nefndin gert okkur til skamm
ar?
Verkin sýna merkin.
Hafi úthlutanir „Menntamálaráðs
íslands“ á sínum tíma verið mörg-
um manni óskiljanlegar, hvað verð
ur þá sagt um þessa síðustu út-
hlutun, sem nefnd Ritliöfunda-
félagsins sjálf hefur gengið frá, að
fenginni ársreynslu — og með öll
víti „Menntamálaráðs“ til varnað-
ar fyrir augum?
Hvað eftir annað, þegar farið er
yfir úthlutunarlista nefndarinnar,
blasa við atriði, sem virðast vera
öllu mannlegu hyggjuviti um
megn að skilja eða útskýra. —
Skulu hér nefnd eins og tvö eða
þrjú dæmi þessu til skýringar:
Magnúsi Ásgeirssyni er úthlutað
3600,oo krónum. Jafnháa upphæð
fá þeir Guðmundur Kamban og
Jóhannes úr Kötlum, Jakob Thor-
arensen fær 2400,00 krónur, og
Jón Magnússon — einar — fimmt-
án hundruð!
Eftir Guðmund Kamban liggur
fjöldi af leikritum og skáldsögum,
og hann hefur verið — og er —
talinn einn af fremstu skáldum
þjóðarinnar, bæði heima og
erlendis.
Eftir Jóhannes úr Kötum liggja
6 ljóðabækur og 2 allmiklar skáld-
sögur, og það er ekki of djúpt
tekið í árinni þá sagt sé, að frá
því fyrsta að bók kom út eftir
liann og fram á þennan dag, hefur
liann verið talinn einn af bestu
ljóðskáldum ókkar.
Alveg það sama gildir, þegar lit-
ið er á þá Jakob Thorarensen og
Jón Magnússon — Jakob hefur
gefið út 10 bækur — þar af 7 ljóða-
bækur — síðan 1914. er fyrsta
bók hans kom út. Eftir Jón
Magnússon liggja 4 ljóðabækur —
þrjár þeirra stór og mikil verk —
Og öll hafa ljóð hans orðið ástsæl
meðal þjóðarinnar.
IJm Magnús Ásgeirsson er það
að segja. að frá hans hendi mun J
vera til ein Ijóðabók — Htil —
frá yngri árum lians. Síðan hann
náði þroska sem skáld hefur liann
eingöngu fengist við þýðingar
aðallega ljóðaþýðirigár — cftir ýms
erlend skáld. Hann hefur unnið sér
þann orðstír að vcra talinn rnjög
snjall þýðandi, og vafalaust hefur
hann fært okkur mikil verðmæti
með túlkun erlends skáldskapar á
íslenzka tungu — þótt hann sé
engan veginn einn um það. — Séð
frá þessu sjónarmiði eru því þær
3600,oo kr. sem hann fær i sinn
hlut, fráleitt neitt, sem hægt er að
sjá ofsjónum yfir. En skoðað í
hlutfalli við þau skáld, sem að ofan
eru nefnd, virðist dálítið öðru nváli
að gegna. — Þar hlýtur sú spurn-
ing að vakna, hvort þýðingar úr
erlendum málum liafi meira gildi
fyrir íslenzka menningu en ágætis
verk frumsamin á íslenzku — og
ef svo er — hvers vegna þá að
vera að styrkja þá, senv frum-
semja? Það er af nógu að taka í
erlendum bókmenntum til að þýða.
— Yrði nú svarið hinsvegar á þá
leið, að íslenzkri menningu sé fullt
eins mikill eða meiri fengur í góðu
frumsömdu verki íslenzku en jafn-
vel hinni bestu þýðingu, þá vand-
ast málið. — Er þá hér ekki að
ræða um ofmat á einum og vaiv
mat á öðrum? Eða hafa ljóð þeirra
Jóns Magnússonar og Jakobs
Thorarensen langtum minna gildi
fyrir íslenzka þjóð, heldur en þýð-
ingar úr erlendum málum?
Steinn Steinarr fær 3000,oo kr.
—Steinn Steinarr er ungt og upp-
rennandi skáld, sem yrkir aá
mörgu leyti alveg prrýðilega. Ef
til vill kemst hann með tímanum
í tölu höfuðskálda. Það er því ekki
hægt að segja, að hann sé ekki
vel að þeirri upphæð kominn, sem
honurn er úthlutað, ef ekki þyrfti
að taka neitt tillit til hlutfalla nvilli
hans og annara skálda. — En sjálf-
sagt væri það nú að draga dár að
honum ,ef farið væri að bera hann
saman við þá Jakob Thorarensen
og Jón Magnússon, og halda því
fram, að hann sé kominn svo langt
fram vir þeim í skáldlistinni, sem
munurinn er á upphæð þeirri, sem
honum er ætluð og þeim. — Á
Jóni Magnússyni nvunar það rétt-
um helmingi! Satt. að segja virðist
það öllu mannviti ofvaxið að út-
skýra þennan inikla mun —- en
kannski að úthlutunarnefndin
skilji það?
Elínborgu Lárusdóttur er út-
hlutað 1500,oo krónum. — Sala á
bókum Elínborgar sýnir, að hún
er nvi meðal rnest' lesnu og vin-
sælustu rithöfunda hér á landi.
Það virðist því — fyrir augum
venjulegra dauðlegra manna —
_ vera lílil ástæða fyrir því, að hún
sé metin nvinna cn 24-hundruð-
króna-skáldin*— eins og t. d. Olaf-
ur Jóh. Sigurðsson, að minnsta
kosti, án þess að ég vilji á nokk-
urn hátt draga vir verðleikum lians
eða annara, er fá þá upphæð.
Nú hafá verið nefnd nokkur
dæmi unv starf néfndarinnar, déemi.
senv eiginlega öll sýna það sama,
og öll þyrftu skýringar, ef félags-
nvenn í Rithöfundafélaginu og
landsnvenn almennt ættu að eiga
þess kost að geta skilið vinnubrogð
hennar eða hugsanagang. En það
er langt frá, að nveð þessu sé tæmt
allt það, sem skýringar þyrfti nveð.
— Hér skal aðeins farið nokkrum
orðum um þá, sem „utangarðs“
verða hjá vithlutunarnefndinni:
Nefndin segir í greinargerð sinni,
að 6 nvenn, senv notið hafi styrks
í fyrra, séu nvi felldir niður. —
Ilvers vegna? — Og þar við bætast
nokkrir prýðilegir höfundar, senv
ekki hafa notið styrks og aldrei
fá notið sín, vegna þess að þeir
geta aldrei sinnt ritstörfum nema
þá stund og stund í einu. Um flesta
þessa nvenn, bæði þá, sem nefndin
hefur fellt niður frá i fyrra og
hina, er. það kunnugt, að starfi
þeirra og högum í þjóðfélaginu er
þannig háttað, að jafnvel lítill
styrkur er þýðingarmikill fyrir þá.
Lítill styrkur getur bjargað fyrir
þá nokkrum vikunv á ári til rit-
starfa, annars eru þeinv í raun og
veru allar bjargir bannaðar í þeinv
efnunv. Hefði nú verið til of naikils
ætlast, þegar úthlutunarvaldið á
rithöfundalaunum kom í hendur
rithöfundanna sjálfra, að tekið
hefði verið ofurlítið riieira tillit til
einmitt þessara manna, en áður
hafði verið gert? Reynslan sýnir,
að hér er gengið í þveröfuga átt.
Eg ætla ekki að telja upp nöfn
þeirra nvanna, senv hér er átt við,
enda þótt þau séu öll þjóðinni vel
kunn. — En ég get ekki stillt mig
um að spyrja: Hvers á skáldið
Jakob Smári að gjalda hjá öllunv,
sem fara með úthlutun rithöfunda-
fjár, að hans skuli aldrei vera
minnst?
Þá kenvur að þeim lið í störfum
nefndarinnar, sem sennilega vekur
mesta undrun, og þar sem. völund-
argangarnir í hugsanaferli hvmnar
verða hvað mest órannsakanlegir.
Er þar að ræða um hina frvimlegu
nýsköpun hennar — „verðlauna-
flokkinn"".
Auðvitað eru það ekki nema
smámunir, senv naumast tekur því
að um sé talað, að í fjárlögum rík-
isins, senv farið er eftir, er engin
fjárveiting til „verðlauna'" i þessvi
sambandi, og heldur ekki staf-
krókur fyrir heimild til að verja
nokkrum hluta fjár þess, sem veitt
er til bókmennta, á þann hátt. —
Ef til vill gætu félögin sjálf, sem
hér eiga lilut að nváli, með fundar-
samþykktunv heinvilað að taka
nokkvirn hluta fjársins frá til verð-
launaVeitinga. — En frá llithöf-
undafélaginu liggur engin slík sanv-
þykkt fyrir. Úthlutunarnefndin hef
ur því ekkcrt unvboð frá neinum l il
þess að starfa sem „vevðlauna-
nefnd'". eða ?em nokkurskonar
yfirdómstóll un. einstök ritverk
raantuv. Það \a!d licfur hún veitt
sér sjálf. Af óskiptr jvvi fé. sun
henni er trúað fvrir til úl.hlutunnr,
tekur hvin nokkur þúsund krónur
og fer ineð nánast eins og vun einka
eign hennar vten að ræð.i. - -
Ilver skilur nú jvcssar kúnstir?
Og hver skilur tilgang „verð-
launanna“? Hvers vegna í ósköp-
unum þarf að kalla fjárveitingu
til skálda eins og Halldórs Stefáns-
sonar og- Þóris Bergssonar — og
allra hinna, senv hér eiga hlut að
máli — „verðlaun“? Eru þeir ekki
verðir jvess að njóta venjulegra
höfundalauna? Eða á þett.a að vera
eitthvað „extra fínt“ fyrir þúp
Jafnvel maðurinn, seni fær verð-
lauvv (hátt upp í öll skáldalaun
Jóns Magnússonar) fyrir eina til-
greinda smásögu — hvað gat verið
því til fyrirstöðu, að hann nyti
skáldalauna?
Fljótt á litið virðist Ilalldór Kilj-
an Laxness hafa þarna sérstöðu,
þar senv hann fær 2500,00 króna
„vcrðlaun" fyrir bók sína, „íslands-
klukkan"', ofan á skáldalaun sín.
En við nánari atlvugun er það þó
ekki. Nefndinni lvefði verið alveg
eins innan handar að úthluta hon-
um þeim vnuvv hærri skáldalaunum.
— Þetta virðist ennþá augljósara,
þegar þcss er gætt, að þrír rithöf-
undar, senv njóta sönvu upphæðar
og Laxness í skáldalaun, lvafa skil-
að frá sér skáldverkunv í haust.
Ekkert þessara rita er „verðlaun-
að“. Kemur það til af þv-í, að nefnd
in hafi álitið þann reginnvun á Jvess-
um verkunv og bók Laxness? Aðra
ályktun virðist ekki vera hægt að
draga af Jvví, sem fvrir liggúr. En
af því leiðir svo aftur að áh'kta, að
nefndin hafi v raun og veru álitið
að honunv bæri hærri skáldalaun.
En því þá ekki að láta lvonum þau
í té í stað þess að fara að leika
þennan skrítna „verðlauna-felu-
leik“ í fullkomnu héimildarleysi?
í sambandi við „verðlaunaveit-
ingar“ nefndarinnar er vert að geta
þess, að hún kemur sjálf nveð nokk-
ur orð til hughreystingar og upp-
örfunar fyrir Jvá „útilokuðu“ —
nefnilega, að ekki sé loku fyrir það
skotið, að litið verði í náð til þeirra
og þeinv veitt „verðlaun“ — að ári
— eða á einhverjum ókomnum ár-
um. — Þetta er vitaskuld mjög
huggunarríkt — fyrir þá. En öðr-
um yrði kannski á að spyrja: Ilvers
vegna er verið að bægja þessum
væntanlegu „verðlaunaskáldum“
frá allri hlutdeild í rithöfundalaun-
um nú? Eða er það vvveining nefnd-
arinnar að ,,verðlauna“ verk Jveirra
höfunda, senv hún telur alls ekki
mats verð, Jvegar rithöfundalaun-
um er úthlutað. — Þá er það vissu-
lega engin furða þó nefndin tali unv
.nýbreytni" í Jvessu sambandi.
-----Nú má ekki gleynva því,
þegar störf nefndarinnar eru gagn-
rýnd, að heildarupphæð svi, sem
i hún hefur til úthlutunar er mjög
j takmörkuð. Af því leiðir vitanlega,
að ekki er hægt að ætlast til ann-
ars en að sú upphæð, senv úthlutað
er til hvers einstaklings, verði einn
ig mjög svo takmörkuð. Út af fyr-
ir sig væri það ekki einungis á-
stæðulaust, heldur beinlínis rangt,
að áfella nefndina fyrir, að hún
veitti of lágar upphæðir, ef einung-
is væri hægt að finna að sanvræmis
og fullkomins réttlætis hafi verið
gætt við hyerja einstaka úthlutun.
Nefndinni sjálfri virðist ekki hafa
vcrið þessi einföldu grundvallarat-
riði nægilega ljós. Þegar litið er á
úthlutunarlistann sem heild, getur
ekki hjá því farið, að það veki at-
hygli, lvversu langt bil þar verður á
milli þcirra hæstu og þeirra, sem
miðlungslaunanna njóta, og í raun
og veru verður Jvað óskiíjanlegt á
Franvh. á 8. síðu.