Þjóðviljinn - 07.03.1944, Blaðsíða 3

í'riöjudag'ur 7. marz 1944.
PJÓÐVILJINN
S
NORDAHL GRIEG FALLINN
Hinn eftirminnilega dag, 9.
apríl 1940, þegar nazistar her-
tóku Danmörku og réðust inn
í Oslófjörð, spurðu Norðmenn
ekki um hættuna, heldur
gripu til vopna.
Þessum atburöi, jafn ein-
faldlega mannlegum, brá á
loft eins og skæru bliki, er
lýsti af um heiminn. Eitthvaö
stórfenglegt haföi gerzt. Eftir
aö hvert ríki af öðru hafði fall
ið óvariö fyrir fasismanum,
eöa látið selja sig og svíkja
í hendur honum, gekk fram
ein smæsta þjóö Evrópu og
mælti: Þó ég sé smá, læt ég
ekki fótumtroða manndóm
minn.
Á þessum. degi varð Noreg-
ur tákn hetjuanda þjóðanna.
Merki Spánar var að nýju tek
ið upp. Og hjarta hvers frjáls-
huga manns í heimii\um sló
örar þennan dag. Hér var
þjóð, sem ekki lægði sig í
duftið. Dáö hennar var í senn
krafa, fordæmi og fyrirheit:
Maðurinn á jörðinni mundi
ekki lægja sig í duftið.
Einn þeirra NorÖmanna, er
gripu til vopna 9. apríl, var
skáldiö Nordahl Grieg.
Nordahl Grieg átti nokkra
sérstööu þennan dag. Hann
þurfti enga nýja ákvöröun aö
taka. Sína ákvöröun haföi
hann tekið löngu fyrr. Um
margra ára skeiö hafði allt
starf hans veriö helgaö því
einu, aö koma norsku þjóö-
inni í skilning um þá hættu,
sem stafaði af fasismanum og
öðrum auövaldsöflum, sem
undirbjuggu nýtt styrjaldar-
bál. Leikrit hans Vár Ære og
vár makt (1935), Men imorg-
en (1938), Nederlaget (1937),
kvæöi hans, tímaritiö Vejen
frem, er hann stjórnaði og
stofnáöi 1936, skáldsagan Ung
má Verden endnu være, verk
hans öll voru leiftrandi
hvatning >. til norsku þjóö-
innar að þekkja vitjun-
artíma sinn, vara sig á
þjónum fasismans, kvisling-
nnum, er ætluöu aö selja ííf
norsku þjóðarinnar fyrir fé
og völd. Og Nordahl Grieg
talaði ekki aðeins til Norð-
manna, hann talaöi til allra
þjóða heims. Aftur og aftur
hrópaði hann hetjurödd sinni:
þjóöir, menn, sjáið hvaö er aö
gerast, opnið augun fyrir
hættunni: verjizt, rísið til
varnar strax. „Mannkyniö á
ekki nema eina leið að velja“.
hrópaði hann í inngangsorð-
um áö Vejen frem, „baráttu
gegn stríðinu og því þjóðskipu
lagi, sem leiðir út í fasisma
og stríð“. „Vér verðum áö
leggja fram hæfileika vora og
krafta fyrir nýtt þjóðfélag,
friðarins og sósíalismans“.
Heima í Noregi fletti hann of-
an af Quisling og fyrirætlun-
um hans. „Að þekkja fasism-
ann er sama og fyrirlíta hann;
upp af þeirri fyrirlitningu
veröur aö rísa krafa alls frjáls
huga almennings í landinu:
aö kveöin veröi niöur hin
sviksamlega æsingastarfsemi
fasistanna hér heima. — Vér
þurfum ekki á að halda því
formi þjóðlegrar einingar
(National Samling hét fasista
flokkur Quislings), sem er í
því fólgin áö safna í einn hóp
beztu mönnum þjóðarinnar
til aö slá um þá gaddavírs-
giröingu.... Vér berjumst
fyrir öðru fööurlandi, þar sem
vér finnum tengslin viö
dýpstu og sterkustu framþró-
unaröfin í lífi þjóðarinnar frá
upphafi, því að allt mikilíeng-
legt, sem hún hefur skapað,
hefur veriö byltingarsinnuö
framkvæmd, nýr skilningur,
ný dáð“. (Vejen frem, júní
1936). Frá Spáni hrópaöi
hann: „Af þeim atburðum,
sem gerast á Spáni nú, dreg-
ur upp ógnandi og blóöuga
bliku yfir örlög allrar Evrópu.
— Fasisminn byggir skipulag
sitt og elur upp einstakling-
ana meö aðeins eitt takmark
fyrir augum: stríð“. „Frels-
inu blæöir á Spáni. Hjálpið
Spáni“. (Vejen frem, okt.
1936).
Nærri fjögur ár hefur varg-
öld fasismans staðið í Noregi,
sú vargöld, er kvisiingai’niv
buðu heim, en veröa sjálfir
fullsaddir af. Frelsinu hefur
blætt. Beztu mönnum Noregs
verið smaláö saman í gadda-
vírsgirðingar. Álitlegm- hópur
verið myrtur. En allan tím-
ann veitir norska þjóðin viö-
nám, berst, verndar óskyggö-
an sólglitrandi demant hjarta
síns: hugprýðina.
Nordahl Grieg var einn 1
hemum, er hélt úr landi til
að halda baráttunni áfram er-
lendis. Úr útlegðinni orti
hann þjóð sinni ný Bjarka-
mál. Og rödd hans, er náði
til svo fárra áður, fann hljóm
grunn í hverju norsku hjarta.
Byltingaskáldið varö þjóð-
skáld Norðmanna.
En svo, — einn dag í vetur
barst sú fregn, að Nordahl
Grieg væri fallinn. Hann heföi
farizt 1 loftárás á Berlín.
Og aftur brá upp í heimin-
um skæru bliki af nafni Nor-
egs. Enn haföi eitthváð stór-
fenglegt gerzt, eitthvað, sem
átti sér dýpsta inntak,eitthvað
er snart hjarta hvers frjáls-
huga manns á jörðinni. Og
þaö sló í svipan djúpri þögn
á allt.
Og þó hefði heiminum ekki
getað borizt hversdagslegri
fregn.
Því að hvað var svo sem um
aö vera? Eitt mannslíf týnt.
Hver gat látið sér bregöa viö
svo ofureinfalt atvik? Millj-
ónir manna týna lífinu í þess-
ari styrjöld. Þaö hefur ekki
liöiö sú mínúta í mörg ár, að
ekki hafi einhverjir falliö
fyrir fasismanum; jafnvel tug
ir á mínútu.
En felst ekki misskilningur
í orðinu „hversdagslegur“?
Nordahl Grieg var ekki hvers-
dagslegxu- maður. Hann var
ekki í hópi hins nafnlausa
múgs. Hann var heimsfræg
persóna, þjóðskáld lands, sem
einna hetjulegast orö haföi
farið af í stríöinu. Hví þá aö
tala um hversdagslegan viö-
burð?
Nordahl Grieg mundi hafa
kunnað viö þessu bezt svar
sjálfur. Enginn mat lífið
hærra en hann, líf hvers
manns, og hann greindi aldrei
líf sitt frá lífi annarra, lífi
landa sinna, lífi hins óbrotn-
asta manns á jörðinni. En
föllumst samt á rökin: Nor-
dahl Grieg var ekki hversdags
maður, heldm- skáld meö
heimskunnu nafni. Em áhrif
þessa atviks fólgin í því?
Eg skal ekki draga úr, aö
svo geti að nokkru leyti ver-
ið. Mannslífin eru sannarlega
ekki lögð að jöfnu í þessum
heimi, og ástæöulaust að ætl-
ast til slíks. En mörg „stór-
menni“ hafa fallið 1 stríðinu,
jafnvel prinsar og þjóöhöfð-
ingjar, og dauöi þeirra hefur
ekki valdiö samskonar djúpri
þögn, sem fall Nordahls
Griegs, ekkert líkt því. Og
fjöldi skálda hefur látiö lífiö
fyrir fasismanum, skáid, sem
áttu heimsnafn. Dauöi þeirra
sumra hefur vakið andartáks
athygli, sumra ekki verið
minnzt einu orði. Fall Nor-
dahls Griegs nú er sambæri-
legast viö fall enska skáldsins
Ralph Fox, er lét lífiö á víg-
völlum Spánar í ársbyrjun
1937. Því var veitt nokkur eft-
irtekt, einkum í Englandi og
Ameríku. En mér skildist, áö
dauöi hans fyndist flestum
sjálfskaparvíti eða á ábyrgð
enska Kommúnistaflokksins,
er heföi sent hann út í dauð-
ann. Eg man ekki til, að nein
ir dásömuðu fórn hans, hug-
prýöi né frelsisást aörir en
flokksbræður hans. Fall
skálds, jafnvel þótt frægt sé,
þarf aö bera aö með alveg
sérstökum hætti og falla
meira að segja á sérstakan
hátt við anda tímanna til þess
aö þögn slái á heiminn.
En liggur þá elcki skýring
in í því, aö Nordahl Grieg
baröist og féll fyrir málstað
frelsisins í heiminum?
Svo sannarlega barðist og
féll Nordahl Grieg fyrir mál-
stað frelsisins 1 heiminum.
Hann reyndi eins og hann
frekast gat til aö vara við
þessu stríöi og fasismanum.
Nordahl Grieg.
Hann baröist fyrir skilningi á
Sovétríkjunum og friöar-
stefnu þeirra. Hann lagöi
fram alla atorku sína í Spán-
arstyrjöldinni til að fá menn
til að skilja, aö þar væri bar-
izt fyrir frelsi allra þjóöa. Svo
sannarlega baröist hann og
féll fyrir málstaö frelsisins í
heiminum. En hefur það í
sjálfu sér veriö svo ákaflega
dýrt metið, aö heiminn setji
hljóöan, þegar einn slíkur fell-
ur? Sjálfboðaliðar alstaðar að
úr heiminum böröust fyrir
málstað frelsisins á Spáni.
Ýmsir létu líf. sitt, meðal ann-
arra frægasta skáld Spánar,
Garcia Lorea. Hvar var á það
minnzt? í staöinn hrópaði
heimurinn húrra fyrir Cham-
berlain, og hélt áfram aö dást
að Hitler. Og þegar frelsi Spán
ar og þar með frelsi Evrópu
var sært helsári og sjálfboða-
liöamir, sem höföu verið aö
beijast þar :yrir málstaö fiels
isins, flýöu undan hersveitum
Hitlers og Mússólínis inn yfir
iandamæri hins lýðfrjálsa
Frakklands, var þeim smalaö
í gaddavírsgiröingar og látnir
svelta og frjósa í hel, og vald-
ir úr hinir „dýrmætustu“,
skáldin og menntamennirnir,
inn í fangelsi Frakklands, og
þegar Hitler kom einnig í þá
veiöistöð, voru þeir framseldir
honum, svo hann gæti á full-
komnari hátt kvalið úr þeim
lífiö. Það er ekki alla tíma
jafnt, sem heiminn setur
hljóöan við fall hetjunnar,
sem berst fyrir málstaö frels-
isins.
En hvemig sem það veröur
skýrt, fundu allir við fregnina
um dauða Nordahs Griegs:
hér haföi eitthvaö stórfeng-
legt gerzt, aö vísu aöeins fall
| eins manns, en þó svo óendan
lega djúpt aö inntaki. Og enn
fremur: þaö fann hver maöur,
ljóst eöa óljóst, aö hér var til
hans talað, á einfaldan en
jafnframt svo ótvíræðan hátt,
aö undan varð ekki vikið
nema að missa nokkurs í af
sjálfsvirðingu sinni og mann-
gildi.
Hvað gat verið svo einstakt
við þetta atvik? Var það svo
hetjulegt? Já, að vísu. En þús-
undir manna fljúga stundum
daglega frá London til loftár-
ása á Berlín. Hver slík för er
farin upp á líf og dauöa. Sá
sem þátt tekur í því flugi,
teflir lífinu í hættu. Hann er
í fremstu víglínu.
Meö Nordahl Grieg stóð sér-
staklega á. Hann var ekki flug
maður. ifann var þjóðskáld.
För hans til Berlínar var ekki
skyldustarf í flugher Banda-
manna. Honum hefur ekki
verið fyrirskipuð þessi ferö.
Hann hefur farið sjálfviljug-
ur. ÞaÖ má jafnvel telja lík-
legt, aö hann hafi þurft að
sækja það fast aö fá íeyfi til
þessarar farar. Ýmsir átelja,
að honum skyldi veitt það
ieyfi.
Þaö er eflaust í þessu „til-
tæki“ skáldsins, þessu „óþarlu
tiltæki“ þess, svo óvæntu og
„óskynsamlegu", að hin
sterku áhrif liggja falin.
Menn sjá, að hér er eitthvað
á bak viö, eitthvaö ekki veiga
lítið, sem knúiö hefur skáldiö
til aö leggja lífið í hættu fyr-
ir jafn „ónauðsynlega“ og óvit
urlega tiltekt“ eins og aö fara
með loftárásarliöi til Berlínai,
aðeins sem fréttaritari. AÖrir
„ónauðsynlegir menn“ gátu
farið. Vissi ekki Nordahl
Grieg, hve dýrmætt líf hans
var? Sá hann ekki, hve marg-
Fraufh. á 5. síðu.