Þjóðviljinn - 12.03.1944, Blaðsíða 4

ÞJÓÐVILJINN. — Sunnudagur 12. marz 1944.
....
þlÓÐVILIIN

Utgefandi: Samemingarjlokkur alþýðu — SósíaUstaflokkurmn.
Bitstjóri: Sigurður Ouðmwndsaon.
Stjórnmálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigfús Sigurhjartanoa.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavcrðustíg 19, sími 218b.
Bátstjómarskrifstofa: Austwrstrasti 12, sími 2270.
Prentsmiðja: Vílángsprent h.f., Garðastrœti 17. .
Askriftarverð: I Reykjavík og nágrenni: Kr. GJðO á máauði.
Uti á landi: Kr. fi.00 á mánuði.
Bróðurlegt orð
Alþingi hefur samþykkt hátíðlega orðsendingu frá Islendingum til
hinna norrænu þjóðanna.
I>að er vel farið og það var í senn viðeigandi og nauðsynlegt, ein-
mitt á þessari stund. .
í tæp 700 ár hefur ísland lotið fyrst norskum og síðan dönskum
konungum. Þegar sú stund nú aftur rennur upp að ísland verður frjálst
lýðveldi, þá er það rétt að það kpmi fram að stjórnarfarslegra „sam-
skifta vorra sé endir: bróðurlegt orð“. íslendingar hafa ekki ástæðu til
að bera kala til þjóða þeirra sem heilda, er meira eða minna hafa ráðið
öriögum lands vors á undanförnum öldum, heldur til manna þeirra og
stétta, er þeim hafa ráðið og oft kúgað alþýðu þeirra landa allt að því
eins mikið og íslendinga.
Þvert á móti er einmitt ástæða nú, þegar Danir og Norðmenn eiga
við meiri þjánjngar að búa og ægilegri harðstjórn en þær þjóðir nokkru
sinni hafa fyrr þekkt, að Islendingar sýni þeim ótvíræðan hug sinn á
þessari stund. Þcirra frelsisbarátta er einnig vor. íslenzka þjóðin óskar
þeim sigurs í frelsisbaráttu þeirra, — aldrei hefur samúð hennar með
þeim verið sterkari en nú.
Og eitt er það enn, sem gerir samþykkt þessarar ályktunar mikil-
væga.
Það hafa verið uppi og munu vera enn þær tilhneigingar að vilja
draga Island í vesturátt, auka hér og efla amerísk áhrif, en „slíta kúg-
unarböndin“ við Norðurlönd, taka fjandsamlega afstöðu gegn þjóðun-
um á meginlandi Evrópu. í afturhaldsblöðum eins og „Vísi“ og „Degi“
hefur einkum borið á þessu.
Það er gott að Alþingi íslendinga taki frammi fyrir heiminum öll
tvímæli af um það, að slíkt er ekki meining íslenzku þjóðarinnar, heldur
þvert á móti.
Lappó-loppan
En það var hart, að einmitt, þegar gera átti þetta handtak íslenzku
þjóðarinnar hvað hlýjast, með því að óska alveg ótvírætt og hiklaust
„Norðmönnum og Dönum sigijrs í frelsisbaráttu þeirra“, — þá skyldi
Lappó-Ioppan frá Finnagaldurstímunum teygja fram loðinn hramm
sinn til að slá á bróðurhöndina, er út skyldi rétta.
Þeir munu fáir meðal íslenzku þjóðarinnar, sem' ekki hefðu sam-
þykkt með fögnuði slíka ósk. En meðaJ gömlu þjóðstjórnarþingflokk-
anna lifir Finnagaldurinn enn — og þótt reynt sé nú af hinum hyggnari
mönnum að fela þann haturseld yfirstéttarofstækisins, þá lifnar í þess-
um afturhaldsglæðum, hvenær sem við er hreyft. Það sá þjóðin 10. marz.
Og hún þarf að varast þann afturhaldseld, er þá blossaði upp, því ella
kann það ofstæki að verða frelsi voru að fjörtjóni.
Flestir þeirra manna, er gerðu sig að ginningarfíflum afturhaldsins
í Finnagaldrinum forðum daga, hafa nú löngu áttað sig á villu síns
vegar, svo sem hver góður drengur gerir, er hann sér að honum hefur
orðið á sá mannlegi breyskleiki að skjátlast.
En hver hefði trúað því fyrir 10. marz að á meðal Ieiðtoga þjóð-
stjórnarflokkanna lifði Finnagaldurinn enn með slíkum krafti, að þeim
fannst það óhugsandi að ætla að „óska Norðmönnum og Dönum sigurs
í frelsisbaráttu þeirra“ og láta sér nægja að óska Finnum „bara“ frelsis,
— slíkt væri að „gera upp á milli vina“, — eins og bandamenn böðulsins
Hitler væri vinir norsku ættjarðarvinanna, sem Ilitler lætur myrða?
Það var rétt og gott, eins og í upprunalegu tillögunni stóð, að Alþingi
óskaði Finnum „frelsis og farsældar“, — þeim mun vart af góðum ósk-
um veita, svo vitlausa forustumenn, sem þeir hafa valið sér til þessa,.
En að láta sér detta í hug að óska þeim sigurs, — það hefðu menn varla
búizt við að kæmi fram tillaga um á Alþingi íslendinga.
En þó afstýrt yrði því hneyksli, að þessháttar tillaga yrði samþykkt,
þá er það eitt nóg hneyksli og illt, að tillagan um að óska Norðmönnum
og Dönum ótvírætt sigurs í frelsisbaráttu þeirra skyldi vera felld, —
hlulí skýrslu sjódómsíns um rannsókn Þormóðsslyssíns sem ráðu-
neyfíð sfakk undír stól þegar blöðín fen$u skýrsluna fyrsf fíl bírfíngar
Meðferð atvinnu- og dómsmálaráðnneytisms á
skýrslu sjódóms Reykjavíkur um rannsókn Þormóðs-
slyssins, hefur verið þanni^, að hún er einmitt dæmi
um það, hvernig yfirvöldin EIGA EKKI að fjalla um
slík mál.
ítrekuðum fyrirspumum um það, hvenær skýrsla
sjódómsins yrði birt, var svarað á þá leið, að enn væri
ekki búið að taka ákvörðun um það, eða að málið
væri í athugun.
Loks eftir að skýrslan er send blöðunum til birt-
ingar, kemur í ljós, að sleppt hefur verið úr henni
mjög veigamiklum atriðum.
Hér fer á eftir sá hluti skýrslunnar, sem ráðu-
neytið stakk undir stól síðast, en hefur nú sent til
birtingar. Kemur þar í ljós að sá grunur almennings
að skipaeftirlitinu með Þormóði hafi verið mjög ábóta-
vant, hefur verið á rökum byggður.
Af því, sem fram hefur komið hreyft néinum athugasemdum út
við rannsókn þessa, verður eigi
ráðið með neinni vissu, hverjar
hafi verið orsakir. þess, að þetta
mikla sjóslys varð. Vcðurofsinn og
sjólagið var slíkt, að það hefði vel
getað orðið skipinu að grandi.
Einnig kann skipið að hafa stcytt
á grunni, og það hafi verið orsök
af styrkleika skipsins eða öðru á-
sigkomulagi þess í verulegum at-
riðum. Er þó ljóst, að skipið full-
nægði m. a. ekki ákvæðum ís-
lenzkra reglna í svo þýðingarmikl-
um atriðum sem um styrkleika
banda (þar á meðal um samsetn-
ingu þeirra), byrðinga og húfsýja
slyssins. Eftir því sem ráða má af | (sbr. framburði Friðfinns Árnason-
síðasta skeytinu frá Þormóði, varjar, Ólafs B. Björnssonar, Eyjólfs
mikill leki kominn að skipinu seint. j Gíslasonar, Daníels Vigfússonar,
að kvöldi 17. febrúar, og kann! Elíasar Guðinundssonar, Peter
skipið að hafa farizt af þeim sök-
um einum (sbr. orðalagið: „eina
vonin er að hjálpin komi fljótt“),
en einnig geta þessar ástæður all-
ar, eða tvær saman, hafa valdið
slysinu. Um hinar tvær fyrrtöldu
ástæður, sem kunna að hafa vald-
ið slysinu, er, eins og komið var,
eigi tilefni til að fjölyrða. Hins-
vegar þykir rétt að fara nokkrum
orðum um hið síðasttalda atriði,
þar sem það snertir það, hvort
skipið hafi verið þannig úr garði
gert, að varhugavert mcgi teljast,
og þá sérstaklega til slíkra nota,
sem um var að ræða. Ilannsóknin
hefur og að verulegu leyti fjallað
urn þetta atriði og önnur í því
sambandi, eins og beiðni ráðu-
neytisins til sjó- og verzlunardóms-
ins, svo og meðfylgjandi bréf Far-
manna- og fiskimannasambands
Islands, gáfu tilefni til.
Eins og drepið hefur verið á hér
að frarnan, var skipið 20 ára gam-
alt, þegar það var keypt hingað
til lands á árinu 1939. Atvinnu-
og samgöngumálaráðuneytið veitt:
samþykki sitt til að skipið yrði
keypt til skrásetningar hér á landi,
en að því tilskyldu, að skipaskoð-
un ríkisins teldi það fullnægja gild-
andi ákvæðum um öryggi skipa,
enda var og, eins og á stóð, engin
heimild til undanþágu í þeim efn-
um skv. 20. gr. laga um eftirli
með skipum frá 11. júní 1938. Eft-
ir þeim gögnum, er fyrir liggja o
öðru því, er fram hefur komið
málinu, verður ekki séð, að skipa
skoðun ríkisins hafi frá upphaf
Wigelund, Guðna Ilelgasonar, Er-
lings Þorkelssonar, Ilafliða J. Haf-
liðasonar, Flosa Sigurðssonar,
Magnúsar Guðmundssonar og
Péturs Ottasonar — sbr. og upp-
dráttinn á dómsskjali nr. 23), en
lögin um eftirlit með skipuni nr.
78, 1938 verða að teljast gilda um
þetta skip, eins og áður segir, og
þá einnig þar að lútandi reglugerð
um smíði tréskipa (sbr. 2. gr.
reglugerðar nr. 100, 1936, — sem
einnig hefur verið látin ná til tré-
skipa af sömu stærð og Þormóður
var, að breyttum töflum). Fyrsta
aðalskoðun á trébol skipsins og
búnaði hans virðist hafa farið fram
10. jan. 1940 og samskonar skoð-
un á öðrum búnaði skipsins 12. s.
m. og eimvél þess 13. s. m. Auka-
skoðun á eimkatli fór fram sama
dag (sjá um þetta dómsskjöl nr.
27—30).
Eins og rakið er að framan, var
skipið í fyrstu aðeins notað til
veiða hér við land og fiskflutninga
til Englands. Þegar á þessu tíma-
bili (maí—júní 1939 til nóv. 1940)
verður vart nokkurs leka í skip-
inu (sbr. framburði Árna Hinriks-
onar, Sigurjóns Stefánssonar,
Eggerts Jóhannessonar, Friðfinns
\rnasonar og Ólafs B. Björnsson-
ar), og vegna leka hætti skipið
Englandsferðum í nóvember 1940
(framburður Ólafs B. Björnsson-
*r). _
í janúar 1941 er siðan byrjað
. hinum víðtæku breytingum á
•kipinu, sem að framan er lýst, og
'iallega voru í jiví fólgnar, að ný
og miklum mun stærri y|irbygg-
ing úr járni var sett á skipið (sbr.
uppdrættina á dómsskjölum nr.
20 og 25, svo og vottorðin á dóms-
skjali nr. 26), nýrri „diesel“-vél,
ásamt öllum búnaði, var komið
þar fyrir og hvalbakur settur á
skipið. Þess er áður getið, hverjir
voru i ráðum um þessar breyting-
ar á skipinu, að því undanteknu,
að Peter Wigelund, skipasmiður,
gerði teikningu af hvalbaknum og
hafði umsjón með smíði hans. Það
var aðeins teikningin af hinni nýju
yfirbyggingu (dags. 5. febr. 1941),
sem send var skipaskoðunarstjóra,
með bréfi, eins og áður er lýst
(dags. 1. marz 1941). í því sam-
bandi ber að benda á, að umrædd
teikning var gerð „án þess að hlið-
sjón væri höfð af styrkleika inn-
viða skipsins eða skipsskrokksins
að öðru leyti“ en „á þeim forsend-
um að ríkisskoðunin teldi skipið
svo sterkbyggt, að jressar breyt-
ingar mætti framkvæma“, eftir því
sem Erlingur Þorkelsson hefur bor-
ið hér fyrir dómi. Gísli Jónsson
hefur borið það, að þykktir á
plönkum í yfirbyggingunni og
vinklunum, svo og fcstiboltar hafi
verið ákveðnir í samræmi við al-
Jijóðlegar reglur flokkunarfélaga,
cn umrædd teikning sé annars gerð
án tillits til styrkleika banda skips-
eða annarra máttarviða en
kvæðum um þetta), hafi hann
„talið skipið nægilega sterkt fyrir
jiá yfirbyggingu, sem sett var á
skipið og aðrar breytingar, sem á
því voru gerðar, þar sem allir viðir
hafi virzt ófúnir og óskemmdir'1.
í sambandi við þessar breytingar
var skipið og ekki styrkt að því
er fyrrgreind atriði snerti, nema
hvað ný eikarlangbönd voru sett
í lestina, sitt hvorum megin, einn
planki undir „bjálkavegarann“,
svo og skipið seymt upp. (Sjá um
þet.ta dómsskjal nr. 7 og fram-
burði Eyjólfs Gíslasonar og Peter
Wigelund). Ilafliði J. Hafliðason,
skipasmiður og skipateiknari
(„Konstruktör"), og Magnús Guð-
mundsson, skipasmiður, hafa hins-
vegar látið uppi það álit, að
styrkja hefði þurft skipið frekar
vegna þessara breytinga, sem á
því voru gerðar, og vísast til fram-
burðar Jieirra um það efni.
Festmgu hinnar nýju vélarreisn-
ar (,,keiss“) og annarrar yfirbygg-
ingar var fyrir komið á Jiann hátt
sem greinir í dómsskjali nr. 25 (sjá
annars nánar um það dómsskjöl
nr. 7 og 11 og framburði Guðmund-
ar Gíslasonar, Friðfinns Árnason-
ar, Eyjólfs Gíslasonar, Elíasar
Guðmundssonar, Peter Wigelund,
Guðna Helgasonar, Erlings Þor-
kelssonar og Péturs Ottasonar).
Vitnin Eyjólfur Gíslason, Beter
Wigelund og Pétur Ottason, telja,
að hér hafi verið um venjulega
festingu að ræða, og skipaskoðun-
arstjóri, Gísli Jónsson og Pétur
Ottason telja hana hafa verið full-
nægjandi. Á liinn bóginn þykir rétt
að benda á framburð Friðfinns
Árnasonar, sem lætur gagnstæða
skoðun í ljósi, en þó sérstaklega á
álit Hafliða J. Hafliðasonar og
Magnúsar Guðmundssonar. eins
og það kemur fram í vitnisburð-
um þeirra. Telja þeir, að Umrædd
festing yfirbyggingarinnar hafi
verið ófullnægjandi, enda má og
benda á, að 29. gr. tsk. nr. 100,
1936 gerir ráð fyrir annarskonar
og traustari festingu að Jiessu leyti.
Greinin virðist að vísu gera ráð
fyrir, að reisnin sé úr tré, en sé
hún úr járni, eins og hér var, virð-
ist enn ríkari ástæða til að ganga
sumpart vafalaust af vatnsgrautarmiskunnsemi við Finna, sumpart
út frá crkiafturhaldshugsunarhætti Lappomennskunnar, sem sýnir sig
ins
þeirra, sem staðið hafi í beinu sam-
bandi við yfirbygginguna (þ. e.
langbanda undir yfirbyggingu og
þverbita þar út frá). Þess er og
áður getið, hvernig fór um teikn-
ingu þessa hjá skipaskoðunar-
stjóra og afstöðu hans til hennar,
þ. e. að hann býst við, að hann
hefði samþykkt hana, og Jrað þrátt
fyrir að hann hefði í höndum gögn
(skýrslu um aðalskoðun -frá Akur-
eyri, dómsskjal nr. 27), sem sýndi,
að skipið fullnægði ekki ákvæðum
íslenzkra reglna um styrkleika tré-
skipa. Ber og að benda á, að skipa-
skoðunarstjóri hefur jafnframt lýst
Jjví yfir fyrir dóminum, að hann
feli yfirleitt skoðunarmönnum á
tré alla úrlausn í þessum efnum,
enda hafi hann ekki sérþekkingu
um trésmíði skipa, og telur hann
sig þó eiga að gagnrýna gerðir
skoðunarmanna. ef svo ber undir.! tryggiiega frá Jæssu. Það er og til
(í þessu sambandi þykir rétt að
vekja athygli á, að af íslenzkum
skipum, sem tilgreind eru í sjó-
mannaalmanaki þessa árs, eru að-
eins 73 úr stáli eða járni, en 542
úr tré).
Skipaskoðunarmaðurinn Pétur
Ottason fylgdist síðan með fram-
angreindum aðgerðum á Jrann
hátt, sem segir í framburði hans.
Sá hann aldrei umræddar teikn-
ingar af hinum fyrirhuguðu breyt-
ingum, eða vissi hvað ætlast var
fyrir í þeim efnum, heldur sá hann
það jafnóðum og það var fram-
kvæmt. Heíur hann borið það fyr-
ir dóminum, að þrátt fyrir það, að
honum hafi virzt skipið grann-
að vera svona sterkur enn meðal áhrifamanna Jijóðstjórnarflokkanna.
byggt, frekar gisbent og böndin
stuðnings áliti hinna siðasttöldu
manna, að samkvæmt framburði
margra vitna lak með ýfirbygging-
unni, enda Jiótt tilraunir væru
hvað eftir annað gerðar til úrbóta
(sjá nánar um þetta atriði fram-
burði Guðmundar Gíslasonar, Ax-
els Sveinssonar, Sigurjóns Stefáns-
sonar, Friðfinns Árnasonar og Elí-
asar Guðmundssonar).
Eftir framangreindar aðgerðir,
sem lokið var í júlí 1941, gáfu
skipaskoðunarmenn skýrslur um
aðalskoðun á skipinu: Pétur Otta-
son um trébol og búnað hans (d'ags.
25. júlí 1941), Jón Högnason um
annan búnað (s. d.) og Ólafur Ein-
arsson um vél skipsins. Vísast urn
þetta efni til dómsskjala þessara
og sérstaklega ber að vekja at-
unarvottorði dags. 25. júlí 1941
(dómsskjal nr. 38). Skipið skoðað
sem óflokkað fiskiskip og hafskip,
en ekki sem skip til flutninga á
farþegum — sjá framburð Jóns
Ilögnasonar og Ólafs Sveinssonar.
Haffiérisskírteini mun hafa verið
gefið út í samræmi við skoðunar-
vottorðið.
Eins og áður er Iýst fór skipið
eftir Jretta margar ferðir með fisk
til útlanda, svo og annaðist vöru-
og farþegaflutninga fyrir Skipaút-
gerð ríkisins (haustið 1941, júlí—
nóv. 1942, svo og í ársbyrjun 1943).
Auk Jicss sem leki kom að skipinu
við ýms af áföllum þeim, sem að
framan er getið, Jrykir sýnt, að
þilfarsleki hafi aukizt eftir að skip-
ið var tekið til flutningaferða hér
við land og farmur var hafður á
þilfari, eins og áður segir (sbr. vitn-
isburði Garðars Jónssonar, Guð-
mundar Gíslasonar, Axels Sveins-
sonar, Sigurjóns Stefánssonar, Elí-
asar Guðmundssonnr og Erlings
Þorkelssonar). Virðist }>essa þil-
farsleka hafa gætt allt J>ar til skip-
ið var tekið í Slipp í des. 1942, en
ekki verður séð hvort borið hafi
á þeim leka síðan.
Annars leka varð og vart á skip-
inu eftir umræddar breytingar árið
1941 og ávallt síðan, ijð Jrví er
virðist. Má í J)ví sambandi benda
á framburði Guðmundar Gíslason-
ar, sem var 1. vélstjóri á skipinu
frá því um miðjan júní þar til 11.
des. 1942 („leki kom að skipinu,
er það erfiðaði á móti sjó og vindi,
án þess að vitað væri um það, hvar
lekinn var“), Axels Sveinssonar
(varð var annars leka en }>ilfars á
siðastliðnu hausti), Sigurjóns Stef-
ánssonar, sem var á skipinu í sept.
1940 og frá því í júlí 1941 þar til
11. des. 1942 (leka varð vart „er
skipið erfiðaði á móti sjó og vindi“
.... nokkurn veginn óbreytt allan
tímann), Friðfinns Árnasonar, sem
var 2. og síðar 1. vélstjóri á skip-
inu Iengst af frá því um haustið
1940 og þar til í júní 1942 (skipið
hafði lekið ,,.... lekastáðir .... á
víð og dreif“)> Eliasar Guðmunds-
son&r, sem var skipstjóri á Þor-
móði frá því í ágúst 1941 og J>ar
til i des. 1942 („Þormóður hafi
almennt lekið, er hann erfiðaði í
vindi og sjó, sérstaklega, ef hann
var tómur eða létt lestaður“. —
Rét.t þykir að benda á, að Þor--
móður virðist hafa verið létt lest-
aður í síðustu för, sbr. dómsskjal
nr. 12 og framburði Sigríðar Ágústs
dóttur og Páls Hannessonar á
dómsskjali nr. 13), Ingva Samú-
elssonar, sem var 2. vélstjóri á
skipinu í fyrri ferð J>ess til Húna-
flóahafna í byrjun ársins 1943
(„komið hafi fram nokkur leki á
skipinu, }>egar )>að erfiðaði sem
mest; ekki liafi }>ó verið vitað
hvaðan sá leki kom“), Erlings Þor-
kelssonar (umsagnir Elíasar Guð-
mundssonar, fyrrv. skijrstjóra, í
des. 1942, og Gísla Guðmundsson-
llahiF Drladus lahnlr ?5 ðrs
Ólafur Thorlacius, fyrrum
læknir á Búlandsnesi við Djúpa
vog, var 75 ára í gær. Og því
myndi þó enginn trúa, er sér
hann á götu. Gangur hans ber
miklu fremur svip hins fjað-
urmagnaða göngulags unglings-
ins en hinna seinfæru, hnjót-
andi spora öldungsins. En hann
á eigi heldur til hugsunarhátt
öldungsins, sem streitist á móti
nýjungum, sem til bóta mættu
verða, vegna þess eins, að þaer
þekktust ekki í hans ungdæmi.
Ólafur hefur ævinlega verið
hinn frjálslyndi umbótamaður,
sem glaðzt hefur heilum huga
yfir hverjum votti ,um heil-
brigði í hugsun og framkvæmd-
um.
Hvar og hvenær, sem maður
hittir Ólaf Thorlacíus, þá er
hann iðandi af fjöri og kátínu.
Hann á glaðværan, smitandi
hlátur, sem laðar menn að hon-
um, og gerir návist hans
skemmtilega eftirsóknarverða.
Þannig var það, þegar hann
var læknir á Búlandsnesi, og
þannig er það enn. Eg man
þegar ég var krakki, að þá
var ævinlega hátíð á heimili
foreldra minna þegar Ólaf
Thorlacíus og konu hans bar
að garði. Það fór hressandi gust-
ur um tilbreytingaleysi' sVeita-
lífsins, það var skrafað og hleg-
ið fram eftir kvöldi. Brottför
þeirra skildi eftir tilhlökkun
næstu komu þeirra.
Ólafur Thorlacíus er fæddur
11. marz 1869 að Saurbæ í Eyja-
firði. Foreldrar hans voru séra
Jón Thorlacíus og kona hans
Kristín Tómasdóttir frá Steins-
stöðum í Öxnadal. Ólafur gekk
í Möðruvallaskóla og var braut-
skráður þaðan 1883. Hann sat
í skólanum fyrsta veturinn, sem
skólinn starfaði. Þá var hann
aðeins 11 ára gamall, lang-
yngstur allra skólasveina.
Ólafur var síðan settur til
æðri mennta og tók embættis-
próf í læknisfræði árið 1896.
Hann gerðist aukalæknir í Suð-
ur-Múlasýslu 1897 og kvæntist
árið eftir Ragnhildi Pétursdótt-
ur Eggerz úr Akureyjum á
Breiðafirði. Hann varð héraðs-
læknir í Berufjarðarhéraði ár-
ið 1900 og gegndi því starfi til
1928, er hann fluttist til Reykja-
víkur og gerðist lyfsölustjóri.
Ólafur var mjög vinsæll lækn-
ir og hvers manns hugljúfi í
héraði sínu og meðal kunningja
utan héraðs. Hann gerðist 1.
þingmaður Sunn-Mýlinga 1903
og var það til 1907.
Fjölmargir vinir og kunningj-
ar Ólafs senda honum hugheil-
ar árnaðar- og heillaóskir á
þessu merkisafmæli hans.
H. Þ.
fremur lítið á misvíxl (með öðrum
j þessari framkomu felst líka aðvörun til íslenzku þjóðarinnar, j orgum) honum var kunnugt um|hygli á hér að lútandi framburð
sem rækilega þarf að athuga. jað J,að fullnægði ekki gildandi á-!um skoðunarmanna, svo og skoð-
sonar, Bíldudal (umsögn sonar
hans, Björns, þann 16. ferbrúar
1943, en Björn var háseti á Þor-
móði), og Magnúsar Guðjónssonar
(verkamanns, er vann um borð í
Þormóði á Hvammstanga 14. febr.
1943). auk síðasta skeytisins frá
Þormóði. Dómsskjöl nr. 7, 8 og 9
sýna og, að ávallt var verið að
hampþétta skipið. — Sum vitn-
anna telja, að orsök lekans hafi
verið sii, hve skipið liafi verið veik-
byggt (sbr. framburði Guðmund-
ar Gíslasonar, Sigurjóns Stefáns-
sonar og Elíasar Guðmundssonar),
og þykir í því sambandi, til við-
bótar framanrituðu, rétt að benda
á, að Guðmundur Gíslason, Frið-
finnur Árnason og Elías Guð-
mundssonar), og þykir í því sam-
bandi, til viðbótar framanrituðu.
rétt að benda á, að Guðmundur
Gíslason, Friðfinnur Árnason og
Elías Guðmundsson (skipverjar
frá í jiilí þar til í des. 1942) hafa
borið það, að olíugeymarnir í vél-
arrúmi hafi undizt til í veltingi,
og Guðmundur Gíslason og Ingvi
Samúelsson (2. vélstjóri í næst-
síðustu ferð skipsins) segjast hafa
tekið eftir því, að klossarnir milli
geymanna liafi viljað losna við
velting. Um J>etta atriði þykir rétt
að vekja athygli á framburði Ólafs
Sveinssonar og þeim ummælum
Erlings Þorkelssonar hér fvrir
dómi, að hefði hann „heyrt þessa
gelið, mundi“ hann „aldrei hafa
látið skipið fara úr höfn, án þess
að láta ríkisskoðunarmann athuga
málið“.
Um athuganir skipaskoðunar-
manna á v.s. Þormóði er þess að
geta, að eftir viðgerðina vegna
grunnsteytingarinnar á Djúpavogi
ar. skipstjóra, eftir fyrri ferðina í haustið 1941, framkvæmdi Pétur
byrjun 1943, — sjá þó liinsvegar Ottason aukaskoðun á skipinu
framburði Pálma Loftssonar og (skýrslan dags. 17. des. s. á„ sbr.
Gísla Jónssonar), Péturs Bjarna- dómsskjal nr. 33) og Jón Högna-
son framkvæmdi aukaskoðún á
búnaði }>ess 3. febrúar 1942 (sjá
dómsskjal nr. 35; skv. }>eirri skýrslu
voru þá 2 bjarghringir og 27 bjarg-
belti á skipinu); sbr. og skipaskoð-
unarvottorð dags. s. d. (dómsskjal
nr. 40), þar sem skipið var enn
skoðað sem óflokkað fiskiskip og
hafskip, en eigi sem skip til flutn-
inga á farþegum (sbr. sérstaklega
hér að lútandi framburð Jóns
Högnasonar) og Ólafs Sveinssonar,
og haffærisskírteini mun liafa
hljóðað í samræmi við J>að (sbr.
dómsskjal nr. 27). Loks ber að
benda á skýrslu Péturs Ottasonar
um aðalskoðun á trébol og búnaði
skipsins 28. jan. 1943 (dómsskjal
nr. 37), skýrslu Olafs Einarssonar
um samskonar skoðun á hreyfli
skipsins (dags. s. d. — dómSskjal
nr. 36), skýrslu Jóns Högnasonar
um samskonar skoðun á öðrum
búnaði skipsins (dags. s. d. —
dómsskjal nr. 38; skv. þeirri skýrslu
voru þá 2 bjarghringir úr korki á
skipinu og 15 bjargbelti), svo og
skipaskoðunarvottorð þessara
þriggja manna (dags. s. d. — dóms-
skjal nr. 41), og var skipið þá skoð-
að sem óflokkað ski]> í vöruflutn-
ingum við ísland. Haffærisskír-
teini var óg gefið út í samræmi
við }>að, og vill dómurinn í þessu
sambandi sérstaklega vekja athygli
á framburði Jóns Högnasonar, }>ar
sem hann kveðst beint hafa sagt
}>að við skipstjórann á Þormóði,
að lokinni skoðun, að hann mætti
ekki flytja farþega með þeim
'björgunanbúnaði, sem á skipinu
var. Sömuleiðis vill dómurinn
vekja athygli á öðrum héraðlút-
andi framburðum skipaskoðunar-
mannanna og skipaskoðunarstjóra
m. a. um skipaeftirlitsmenn í lands
fjórðungum skv. 8. gr. laga um
eftirlit með skipum frá 11. júní
1938).
Sunnudagur 12. marz 1944. — ÞJOÐVILJINN.
íoær FQSSGeshar linor
Framhald af 3. síðu.
voru komnar saman konur frá
mörgum löndum í Evrópu. Meðal
þeirra, sem ætluðu að flytja fyrir-
lestra. var Alexandra Kollontaj,
sendiherra Sovétríkjanna í Stokk-
hólmi. og var ég ekki síður en hin-
ar konurnar forvitin að sjá }>essa
margumtöluðu konu. Margir
gerðu sér undarlegar hugmyndir
um hana, — liún væri sjálfsagt
stór, gróf. karlmannleg, harð-
neskjuleg. grimm o. s. frv. Sumar
voru hálfsmeykar við hana, ótt-
uðust líklega að lnin myndi „snúa“
þeim. — Okkur var sagt. að Ma-
dame Kollontaj væri fædd 1872,
væri þannig 62 ára gömul.
Það heyrist í bíl. og inn um hlið-
ið kemur lítill grár bíll, sem stopp-
ar við tröppurnar, }>ar sem við
stöndum. Bíldýrnar opnast og
dökkhærð, lagleg kona stingur út
höfðinu og segir: „Fár jag stoppa
har?“ Það er Alexandra Kollontaj,
sem sjálf hefur keyrt bílinn sinn
10 sænskar mílur. Hún dregur-
hvíta hanzkana af höndum sér,
stekkur svo út, réttir út báðar
hendur og heilsar til hægri og
vinstri, um leið og hún hleypur
upp tröppurnar. Gat }>að verið
mögulegt, að }>essi kona væri 62
ára gömul! Eg er viss um, að hún
hefur heýrt, hvernig allar drógu
andann djúpt af undrun! Svona
ungleg og létt í spori, — að vísu
ekki grönn, en samt: hár og augu,
húð og hreyfingar eins og væri
hún ung stúlka. Svona leit hún út,
)>essi fræga kona, sem í nærri því
mannsaldur, eða frá 16 ára aldri,
hafði staðið með í broddi fylking-
ar í J>jóðfélagsbaráttu Rússa, ver-
ið fangelsuð margsinnis, elt eins
og vilt dýr. flúið, falið sig, dulbúið
sig', verið landræk og landflótta,
ekki einungis frá Rússlandi, held-
ur víðar; hafði misst ættingja og
ástvini, eignir sínar, allt, og samt
aldrei gefizt upp, alltaf verið trú
hugsjónum sínum og aldrei efazt
um að vera á réttri leið, hvað sem
hver sagði og hvað sem fyrir bar,
alltáf viss um að fá að vera með,
)>egar sigurinn vœri unninn.
Ilún sagði okkur frá frelsisbar-
áttu rússneskrar alþýðu og lýsti
hinu nýja skiþulagi, en bað okkur
Þá ber }>ess að geta, að það virð-
ist hafa komið fram við rannsókn
þessa, að ákvæði laga nr. 38, 1942,
svo og þar að lútandi reglugerðar
(nr. 167 frá 21. okt. 1942), hafi
verið brotin (sbr. t. d. framburði
Garðars Jónssonar, Sigurjóns
Stefánssonar, Elíasar Guðinunds-
sonar, Ingva Samúelssonar og
Pálma Loftssonar).
Eins og gelið var í upphafi þess-
arar skýrslu, er hér aðeins getið
nokkurra helztu atriði. sem rann-
sóknin á Þormóðsslysinu hefur
leitt í Ijós, en um öll nánari atvik
leyfum við okkur að vísa til dóms-
gerðanna, sem við væntum að
verði athugaðar gaumgæfilega. Við
þá athugun, svo og við lestur þess-
arar skýrslu okkar, væntum við og
að ljóst verði talið, að ýmissa um-
bóta sé þörf í skipateikninga-,
skipasmíða- og skipaeftirlitsmálum
okkar tslendinga, hvort sem úr því
kann að verða bætt með nýrri og
breyttri löggjöf um þessi efni, fram
kvæmdarvaldsathöfnum, eða hvort
tveggja.
um fram allt að muria eftir, að erf-
itt eða kannski ómögulegt væri
fyrir okkur, Vesturlandakonurnar.
að skilja, hvað þetta nýju skipu-
lag þýddi í raun og veru fyrir
Rússa, þar sem við gætum alls
ekki borið neitt saman við það
sem var, það nýja við það gamla.
Margt mætti gagnrýna, það vissu
Rússar sjálfir manna bezt, allt
væri aðeins að byrja. En þegar
miðstéttarfólk frá öðrum löndum,
sem komið hefði til Rússlands,
væri að fjargviðrast út af húsnæð-
isvandræðum Rússa (svo aðeins
eitt dæmi væri tekið), væri þetta
m. a. af því að margir þeirra vissu
lítið eða ekkert um ástandið
heima fyrir. Nefndi Madarne
Kollontaj til samanburðar, að af
öllum íbúðum í borgum Svíþjóð-
ar væri meir en 50% (samkvæmt
skýrslum Socialstyrelsens er tal-
an 1942 53%) aðeins ein stofa og
cldhús, og byggju þannig meir en
helmingur af bæjarbúum Svíþjóð-
ar í ibúðum lítið eitt stærri en
það sem rússnesk íjölskylda yrði
að láta sér nægja. —
Það yrði of langt mál að telja
upp allt sem okkur var sagt í
þrem fyrirlestrum. Madame Kol-
lontaj talaði blaðalaust, reiprenn-
andi á lýtalausri sænsku og á eft-
ir hverjum fyrirlestri var spurn-
ingatími, og hver og ein mátti
spyrja um það sem hún vildi vita
nánar. Svaraði Madarne Kollontaj
stutt og skýrt, fyrst á sænsku, en
ef spyrjandi var úflendingur túlk-
aði hún sjálfa sig á það mál, og
furðaði 'ég mig á því, að hún skyldi
geta talað sænsku, dönsku og
norsku án þess að blanda þessum
málum saman í „skandinavískan
graut“. Auðvitað talaði hún
frönsku, ensku og þýzku og þar
að auki finnsku og kom það sér vel
í þetta skipti.
Býst ég við að allar konur, sem
þangað voru komnar, hafi kvatt
Alexendra Kollontaj með hlýjum
hug og efaðist víst engin um, að
hún væri kona sem unni landi sínu
og þjóð, heitt og innilega, enda
hafði hún helgað Rússlandi allt
sitt líf og starf og aldrei hikað, þó
að hún hefði oft verið í lífshættu
dag og nótt tímum saman, — en
um það talaði hún ekkert.
Starfsglöð, hress og með óskert-
um sálarkröftum skipar Alexandra
Jvollontaj nú eitt mikilvægasta
embætti sovétstjórnarinnar, til
þess kosin vegna glæsijeika síns —
hins innra og vtra. Virðist það
sýna þroska rússneskra karla. að
]>eir geta séð, viðurkennt og not-
fært gáfur, þekking og dugnað yf-
irburða konu — en Madame Alexr
andra Kollontaj er ekki einasta
dæmi }>ess.
Estrid Falberg Brekkan.
Aðalfundur Verkalýðs-
félagsins „Vörn“ á
Bíldudal
Verkalýðsfélagið ,,Vörn“ á
Bíldudal hélt aðalfund sinn 27.
febrúar. í .stjórn félagsins hlutu
kosningu:
Form.: Ingimar Júlíusson.
Ritari: Kristján Ásgeirsson.
Gjaldk.: Guðbj. Jónasson.
Meðstjórnendur: Guðný G.
Guðmundsdóttir og Anna Guð-
mundsdóttir.