Þjóðviljinn - 24.03.1944, Qupperneq 4

ÞJÓÐVILJINN. — Föstudagur 24. marz 1944.
þJÓÐVIUINN
Utgefandi: Sameiningarjlokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjóri: Sigurður Guðmundsson.
Stjómmálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjómarskrifstofa: Austurstrceti 12, sírru 2270.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustíg 19, sími 218\\.
Prentsmiðja: Víkingsprent h.f., Garðastrceti 17.
Askriftarverð: I Reykjavík og nágrenni: Kr. 6.00 á mánuði.
Uti á landi: Kr. 5.00 á mánuði.
Plö«fð<n á borðíd
Hverjir vilja ..saluríki" auðvaldsins?
Morgunblaðið var að spyrja um það í gœr „hverjir vildu
sæluríki sósíalismans“. Blaðið komst vissulega að þeirri hárréttu
niðurstöðu, að þeir væru margir og fjölgandi. Hinsvegar var
það og er hinn óttalegi leyndardómur í augum blaðsins, hvað
valda muni þessari sókn fólksins til sósíalismans. Að þessu sinni
ætlum vér ekki að skýra þetta fyrir vorum kæru „félögum“ við
Morgunblaðið, en þeim til upplýsingar ætlum vér að velta fyrir
oss spumingunni:
Hverjir vilja „sæluríki“ auðvaldsins?
•
íslenzk náttúra hefur látið auðvaldsskipulaginu 1 té hin
ákj ósanlegustu skilyrði til að veita börnum þjóðarirmar björg
og brauð. Þó landið sé kalt, er það frjósamt, og sjórinn er dæma-
fá auðsuppspretta. Allir eru sammála um að landið geti fram-
fleytt margfalt fleira fólki, en það gerir, og ekki við .sulit pg
seyru, heldur við allsnægtir.
Mikið skelfing hlýtur þá þessum fáu hræðum sem landið
byggja og búið hafa við „sæluskipulag“ auðvaldsins, mifct á með-
al annarra sælla auðvaldsþjóða, að hafa liðið vel.
Mest hefur sælan auðvitað verið í höfuðstaðnum, þar sem nuð
valdsskipulagið naut sín allra, allra bezt. Hér eru nokkrar mynd-
ir úr þessu „sæluríki“. Teknar síðustu árin fyrir stríð, ag í gær..
•
Fimmtán hundruð verkamenn atvinnulausir. Það var nokkru
fyrir stríðið. Álíka hópur var þá í Dagsbrún. Ætli þeir hafi ék’ki
verið „sælir í ríki auðvaldsins“ þessir atvinnulausu verkamenn'?
•
Nokkur hundruð fullfrískra vinnufúsra manna á bæjarfram-
færi. Það var rétt fyrir stríðið. „Sælir“ hafa þeir víst verið í
„sæluríki auðvaldsins“. Eða hvað heldur Morgunblaðið.
•
Eitt til tvö hundruð fjölskyldur ýmist húsnæðislausar eða
búandi í húsnæði, sem er hættulegt lífi þeirra og heilsu. Svona
var það á friðartímunum og svona er það á stríðstímunum. Þess-
ar fjölskyldur hafa þó vissulega komizt í kynni við „sælu“
auðvaldsskipulagsins.
•
Það er ekki hægt að framfylgja fræðslulögunum af því að
bærinn á ekki nægileg skólahús. Börnin eru svikin um lögboðna
kennslu. Það eru engin skólahús til fyrir unglinga sem lokið
hafa barnaskólanámi. Bærinn á ekkert sjúkrahús, nema ef telja
skyldi hús það sem líknarfélag eitt neyddi hann til að taka
við. Bærinn á ekkert sæmilegt samkomuhús. Hann á yfirleitt
ekkert af því sem gerir bæ að menningarbæ. Svona var það
fyrir stríð og svona er það enn. Mikil er dýrð auðvaldsins.
•
En bærinn á götur, hann á rafstöðvar, hann á höfn, jafnvel
hitaveitu, sem þeir á Nýja Sjálandi hafa heyrt getið um. Göt-
urnar eru moldarflög með hinum „prýðilegustu“ forarpollum
þegar guð gefur •regn. Rafmagnið endist ekki til að elda mat-
#
inn, né snúa hjólum verksmiðjanna, svo bregður það sér í frí við
og við að hætti burgeisa. Við höfnina hefur láðst að taka tillit
til þess að íslendingar veiða fisk sér og öðrum til matar. Og svo
hitaveitan, hún er nú orðin að minnsta kosti sex sinnum dýrari
en áætlað var, af því að með dásamlegu samspili íhaldsaflanna,
í hinum þremur þjóðstjórnarflokkum auðvaldsins, tókst að tefja
verkið, þangað til stríðið var skollið á.
•
Ekki fleiri myndir úr „sæluríki auðvaldsskipulagsins“ að
svo stöddu.
En hverjir eru það sem vilja þetta sæluríki?
Mmm o)9 siiOPiiariiiaatfl ,M m síidapsniu
I Hvi Isiendinuar heiii oí hátt oerð
Því le^ur ríkíssffórnín ekkí plöggín í þessu mált á bordíd
Er Olslsiiö aö lw tör Mömrt nnBVört anuniimn lilnilnDi?
es»"yu.i:.
Það hneyksli hefur gerzl undanfarið að blaða-, Önnur er sú, að brezkir útffcrð-
maður við stjórnarblaðið ,„Vísi“ er látinn skrifa blað -eftir blað,' armenn komi svo ár sinni fyrir
‘ börð, að þeim takist að hvndra að
samið sé við íslendinga um .svldar-
sólu, af því þeir vilji sitja aið hercni
sjálfir. Og vér eigum efti.r asð vita
hvað gert hefur verið til aS koma
einskonar hálfopmbecar tilkynningar um það að ekki sé hægt
að selja síld erlendiæ og ástæðan sé sfe að íslendingar beimti
of hátt verð.
Tvennt er undariegt — bóksfaflegiíi grunsamlegt — í sam-
bandi vifi þetta:
Blaðamaður, sem skrifar nndir dnlnefninu A., géfur yfír-
lýsingar, að því er virðist í nafni ríkisstjórnarinnar, um mál,
sem ríkísstjómin hefur ekki tilkyntíí hlutaðeigandi neitt um.
Þessi A. lýsir því ytfir að síldarsala í sambandi við UNKRA
hafi ekki tekizt, en engin skýrsla sr birt frá ríkisstjóminrii
um að nokkur tilratm, sem þvi nafni geti kallazt, hafi verið til
þess gerð. Þetta framferði er vægkst sagt undarlegt. Hvaðan
hefur þessi A. heímxldir sínar? Heíur ,„Vísir“ máski einkaað-
gang að skjölum stjórnarráðsins? Þessi framkoma krefst skýr-
ingar af hálfu ríkisstjómarinnar.
í öðru lagi þá setur þessi blaðasnápur svo fram þá skýr-
ingu á að þessi sala, — sem engin sönnun er fyrir að reynd
hafi verið,— hafi mistekizt af því íslendingar heimti of hátt
verð.Hverskonar skemmdarstarf er það, sem þessi maður er að
Teka? Hann er að halda því fram, meðan vænta má að verið
sé að reyna að selja sflfl erlendis, og auðvitað verið að reyna
að fá erlenda kaupendur til að ganga inn á það, að íslendingar
heimti «f hatt verð! Þessum kjaftaskúmum er bezt að þegja,
eða ella bera ábyrgð á afleíðingum verka sinna.
Það liggja enn engar sannanir Vinnan við hana öll .52—56 kr.
fyrir um 'það að reynt hafi verið — Síld og vinna ern þá um 90 kr.
tíl 'þrautar um sildarsölu erlendis.1 Þessir liðir nmnii lítið breyttir,
Það liggja héldur engar sannan- cn þótt reiknað «é með einhverri
Ít fyrir því, að íslendingar heimtí hækkun á þeim, þá er eðlilegt að
of 'hátt verð. íslendingar spyrji UNRRA á
Og sizt af öllu eru saunanir fyrir mód: á hvað §etið i>ið látið oss
því, að vinnaœ sé of hát't verðlögð 1 tíe tunnur og salt?
, , , ,. , . TT, . Og það er bezt að segja það eins
i þessu sambamli. Þvaíður Visis „ ,v
og pað er:
l>að er ótrúlegt að krafizt hafi
verið lægra verðs en í fyrra og með
Skuhim vér benda hér á nokkrar })VÍ ag uNRRA tryggi tunnuna á
staðreyndír í þessu sambandi: ckki hærra verði en þá> ætti að
í fyrra var seld matjes-sfid til Vera hægt að ná samkomulagi á
Ameríku á 27,50 dollara tusuian svipuðura grundvelli og þá, ef það
'f. o. b. Það eru 178 ísl. kr. við eru ekkí aðrar orsakir fyrir hendi,
skipshlið. sem hindra samkomulag. Og þær
Verðmætí síldarinnar sjálfrar í orsakir gætu verið af tvennskon-
slíkri tunnu var þá reiknað ;36 kr, ar toga spunnar:
í veg fyrir þessa hœttu.
ílin er sú, að til séu slíkir
■'skemmdarvargar eirdiverssiaðar í
þeim stofnunum, sem þessa samn-
inga hafa með hóndum, að þeir
vilji hindra að samningarr takist,
til þess að leiða það atvirmuleysi
iog hrun yfir þjóðina, sem aftur-
haldið þráir. Það er grunsamlcgt,
hve áberandi h laklcar í „Vísi“ yf-
,ir þessari ,^töðvun“ síldarsaiu og
síldarsöltunar, sem hann talar um
---og hve fljótur „Vísir“ er á sér
idð œtla að kenna komm.únisitmm
um þá stöðvun og skora á a,.ftur-
haiLdið að sameinast.
Þjóðin krefst þess að plöggÍQ
séu lögð á borðið í þessu máli.
DÝRTÍÐIN er vísisliðinu
OG KUMPÁNUM ÞESS AÐ
KENNA
Þvaður blaðamannsins við Vísí
taka að vísu fæstir alvarlega. Em
rétt er að scgja þessum manni,
sem auðsjáanlega heldur, að ís-
land sé svo greinilega á „vestur-
Hvers vegna ég varí sósíalisti
Blaðamaður talar við ddmprófastinn af Kantaraborg
Ieið“ að nóg sé að öskra bara á
ameríska auglýsinga-vísu, til þess
áð sannfæra fólk, en hvorki þurfí
rök né þekkingu á málefnunum,
— að dýrtíðin á íslandi stafax
hvað minnst af hækkun kmup-
gjalds. Aðalþættir hennar eru
hækkun landbúnaðarvaranna og
farmgjaldanna og þar með erlendu
vörunnar Einkum varð það tii þess
að koma dýrtíðinni á sitt máv.er-
andi stig að landbúnaðarvöiurn-
ar voru haustið 1942 hækkaðar
svo, að 10 milljónum króna meira
verð var tekið af þjóðarbúinu fyx-
ir þær en orðið hefði, ef gmndvöll-
ur 6 mannanefndarinnar hefði wer-
ið lagður til grundvallar. Og þessi
verðhækkun, sem setti á eintim
mánuði vísitöluna úr 210 stigmn
upp í 250 stig, var gerð í pó!li-
tískum tilgangi af þeim bröskur-
um íhalds og Framsóknar, .sem
nú eru andlega skyldastir Vísi og
ihans liði.
Þáð er því fyrst og freimt sök
þessara sálufélaga Vísis hvað ,dýr-
stíðin á íslandi hefur farið f»m
úr því, sem hún hefðí þurft að
fara. Þessum þekkingarsnauða <og
miður göðgjarna dulklædda rithöf-
undi í Vísi er því bezt að heimska
sig ekki á að skrifa meir um þessi
mál, nema hann hafi sérstaka sjúk-
lega löíigun til að sýna á almanna-
færi sína andlegu nekt.
Húlestir leseméw mmm kamiast við idánijrrófas tinn í Kantara-
borg, dr. Hewlett Johnsotn, höfund hókarinnar, Vndir ráðstjórn,
Þeir, !sem ílesið hafa bókina, munu kannast hér við ýmislegt úr fyrrn.
hkwta hernnar, þar »em hanrm. lýsir œsku shmi og tildrögum þess, aið
hann /ger.ðist sósíalisti.
Vert <er að lejjgja úherzlu á þaðað þó að það virðist liggjci i
migaum upjn, að maður með hans nuenntun og lífsreynslu gerist
sósíáiisti, fþá nmmdu :ehki margir hafa stigið það skref í hans spsrr-
mrm, jafnstórt skref og það var í hans stétt á þeim árum.
«
iÞáð err <ekki rizt hin falslausa nvannúð hans, sannleiksást <og
■andlegt hugreklci, ,?em ráðið .hafa úrsíitunum,
sambandi. Þvaður Vísis
um slíkt er aðeíns óvandáður and-
komnxúnístaáró&iir að fasista hætti
Betri heimur
Ekkert af þessu sem upp er talið vilja menn. Og málsvarar
auðvaldsskipulagsins, í Morgunblaðinu, Vísi, Tímanum og Al-
þýðublaðinu keppast þessvegna við að telja fólkínu trú uhn að styrjaldarþjóðanna hefur orðið að
Framh. af 2. síðu.
að reka af sér slyðruorð neyðar-
tímanna.
Svör auðmannastéttarinnar hafa
borizt verkalýðnum vonum fyrr.
Þau hafa leitt í Ijós að jafnvel á
íslandi, þar sem stjjíðsútgjöldin
eru óþekkt, en straumur gróðans
hefur lagzt í æ dýpra farveg, er
ekkert afgangs til þess að bæta
kjör og tryggja lífsafkomu al-
mennings. Það eru efndirnar á lof-
orðunum um félagslegt öryggi.
Þótt reynsla okkar hafi ekki
verið goldin því verði, sem alþýða
úr öllu skuli bætt eftir stríð, ef það bara lofi auðvaldsskipu-
laginu að lifa. Og i sannleika sagt munu vera til svo einfald-
ar sálir meðal þeirra, einkum í Framsóknarflokknum, að þeir
halda að þessu verði kippt í
greiða, er íslenzka alþýðan sem
óðast að skilja, að lmn verður að
taka frumkvæðið í sínar hendur,
ekki með því að tjasla nýjum bót-
lag, þó auðvaldsskipulagið lifi: um á gamalt fat hinna úreltu þjóð.
Hví var því ekki kippt í lag fyrir stríð? Hví fengu ekki félagshátta, heldur með sköpun,
allir atvinnu og húsnæði? Hví var ekki vinnuorkan notuð til . em miðast við þarfir hennar og
að framleiða, og til að byggja skóla, sjúkrahús, götur, rafveitur
og annað sem með þarf til að skapa menningarbæ?
Vér skulum svara þessu.
Það var ekki hægt, vegna auðvaldsskipulagsins. Þjóðfélag-
ið byggði og byggir á hagkerfi, sem óhjákvæmilega leiðir til
atvinnuleysis og allra þess fylgifiska með örstuttu millibíli
Þetta er mönnum nú óðum að verða ljóst. Þessvegna ætla þeir
nú að ýfirgefa „sæluríki“ auðvaldsins, eins og gamalt hús, sem
er að falli komið, og byggja sér nýtt hús og betra, á grundvelli
sósíalismans.
þrár til að lifa sannkölluðu menn-
.ngarlífi. Alþýðan mun nú um
sinn i.yggja vel að veðurgerð allri,
'búast urn gegn áformum auðstétt-
e.rim:ar, en jafnframt hafa glöggar i
í.-æiur á leiðarsporum þeim, sem
■'iþýðn annarra Ianda markar á
brau "inni til framsóknar og frels-
M’nnig við mnnum á þessu ári
þau frelsisspor, sem sjö alda
udóðir hafa þráð, og útmá
iii/(u leifar danskra yfirráða á
íslandi. En víð skulum vera þess
minnug að þótt létt sé fargi af
hverju íslenzku hjarta á þessum
aldamótum í frelsísbaráttu þjóðar-
innar, er ekki komið á vegaenda.
Ilættan steðjar að sjálfstæði voru
úr öðrum áttum og fyrsta skilyrði
til að bægja henni frá dyrum er
efnalega og menningarlega sjálf-
stæð alþýða, sem endurheimt lief-
ur réttinn, sem íslenzk fjárgróða-
stétt hremmdi um leið og sú er-
lenda linaði á takinu. Þá fyrst,
þegar alþýðan hefur eignazt land
sitt, gæði þess, fegurð og fram-
tíð, liöfum við unnið okkar liluta
verksins: sköpun betri heims.
(Vinnan 3. hefti 194-4).
Sósíalistafélag stofn-
að í Nesjahreppi
Sósíalistafélag var stofnað í
Nesjahreppi í Austur-Skapta-
fellssýslu þann 29. febr. s.l.
Stjórn hins nýja félags skipa
þessir menn:
Formaður: Ásmundur Sig-
urðsson. Ritari: Höskuldur
Björnsson. Gjaldkeri: Guð
mundur Pálsson.
Fyrir ihálfri öld síðan barðist
umgur ,‘lærlingur í v.ékmiðju ,í Man
(ehester \við að Jifa á 13 shillingum
;á viku. ÍHann hætti að lesa dag-
Möð, irQpkja sígarefcbur og saka ií
.sporvögiuim. liann þvoði sjálfur
■vmnúfötin sín. Þetta eru erfið kjör
hyrir álla, en ennþá erfiðari fyrir
þennan unga mann, sem var van-
arr þægintíum á efnaheimili.
Lífskj arabrey tin gin cllli þv.í, .áð
hamn fór ,að hugsa mikið um líf
vinnufélaga sinna og fjölskyldna
þeirra, sem áttu heima í fátækra-
hvafunum. Það lagði grundvöll-
■inn .að skoðunuin einhvers glæsi-
legasta baráttumanns sósíalismans
á okkar dögnm. Hewlett Johnsons,
doktars í guðiræð.i, hins vefkfræði-
lærða .dómprófusts í Kantarahorg.
Við þekkjum hann núma sem
Jiinn iiáa, velvaxna kirkjunnar
þjón, sem mælar af eldmóði og
einlægái með brczk-rússneskri
íamvinnsu og málstað lýðræðisins.
Við jiekk jum lianm ailltaf á þýðu
xaddinni, ,hvítu hænnnum og hlýjn
husívdahrevíringununi hans, sem
ein* og vilja umfaðma allt og alla.
Ea chímpirófasturinsn var ekkí
sósialisti í assku. Sósíalistiskar hug
mymóir voru úþekktar í hinni trú-
uðu íjiölskyldu hans. Hann hélt
trúnni fast aáS tveimur ungum
fiamverkamönmon sínum, 'þar sem
þeir stóðu við vélina, „®g þeir
voru variir að bcrja sósíalisma
inn í mig‘‘, sagði íhann með hinu
faliega bmsi sínu.
Eg hafði spurt hatin, þegar wið
spjölluðum saman, hvernig hawn
hefði orðið sósíalisti. En skýring-
in er fólgin í þróun lífs hans og
starfs. Er hann var lærlingur í
verksmiðju opnuðust augu hans
fyrir andstæðum þjóðfélagsins.
Hann hafði haft kynni af lífi auð-
manna í hinum rúmgóðu sveita-
setrum þeirra. Hann bjó hjá fá-
tæklingum í þröngum húsahjöll-
um í skuggahverfum.
Faðir hans missti eigur sínar, og
Hewlett varð að sjá fyrir sér sjálf-
ur. Hann tók verkfræðipróf, svo
að liann yrði hæfari sem trúboði
Mið-Afríku. Úr þeirri ráðagerð
varð aldrei neitt, því að eins og
honunt var sagt seinna, þóttu skoð
anir hans of frjálslyndar fyrir trú-
boða. Það var lán fyrir Bretland
að hann starfaði þar.
Hann kynntist því á lærlings-
árum sínum, hvað ástand verka-
mannaheimilanna var hörmulegt.
„Þér getið ekki hugsað yður, hvað
verksmiðjurnar voru ömiirlegar“,
sagði hann við mig. „Nýtízku
flugvélaverksmiðja er eins og við-
hafnarstofa í samanburði við þær.
Eg hafði ekki efni á að kaupa
neitt annað en mat.
x sveit á sunnudögum varð cg að
ganga xnargar mílur til að spara
fargjaldið.
Mig langar ekki til að lifa wið
þau fckjör aftur og vil ekki, :áð
neinn ;geri það.
Seinna fór ég að hugsa tum,
hvers vegna ég ætti að njóta íor-
rétttinda míns fólks. Sem kristinn
maður ,fannst mér, að ég ætfci að
lifa það sem eftir var ævinnar <eins
og hinir allra fátækustu. En það
.hjálpaði fátæklingunum ekkert“.
m viill <ennþá“. Dómprófasturinn
<er líæstum sjötugur núna.
Hann varð aðstoðarprestur í
émhverri auðugustu og merkustu
-sökn la'ndsins, í Altrincham. Þar
bjuggu forstjórar margra stórfyr-
iirtaeik'ja í Lancashire.
Er dómprófasturinn sagði mér
frá ilífi þessara auðmanna sat hann
íí hinum einkennandi stellingum
fsínum, með upprétt höfuð og út-
réttar hendur til áherzlu.
Eg-sá, hvað þetta fólk var skað-
legt þjóðfélaginu og sér sjálfu,
bæði andlega og menningarlega",
sagði hann. „Með því að bera
•saman líf ríka fólksins og fátækl-
inganna komst ég af alhug yfir
:á ’braut sósíalismans“.
Hið nýja ríki sósíalismans byrj-
•áði að eflast og Johnson fékk vax-
andi áhuga fyrir því. „Afturhald-
Ið niissti nú þolinmæðina“, sagði
hann brosandi, „og blöðin og kirkj
,an byrjuðu að ráðast á mig sem
„raúða ,dómprófastinn“.“
Skiimmu áður en kona dómpró-
Þessar Jiugsanii^ásóttu hann þá |aátsins aó> sagði hún við hasm>
að :hann skyldi fara til Rússlands
,og síðar, þegar hann starfaði
fyrirtæki föður síns.
Eftir því sem árin liðu sá dóm-
cog <sjá sjálfur hvernig það væri.
.„Hvort sem það er gott eða illt,
■prófasturmn vöxt iðnaðarins, sexn verðurðu að fara“, sagði hún. „Eg
hreikkaði bilið milli verkamann- för“, sagði hann, „og ég skyggnd-
axxna ,og eigendanna. „Iðnaðuriim Jst f gegnum ringulreiðina eftir
varð stærri pg ómannlegri , sagði íkjaruanuni í því, sem verið var
Jxann. „Eigendurnir bjuggu fyrir að gera“.
utaæ borgina. Starfsfólk þeirra var Hann for <nú að lýsa hinu nýja
gleymt um leíð <pg það hvarf sjón- Rússlandi með áhuga, sem skein
um. Þeir meira að segja hugsuðu út úr hverri ’hreifingu. Ilaun hall-
ekki um það öðru vísi en sem ,að:i sér aftíxr á bak og rétti út
kostíu.ð. Og kostxuiðinum varð að hendurnar, þegar hann talaði um
halda niðri. Þeim skildist ekki, „hma stóru, skapandi hluti“.
Kvaða .afleiðingar ,-sá sparnaður llaim var ekki haldinn neinum
hafði fyrir litlu, fáítæku hcimil- hugsjónamannslegum blekkingum
• um baráttu Sovétssambandsins fyr
Ex’ iég Mustaði á hziinn, skildi ég ir því að fcsta sósíalismann í sessi,
þaið, sem ég hafði hcyrt hann segja ! „Eg vissi, að þeír itóku ekki mcð
á fixndum. .„ ... Eg hef leitað í j silkihönzkum á þvi fólki, sem
heiaaíaum ,að réttlæti alþýðunni til veitti fxeim mótspyrnu“, sagði
handa“. Eg skfldi betur, hv.að hann hann brosandi. „Þeim verða mis-
hafði ineint þi, þegar ég har það tök á. En ég vissi, að þetta stóra,
saman við uppruna hans og ævi. sem þeir voru að koma á fót, bar
Þegar hann eJiist, þreifaði hann í sér ávexfci alls, sem gott var í
fyrir sér eftir bezta ráðinu til ,að heiminum. Þeir hafa sannað þetta
hjálpa hinu kúgaða fólki og hafði svo, að ekki verður hrakið'
alltaf þá tilfinningu, að verk sítt' Það er hálft sjötta ár síðan dóm-
væri ófullkomið. „Kirkjan var það prófasturinn var í Rússlandi. Hann
eina, sem veitti nokkra hjálp“, langar til að fara aftur og sjá
sagði hann mér. Hann byrjaði af hvernig landið hefur þróazt síðan,
og hann langar tii að fara fljótt.
miklum áhuga að skipuleggja ungt
framvegis. Hann kallaðí þetta
fólk í æskulýðsfélögum og svo
hjálparstarfsemi. Hún læknaði
ekki meinið.
„Eg sá þörfina fyrir róttæka
breytingu og útrýmingu meinsins“
sagði hann. „Eg sá, að sósíalistar,
svo andstæðir sem þeir voru krist-
inni kirkju, unnu kristilegt verk.
Ef kirkjan á að gegna hinu raun-
verulega hlutverki sínu, verður
róttæk breyting að fara fram. Á- kinds í Oddfellow í fyrrakvöld
SKemirtikvöld
F ð élagsins
Þorsteinn Jósefsson svndi
skuggamyntiir
Á skemmtifundi Ferðafélags ís-
standið er ósiðlegt, en við látumst
ekki sjá það. En breytingin úr
sýndi Þorsteinn Jósefsson blaða-
maður skuggamyndir frá ferð
hlífðarlausum kapitalisma á sósí- sinni á s. 1. sumri um Sprcngisand,
alisma er andlegt atriði. Eg sá, Tungnafellsjökul og Vonarskarð,
að sósíalistar og kommúnistar | °g sagð* skemmtilega ferðasögu
störfuðu alveg í anda kristinnar ferðalaginu þessa leið norður til
kirkju“. Skagafjarðar.
Það var þegar Johnson komst! Margar myndirnar voru sérlega
að þessari niðurstöðu, að honum goðar, en Þorsteinu hefur yndi af
var endanlega neitað um trúboða- að ferðast um sérkennilegar leiðir
stöðu. En annað fólk Ict sig engu og hefur á þeim ferðum sínum
skipta hinar sósíalistisku skoðanir tekið fjölda ágætra og sérkcnni-
lians. „Það hélt, að þær væru bara legra mynda.
vaxtarverkir æskumanns“, sagði Að ferðasögu hans lokinni var
Þegar ég fór heim til mín upp hann hlæjandi. „Það hcldur það ef stiginn dans.
Föstudagur 24. marz 1944. — ÞJÓÐVILJINN.
Bandalag Evrópuríkja án Sovétríkjanna
og Bretlands er f jarstæða - segir Finn Moe
IIcr jcr á eftir útdráttur úr grcin er Finn Moc, utanríkismálarítstjóri blaðs norsku
stjómarínnar í London riiar í Norsk tidend í gœr. (Samkvœmt skcyti til norska blaða-
■ julltrúans).
í erindi er Sir Walter Layton flutti í Oxford snemma í þessum mán-
uði var hann mjög meðmæltur hugmyndinni um bandalag Evrópuríkja.
í ritstjórnargrein um líkt leyti lagði Times mjög mikla áherzlu á að Ev-
I rópa sé ein heild. Og það er ekki langt síðan að hinn kunni bandaríski
einangrunarsinni Wheeler öldungadeildarmaður, lýsti sig fylgjandi ev-
rópsku ríkjabandalagi.
Áthyglisverðast við tillögu Laytons var þó það, að hann hugsar sér
: eingöngu nieginlandsbandalag án Bretlands og Sovétríkjanna og að sjálf-
sögðu án þátttöku Bandaríkjanna.
Sjálfsagt verða margir honum sammála um það, að mikið af ham-
ingjuleysi Evrópu sé því að kenna, hve mjög Evrópulöndunum var skipt
eftir fyrri heimsstyrjöldina. Það má því telja lífsskilyrði Evrópuþjóð-
anna að pólitík Evrópuríkjamia mótist meir af' samvinnu en áður. En
flestir, að minnsta kosti Norðmenn, munu telja það mjög vafasamt að
bandalag Evrópuríkja sé rétta ráðið gegn erfiðleikunum. Þeir munu
eiga bágt með að fallast á, að starf að myndun evrópsks bandalags sé
bezta aðferðin til að koma á auknu samstarfi í Evrópu.
| Það væri stórkostleg skyssa, ef hin sigrandi stórveldi ætluðu að neyða
smáríkin til að láta af hendi verulegan hluta sjálfstæðis síns vegna
.bandalags Evrópuríkja, sem óvíst er hvernig reyndist. Ilver maður frá
hernumdu landi, sem þekkir hugarfarið heima fyrir, getur staðfest að
| stríðið hefur mjög glætt þjóðerniskennd. Það hefur ekki skapað þjóð-
, rembingsstefnu og yfirgangslöngun. En það sem hefur verið næsta stríðs-
markmið þjóðanna í hernumdu löndunum er að losna við Þjóðverja,
! svo að þær geti notið frelsis á ný. Þessi þróun hefur að sjálfsögðu und-
j irstrikað mikilvægi þjóðarsjálfstæðis, og það yrðu beizk vonbrigði, ef
ríki yrðu neydd til að afsala sér hinu endurunna sjálfstæði til banda-
lags Evrópuríkja. Það mundi ekki einungis vekja vonbrigði, heldur
einnlg harða mótspyrnu, og menn fcngju enn nýja sönnun fyrir því
að hið bezta getur verið í andstöðu við þáð góða.
Ríkjabandalög getur verið framtíðarmarkmið, en að ætla að mynda
þau nú, getur gert samvinnu Evrópuríkjanna meiri skaða en gagn.
Menn mega ekki misskilja þá staðreynd að þjóðir Evi-ópu era einmitt
nú mjög viðkvæmar og varkárar ef lagt er til að klipið sé af sjálfstæði
þeirra.
Ýmsir telja, að vörn sjálfstæðis síns sé sama og andstaða við al-
þjóðlega samvinnu. En því er alls ekki þannig varið. Stríðið hefur ekki
einungis kennt Evrópuþjóðunum, að ekkert nema sameiginlegt öryggi
tryggir frið, heldur hefur stríðið í víðtækari skilningi kennt þeim, hve
mikilvæg alþjóðasamvinnan er. Menn geta reitt sig á, að Evrópuþjóð-
irnar verða albúnar til víðtæks samstarfs á ýmsum sviðum, en það má
ekki verða þannig að þær séu gleyptar af evrópskri bandalagsstjórn,
heldur með frjálsum samningum ríkis við ríki, þar seni samvinna er
eðlileg af atvinnu- eða hernaðarástæðum. Það mun korna í ljós að hinn
eðlilegi grunnur samvinnu er ekki takmarkaður við meginland Evrópu.
Það er einnig víst, að Evrópuþjóðirnar munu líta mjög raunsæjum
augum á þá samvinnu er þær stofna til. Þær munu spyrja hvaða trygg-
ingar hún veiti gegn árásum og hverja þjóðhagslega möguleika.
Frá þessu sjónarmiði virðast flestar áætlanir um evrópskt meg-
inlandsbandalag fremur óraunhæfar. Það er tvímælalaust rétt sem Tim-
es segir að Evrópa sé ein heild, það sem gerist í einu horni hennar, hefur
áhrif í hinum hornunum. En það á ekki aðeins við um Evrópu, lieklur
allan heiminn. Þessvegna er nauðsyn á alþjóðlegri samvinnustofnun.
Það getur reyndar einnig verið þörf á slíkri stofnun fyrir Evrópu eina,
meðal annars til að hindra að Evrópu sé skipt í áhrifasvæði. Vísir slíkr-
ar stofnunar gæti verið hin ráðgefandi Evrópunefnd. En að ætla að gera
Evrópu að grunni og ramma hinnar alþjóðlegu samvinnu í þessum
heimshluta, er ekki raunhæft.
Sjómannaþjóð eins og Norðmenn fallast ekki á það að „landið tengi san an en sær-
inn aðskilji1*. Bæði hernaðarlega, þjóðhagslega og pólitískt telur Noregur sig -— jafnframt
því að hann hefur áhuga fyrir sem beztri samvinnu við Sovétríkin — fastar tengdan
nágrannalöndum handan Norðursjávar og Allantshafs en mörgum meginla idsrikjum.
Fyrir Noreg er næst og eðlilegust samvinna á slíkum grundvelli, að sjálfsögðu sem'þáttur
í liinni almennu alþjóðasamvinnu. Styrjöldin hefur cinnig sýnt. eins og AValter Lippmann
hefur bent á, að strendur Noregs og Frakklands eru mikilvæg hernaðarsvæði með tilliti til
hervarna Bretlands og Bandaríkjanna.
Frá sjónarmiði Norðmanna virðist því hugmyndin um bandalag Evrópurikja enn
fjarstæóari. ef menn, eins og Sir Walter I.ayton lagði til, vilja hal !a Bret'a’ : og Sovét-
ríkjunum utan við það. Því það þýddi að gefa Evrópu á vald sterkasta ;: -ý ’andsríkinu
— Þýzkalandi. — En til þess- ætlast lnnar kúguðu Evrópuþjóðir tæpast, . þær eigi
fraravegis að búa við þýzka forustu.
Við nánari skoðun á hugmySdinni um bandalag Evrópuríkja kemst imiður að því
að meginland Evrópu er ekki eðlileg heild til samvinnu. Aðstæðurrar kre jast annarra
samvinnuheilda, sem ekki einangra Evrópu lieldur tengja hana öffn-. hei-.sálfum. Þó
þörf sé á samvinnustefnu getur Evrópa ekki orðið afmörkuð samvinnuheiid. Eirm.itt þess
vegna mundi það vekja harða mótspyrnu ef sjálfstæð ríki vrðu að ga-i a i handalag Evr
rópuríkja. í stað þess að hefja sem frjáls ríki samvinnu sem þau eru fús til. samræmist
bezt hagsmunum þeirra og sem raunhæfur grundvöllur er fyrir.