Þjóðviljinn - 09.06.1944, Page 5

ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 9. júní 1944
þjöÐvnjitui
Ctgefandi: Samemmgarflokkvr aiþýðu — SóaíaUertaflokkurinn.
Ktst}órí: Sigurður Ouðmunelason.
Btjómmálarítinjórttf: Einar Olgrireten, Sigfús Sigurh'furtaraon.
Ritstjómarekrifstofa: Austwrstrœti lít, timi ÍX70,
Afgreiðsla og anglýríngar: SkóUroSf&mtíg 18, eimi 8184.
Askriftarveró: 1 Reykjavík og nágrennú Kr. 6M i mármði.
Dti á landi: Kr. 5.00 á mánoS.
Ptaatsmiðja: Vtkingrprent Oarðastrceii IV.
Samvinnuhreyfing á vegamótum
Samvinnuhreyfingin á íslandi er á vegamótum. 1 mjög náinni fram-
tíð, ef til vill á aðalfundi S. í. S., sem haldinn verður á Akureyri innan
skamms, verður hún að velja veginn, og færi vissulega vel á, að hún
tæki örlagaríkar ákvarðanir, einmitt á þessum fundi, þegar minnst
verður 100 ára afmælis samvinnuhreyfingarinnar í heiminum.
I?að er söguleg staðreynd, sem ekki er rétt að gleyma, að Fram-
sóknarflokkurinn hefur öðrum flokkum fremur veitt samvinnuhreyfing-
unni stuðning á vettvangi stjórnmálanna. Þetta hefur leitt til þess að
ýmsir leiðtogar flokksins hafa viljað helga flokknum þessa þýðingar-
miklu félagshreyfingu, hafa viljað gera hana tæki í hendi flokksins,
í stað þess að leyfa henni að nota flokkinn, sem tæki sitt í baráttunni
fyrir bættum hag og aukinni menningu alþjóðar.
Þessi stefna Framsóknarleiðtoganna hefur leitt til .þess að fram-
sókn samvinnuhreyfingarinnar hefur orðið hægari en skyldi í þeim hlut-
um landsins, þar sem Framsóknarflokkurinn á litlu fylgi að fagna, og
þá einkum við sjávarsíðuna, en þar býr nú mikið meira en helmingur
landsmanna.
Ýmsir hinna slyngustu meðal leiðtoga Framsóknarmanna hafa
haldið því fram, að Framsóknarflokkurinn og samvinnuhreyfingin væri
raunverulega eitt og hið sama. Áróður þeirra hefur haft talsverð áhrif
og orðið til þess að stéttir og einstaklingar, sem eru Framsóknarflokkn-
um andvígir, hafa leiðst til að sýna samvinnuhreyfingunni tómlæti.
Þannig hefur Framsóknarflokkurinn tekið með annarri hendinni það
sem hann gaf samvinnulireyfingunni með hinni.
Þrátt fyrir þetta hefur samvinnuhreyfingin á allra síðustu árum
numið víð lönd við sjóinn, meðal manna, sem eru Framsóknarmönnum
ósammála um flest annað, nema að samvinnustefnan hafi hagfellda
lausn að bjóða, ^ mörgum vandamálum á viðskiptasviðinu.
Hinir íhaldssömustu meðal Framsóknarmanna hafa tekið þessu
landnámi samvinnunnar með þeim hætti, að til vandræða getur leitt.
Tímarit samvinnuhreyfingarinnar hefur, undir ritstjórn Jónasar Jóns-
sonar, hafið stórskotahríð á þær stéttir og stjórnmálaflokka, sem eink-
um byggja hið nýja landnám.
Þessar hernaðaraðgerðir Jónasar eru engin tilviljun. Stefna hans er,
að gera samvinnufélögin að grundvelli Framsóknarflokksins, og hindra
vöxt samvinnuhreyfingarinnar þar sem flokkurinn getur ekki ráðið
henni.
Samvinnuhreyfingin vegna Framsóknarflokksins er kjörorð Jónas-
ar. — Ýmsir liinna frjálslyndu Framsóknarmanna eru Jónasi andvígir
iivað þetta snertir. Þeií líta réttilega svo á, að samvinnuhreyfingin
verði að þjóna alþjóðarhag, og stjórnmálaflokkar, sem viðurkenna úr-
ræði hennar, verði að þjóna henni. Af þessu leiðir að samvinnuhreyfing-
in má ekki taka afstöðu með eða móti ákveðnum stjórnmálaflokki,
enda hlýtur hún að ná til manna með ólíkar stjórnmálaskoðanir.
Það getur ekki dregizt lengi úr þessu, að samvinnuhreyfingin velji
veginn. Fyrr eða síðar verður Samband íslenzkra samvinnufélaga að
velja milli Jónasarstefnunnar og stefnu annarra samvinnumanna, hvort
:;em þcir eru Sósíalistár, Alþýðuflokksmenn eða Framsóknarmenn.
Haldi S. í. S. öllu Iengur áfram á Jónasarbrautinni, hlýtur samvinnu-
hreyfingin á íslandi að klofna. Þau félög, sem ekki vilja una því að
vera fótaskinn Framsóknarflokksins, munu segja skilið við S. í. S., og
við sjávarsíðuna rísa upp voldugt samvinnufélagasamband, samband
sem hefur alla möguleika til að verða á fáum árum voldugra en S. í. S.
En þetta er ekki æskileg þróun, hitt væri landi og lýð farsælla, að
S. í. S. hafnaði Jónasarstefnunni þegar á aðalfundi síuum í þessum
mánuði, en færi að dæmi Alþýðusambandsins að setja eininguna ofar
öðru. Verði það gert mun samvinnuhreyfingin stíga stærri spor til fram-
fara á næstu árum en flesta grunar, og S. í. S. verða álíka voldug hags-
munasamtök íslenzkrar alþýðu og Alþýðusambandið er nú.
Norskt
Það er kraftaverk, að skipið
skuli fljóta. Ég hef aldrei séð ann-
an eins bát. — Skotin hafa hitt
hann þúsund sinnum og ekki skil-
ið nein smágöt eftir. — Sumar
fallbyssukúlurnar hafa brotizt í
gegnum 4—5 stálplötur áður en
þær gáfust upp.
Loftskeytastöðin er í rúst eftir
3—4 skot beint í mark. En til
allrar hamingju var loftskeytamað-
urinn ekki inni. Hann var nýfar-
inn út á þilfar af því að útvarps-
stöðin var ónýt af völdum fyrra
skots. Hann slapp með heila
dembu af sprengjuflísum í báða
fætur.
Margir lúgaranna eru sundur-
skotnir, og matsveinninn má vera
feginn, að hann var uppi á þilfari,
þegar kojan lians fékk fyrir ferð-
ina. Allur veggurinn er brotinn og
rúmið fullt af sprengjubrotum.
Stjórnpallurinn er allur sundur-
skotinn og lítur út eins og sía. í
framþilfarinu er svo stórt gat, að
maður gæti dottið niður um það.
Ekkert er eftir af skotfæra-
geymslunni. Hún brann til ösku
á meðan hver fallbyssukúlan
sprakk á fætur annarri.
En samt var aðeins einn maður
drepinn og tveir sa3fðir. Hinfr eru
við beztu heilsu og unnu af kappi
snemma á mánudagsmorguninn,
þegar ég heimsótti þá.
Það er stæk blóðlykt um borð,
en hún kemur af nautshúðunum
frá Brazilíu, sem verið er að skipa
upp. — Af bryggjunni sjáum við
stór göt á síðu skipsins, —- en sem
betur fór eru þau fyrir ofan vatns-
borðið. — Og á bátnum er ekki
hægt að ganga tvö skref án þess
að sjá merki eftir þá alvarlegu við-
ureign, sem fór fram á hafinu
hérna fyrir utan á fimmtudags-
morguninn.
I klefa skipstjórans er tiltölu-
lega lítið tjón, en vatnsleiðslan er
biluð og rafmagnsleiðslan er tengd
saman með bráðabirgðaviðgerð.
Vérst er afturskipið leikið. Há-
setarnir, sem hjuggu þar, hafa að
heita má misst allt, sem þeir áttu.
En lífinu héldu þeir og auðsjáan-
lega líka léttlyndi sínu.
Skipstjórinn heitir Ilans Niel-
sen og er frá Vasser. — Hann var
á skipinu aðeins þessa einu ferð,
því að það cr í rauninni bróðir
hans, sem er skipstjóri á því. —
Hann er á sextugsaldri, dignr eins
og björn, kraftalegur, sólbrenndur,
kafbát
Lengi framan af áttu flutningaskipin engan
kost á að bíta frá sér, þegar ráðizt var á þau. En
öll skip voru vopnuð jafnskjótt og hægt var.
Eftirfarandi samtal við skipstjórann á s/s
„Reinholt“, Hans Nielsen, sýnir, hvernig vopnin
geta bjargað bæði skipi og mannslífum.
með augu, sem virðast tindrandi
björt í dökku andlitinu.
Hann brosir á meðan hann seg-
ir frá, og það er rétt eins og hann
geti varla áttað sig á, að hann sé
raunverulega hérna, á höfninni í
New York.
„Brytinn hristir höfuðið í hvert
skipti, sem hann sér mig“, segir
hann, „og segist ekki geta skilið,
hvernig ég hafi farið að því að
bjarga mér. En í rauninni gerði
ég það alls ekki, bara reykti og
bölvaði, — bölvaði yfir að fall-
byssan okkar var ekki stærri, svo
að við gætum gert alveg út af við
óvættina. — Ég var auðvitað á
stjórnpallinum allan tímann og
stóð alveg lijá, þegar loftskeyta-
maðurinn særðist. Það lágu að
minnsta kosti 20 sprengjubrot á
þilfarinu, en ég fékk ekki einu
sinni smáskeinu!
Áhöfnin var alveg einstök, —
það verð ég að segja“.
Á skipinu er tiltölulega alþjóð-
leg áhöfn. Einn Svíi og einn Finni,
tveir Danir, einn Ameríkumaður,
einn Portúgalsmaður og einn
Brazilíumaður. Hinir eru Norð-
menn. — Og öll sagan sýnir prýði-
lega, alþjóðlega og „inter-allied“
samvinnu.
Þetta gerðist „'einhvers staðar“
á Atlantshafinu aðfaranótt
fimmtudags.
„Allt í einu sást stór eldhnöttur
snúast uppi í loftinu 7—8 mílu-
fjórðunga á bakborð. Það er ekki
eiginlegur flugeldur.
Okkur datt strax í hug, að kaf-
bátur hefði skotið honum til að
gabba okkur í • þá átt. Það er al-
gengt bragð.
Við breyttum stefnunni í skyndi
í gagnstæða átt til að forða okk-
ur. — Sennilega hefur kafbátur-
inn heyrt í skrúfu okkar með hlust-
unartækinu“.
Klukkan fimm um morguninn,
í aftureldingu, tilkynnti stýrimað-
urinn, að haiin hefði séð eitthvað,
sem hann hélt, að hlyti að vera
kafbátur. — Allir voru vaktir og
hraði skipsins aukinn.
Þeir vildu ekki skjóta, — voru
ekki alveg vissir, — þetta gat e.
t. v. verið vélbátur?
En kafbáturinn lét ekki standa
lengi á því, að hann sýndi lit.
Hann byrjaði að skjóta í 2—2%
mílufjórðunga fjarlægð.
Loftskeytamaðurinn gat rétt
aðeins sent út neyðarmerki, en áð-
ur en liann gat gefið upp stöðu
skipsins, var tækið eyðilagt. Hann
tók varastöðina í notkun, en hún
var líka strax skotin sundur. Þá
fór loftskeytamaðurinn út á þil-
far og særðist jafnskjótt, en liann
komst þó sjálfur niður í borðsal-
inn. — „Sá piltur var sá kaldasti,
Við losuðum kolsýrugeymana, bár-
um þá burt og opnuðum þá. Svo
hvoldum við úr þeim á rauðgló-
andi járnplöturnar. — í skotfæra-
geymslunni sprakk hver sprengjan
eftir aðra, og tveir menn fóru
þangað niður, — í logandi skot-
færageymsluna —, til að slökkva.
Þjóðverjarnir hættu að skjóta
eftir um 20 mínútur. En ástandið
var alvárlegt, því að nú byrjuðu
'þeir að þokast nær okkur, og vél-
jin var skemmd, svo að við gátum
ekki lerigur siglt með fullum hraða.
En einmitt þegar svo illa horfði,
sáum við reyk við sjóndeildar-
hringinn og heyrðum í flugvél. —
Það er óþarfi að geta þess, að kaf-
báturinn var ekki lengi að hverfa.
— Amerísk könnunarflugvél hlaut
að liafa heyrt fallbyssuskotin, því
að við höfðum ekki getað kallað
á hjálp. — Við gátum ekki vel
séð, hvað fram fór, því að við vor-
um á kafi í reyk.
Brátt kom bandarískur tundur-
spillir upp að okkur og gaf upp
stöðuna.
Flugvélin sveimaði yfir okkur
og innan skamms kom loftskip til
IWVWWWW
★ EFTIR

Lísu Líndbæk

Eftir árás flugvélar á þýzhan kafbát.
I sem ég hef enn séð“, segir skip-
| stjórinn. — Niðri í borðsalnum lá
þegar hinn, sem særðist, — það
var timburmaðurinn á skipinu.
Hann særðist við hliðina á báts-
manninum í einu af fyrstu skot-
unum. En bátsmaðurin dó strax.
Kafbáturinn skaut stöðugt
hraðskeytum, og margir duttu af
völdum loftþrýstingsins. Margir
voru hálfheyrnarlausir næstu daga.
— Skipstjórinn lieldur áfram sög-
unni:
„Flest skotin hittu afturskipið
og sérstaklega fallbyssupallinn. —
Við skutum stöðugt og stýrðum
undaii, svo að við höfðum kafbát-
inn beint fyrir aftan okkur, svo
að hann hefði sem minnst skot-
mark, og við stefndum beint á sól-
ina til að blinda kafbátsmennina.
Það væri ekki rétt að halda ein-
um einstökum manni á lofti. Þeir
voru allir skínandi menn. En samt
verð ég að segja, að fallbyssu-
skyttan, scm hefur sérstöðu, þar
sem haim er eini hermaðurinn á
skipinu, var blátt áfram furðuleg-
ur. — Hann er 21 árs garnall pilt-
ur frá Florö, Sverre B. Hann gat
skotið 14 skotum og segir sjálfur,
að hann sé viss um, að a. m. k.
eitt hafi hitt.
Þegar hann hætti að skjóta,
reyndi ég að hringja í símann, en
leiðslan var slitin. — Fallbyssu-
skyttan hafði eytt öllum skotun-
um á pallinum, og það var kvikn-
að í skotfæragcymslunni undir
þiljum. — Þjóðverjarnir héldu á-
fram að skjóta. Sprengjuflísar með
þýzkum nöfnum og hakakrossum
lágu á dreif um þilfarið.
Stýrimaðurinn skipaði að \
slökkva eldinn, en vatnsleiðslan
var eyðilögð. Þá var kolsýru-
slökkvitækið eftir. Það var í lít-
illi kompu á afturþiljunum. En
það var cngin leiðsla þaðan. —
Allir fóru að berjast við eldinn.
okkar, svo að okkur skorti ekki
fylgdina. — Ég gat staðið á stjórn-
pallinum og talað við skipstjóra
loftskipsins, þegar það fór fram-
hjá okkur tvisvar sinnum, meir að
segja án hátalara eða annarra
hjálpartækja.
Læknir kom um borð frá tund-
urspillinum til að binda um þá
særðu, og voru þeir svo fluttir yfir
á herskipið, þar sem þéir gátu
fengið betri hjúkrun. — Ég get
ekki gleymt unga, dapska loft-
skeytamanninum, sem lá og brosti
til okkar, þar sem hann var á botni
bátsins. Ilann er sannarlegt karl-
menni.
Eldurinn var cnn í fullum gangi,
og tundurspillirinn bauð okkur
hreyfanlega dælu. Hann bauðst
líka til að draga okkur, en við af-
þökkuðum það fyrst um sinn. En
hins vegar báðum við um fylgd í
land.
Nokkrum klukkutímum seihna
bilaði stýrivélin, — leiðslan hafði
sennilega brunnið. — Við reynd-
um að nota handstýrið, en það var
svo heitt og gasið svo ofsalegt, að
við urðum að liætta við það.
Að lokum gátum við eftir óskap-
legt erfiði minnkað hitann og kom-
ið stýrivélinni í gang aftur.
Skömmu seinna stönzuðum við
næstum alveg. í þetta skipti var
það sprengjubrot i vélinni.
Vélstjórinn, sem er framúrskar-
andi verkhygginn, kom og til-
kynnti þetta, en sagði um leið, að
hann vonaðist til að geta bráð-
lega komið vélinni í lag aftur, og
það gekk vel. ■— Við komumst
næstum á fullan hraða. — Við
fengum stöðugt tilkynningar frá
tundurspillinum, um að kafbátar
væru á næstu grösum, og loftskip-
ið varpaði ljósi á sjóinn, þar sem
flugmönnunum sýndist kafbátur
vera, og þar kastaði svo tundur-
spillirinn djúpsprengjum sínum.
Það var auðvitað óskaplegur há-
vaði. — Um kvöldið komum við
til hafnar41.
Þeir fengu glæsilegar móttökur
í New York. —- Adolphus Andrews
flotaforingi bauð skipstjóranum til
sín og hafði mikinn áhuga á að
heyra öll smáatriði, og stórblöðin
í New York birtu langar greinar
um atburðinn.
Skipstjórinn staðhæfir auðvitað,
að þeir hafi aðeins gert einfalda
skyldu sína sem norskh- sjómenn,
—. og er ennþá dálítið hissa á, að
Iiann skuli vera lifandi.
Þegar maður sér, hvernig um-
horfs er á skipinu, hristir maður
höfuðið og verður næstum á að
segja eins og Daninn, sem sá sldða-
stökkin á Holmenkollen í fyrsta
sinn: „Det er s’gn lögn!“
Björgunarbátarnir eru sundur-
tættir, flekarnir alveg óbrúklegir,
loftrásarpípurnar hallast.
Það er líf og fjör á skipinu við
að skipa upp, meta tjónið, taka á
móti hcillaóskum frá vinum og
starfsbræðrum og svara spurning-
um blaðamanna og útvarpsfólks.
Uppi á fallbyssupallinum er
skyttan að smyrja vel og vand-
lega fallbyssuna, . sem stóð sig
svona vel. — Það er falleg sjón.
Þessi Ijóshærði, næstum hvíthærði,
ungi piltur við hliðina á hinni
kæru fallbyssu sinni, og bak við
hann höfnin iðanili af lífi, ferjur á
leið út í eyjarnar, frelsislíkneskið
í fallegum, grænum vorklæðum og
hinir tignarlegu skýjakljúfar Man-
hattans gnæfandi við himinn.
Skyttan er fáorður maður, en
smám saman segir hann mér dá-
lítið af sér. — Hann var í stríðinu
í Noregi. Var á „Heimdal“. Fór
svo til Englands, stundaði nám í
skyttuskóla, hefur síðan starfað í
hálft annað ár á norskum skipum' }1(ir við Iláskólann, hr. Peter Hall-
á hættusvæðinu. Skip hans hafa J iiei.g; SVaraði með ræðu fyrir minni
aldrei verið skotin í kaf, „hef allt-, ísIands.
I. S. I. og sænska
íþróttasambandið
Þann 31. maí 1943 voru liðin
rétt fjörutíu ár frá stofnun sænska
íþróttasambandsins (S. R. F. eða
, Svenska Riksforbundet). í tilefni
þessa afmælis bauð stjórn í. S. í.
sænska sendiráðinu hér til hádeg-
isverðar á Hotel Rorg 31. mai s.l.
Milli Svía og íslendinga hefur
frá Olympíuárinu 1912 verið hin
bezta samvinna um öll íþrótta-
mál. Hingað hafa komið sænskir
fimleikaflokkar og sænskir íþrótta-
þjálfarar. Einnig hafa farið héðan
til Svíþjóðar fimleika- og íþrótta-
flokkar, er hlotið hafa góða dóma
í föðurlandi Lings, fimleikafröm-
uðsins fræga. Loks má geta þess,
að á hina sögulegu Olympíuleika,
sem háðir voru í Stokkhómi 1912,
fóru héðan úrvals glímu- og
iþróttamenn, en með þeirri för hóf-
ust fyrstu kynni sænskra og ís-
lenzkra íþróttamanna, sem hafa
haldizt síðan. Alla tíð síðan hefur
í. S. í. haft gott samband við
sænska íþróttasambandið (S. R-
F.) og sænska íþróttafrömuði.
í áðurnefndu hófi, sem haldið
var til heiðurs sænska íþróttasam-
bandinu (S. R. F.), flutti forseti
í. S. í., Ben. G. Waage, ræðu fyrir
minni S. R. F. og íþróttafrömuða
Svíða, og bað í ræðulok sendifull-
trúa Svía hér, hr. Otto Johansson,
að taka á móti vinargjöf frá I. S.
í. til S. R. F., sem var veggslcjöld-
ur 1. S. í. úr málmi, með áletrun
og þakklæti fyrir góoa samvinnu
í íþróttamálum. Sendifnlltruinn,
hr. Otto Johansson, tók á móti
gjöfinni með ágætri ræðu um
þroskagildi íþróttanna og mikils-
verða þýðhigu þeirra fyrir menn-
inguna.
Þá flutti Erlingur Pálsson, fund-
arritari I. S. í., ræðu fyrir minni
Svíþjóðar, en sendikennari Svía
af verið ákaflega heppinn“, segir
hann með sannfæringu.
Niðri í liásetamatsal er boðið
Aðrir gestir þessa ; samsætis
voru: Ræðismaður Svía, hr. Magn-
ús Kjaran, og sendiráðsritari, hr.
upp á kaffi. Fimin eða sex ungir Gunnar Rocksen, auk stjórnar í.
piltar eru þar fyrir, — svona ung-S. í.
ir og ljóshærðir og líkir, — og svo í lok samsætisins var hinum vin-
Iíkir þessum 20000 annarra norskrasæla sendifulltrúa Svía hér, hr.
sjómanna, sem sigla nú á hættu- Otto Johansson, afhentur íslenzk-
svæðinu, að það er varla sjáanleg-
ur nokkur munur.
Hvað hafði mest áhrif á þá?
Það var eiginlega ekkert sérstakt.
Þeir höfðu allir verið all right. Jú,
þeir tala um bátsmanninn, sem
var drepinn. Jan Sætre hét hann
og var frá Haugasundi, — um fer-
tugt. Hæglátur, traustur maður,
vinur allra. Jarðarförin á að fara
frain eftir tvo tíma frá Sjómanna-
kirkjunni, og atbnrðurinn varpar
skugga á gleðina yfir björguninni
úr háskanum.
Ég fer í norska sjúkrahúsið og
heimsæki loftskeytamanninn, sem
þeir höfðu allir talað um, — hann
sem lá brosandi meðan hann var
borinn yfir í tundurspillinn. —
Hann heitir Hans Mortensen og er
frá Færeyjum. Hann hefur vcrið
loftskeytamaður í þrjú ár. Hann er
illa særður á fótunum, en hann
lætur sem hann viti ekki af því,
segir hjúkrunarfólkið. Hann kom
frá Brazilíu. Þar hafði hann verið
á dön^skii skipi í tvö ár á höfninni
sigla undir annarra. Aðalatriðið er,
í Santos. Hafði ríkisstjórnin í'að það sé siglt“.
ur borðfáni að gjöf til minningar
um hið sögulega ár 1944. — Var
hófið hið ánægjulegasta.
Brazilíu nú tekið skipið til sinna
nota. — Hann hefur aðeins verið
18 daga á þessu skipi, og líkar. vel
að vera á norsku skipi.
Man hann nokkuð sérstakt úr
orustunni? — Það væri þá helzt
hásetinn, sem stóð við stýrið allan
tímann, á meðan fallbyssukúlurn-
ar þutu framhjá honum á báðar
hendur. Enginn taugaóstyrkur
þar. Og svo skipstjórinn. Hann
var kaldur og rólegur.
Það ríkti frábærlega góður andi
á þessu skipi, kom það fljótt í
ljós, þegar maður talaði við áhöfn-
ina. — Enginn þjóðernarígur eða
mannamunur.
Þriðji stýrimaður, ungur Dani,
Thorvald Knudsen að nafni, sagði:
„Úr því að við getum ekki siglt
undir eigin fána, verðum við að
Ný bók:
ión Sigurðsson
( ræðu og riti
Nú á næstunni kemur út hjá
Bókaútgáfunni Norðri h. f. ný
bók, sem heitir: Jón Signrðsson
í ræðu og riti.
I þessa bók er safnar úrvali
úr ræðum og ritum Jóns Sig-
urðssonar og hefur Vilhjálmur
Þ. Gíslason valið úr ræðum Jóns
á þingi og þjóðfundi og fleiri
mannfundum og úr stjórnmála
og fræðiritgerðum hans. Bókin
byrjar á ritgerð Vilhjálms um
Jón Sigurðsson, dæmi hans og
áhrif., og ennfremur skrifar
hann aðrar smærri ritgerðir eða
inngangsorð að höfuðköflum
bókarinnar. Aðalkaflarnir heita:
Um Alþing á íslandi. Þjóðfund
urinn. Þjóðfrelsi og þjóðarhag-
ur. Verzlunarfrelsi. Um skóla á
íslandi. Bókmenntir og saga.
Bóndi er bústólpi. Hafsins nægt
ir. Menn og málefni. Myndir eru
í öllum köflunum.
Efni bókarinnar er fjölbreytt
og valið svo, að það sýni sem
skýrasta og víðtækasta mynd af
Jóni Sigurðssyni og samtíma
hans, að það sýni sem bezt rit-
hátt hans og ræðusnið og starfs
aðferðir og að það sé læsilegt
fyrir nútímalesendur. Þarna er
ekki einungis um merkar sögu-
heimildir að ræða, heldur snert
ir efnið einnig mörg og mikils-
verð úrlausnarefni nútímans.
Nokkrar fyrirsagnir hingað og
þangað úr bókinni sýna við-
fangsefnin: Hver stjórnarlögun
bezt þyki. Þingskipun og kjör-
dæmi. Um félagsskap og sam-
tök. Öll stjórn er grundvölluð
á þjóðarvilja. Þingmælska. Forn
frægð og nýtt frelsi. Hvað er
auður? Skólar fyrir allar stétt-
ir. Bókmenntir og menning.
Betri skip. Virðing Alþingis.
Gildi íslandssögu. Farsæld þjóð
anna. Almenningsálit.
Nokkur bót er að því að fá
slíkt úrval úr ræðum og ritum
Jóns Sigurðssonar, en æskilegra
hefði verið að efna einmitt nú,
til vandaðrar heildarútgáfu.
Föstudagur 9. júní 1944 —- ÞJÓÐVILJINN
Gardyrkjan 1943
AusturvíBstöðvarnar
Framh. af 1. síðu.
Þjóðverjar sögðu í gær frá
því, að rauði herinn hefði byrj-
að sókn á langri víglínu fyrir
norðaustan Jasi.
Rússar sógðu í gærkvöldi, að
engar markverðar breytingar
hefðu orðið á vígstöðvunum. —
Nefndu þeir nú ekki áhlaup
Þjóðverja, sem alltaf hafa ver-
ið í fréttum undanfarið.
í fyrradag skutu Russar nið-
ur 22 flugvélar Þjóðverja og
eyðilögðu 15 skriðdreka.
Vinnuheimili S. í. B. S. hafa ný-
lega borizt eftirtaldar gjafir:
Ragnar H. Blöndal h. f. kr. 5000.00
Frá skipshöfninni á í>ór kr. 2000.00,
Frá fjórum bæjum í Fáskrúðsfirði
(Tungu, Gestsstöðum, Dölum og
Hólagerði) kr. 880.00, Frá starfs-
fólki í Tóbakseinkasölunni kr. 335,00
Frá starfsfólki í Tóbaksgerðinni kr.
170, Frá konu kr. 100.00, Frá starfs-
mönnum í Stáltunnugerð og blikk-
smiðju J. B. Péturssonar kr. 175.00,
Safnað af Kvenfélagi Akraness, af-
hent af Gísla Sigurðssyni kr. 2020.00
Frá Páli Þorsteinssyni, Ási, Ása-
hreppi kr. 50.00.
Framh. aí 3L sfftu.
Ásvallagötu 6, Reykjavík. Garð-
yrkjufélag Islands er félag áhuga-
tölks í garðyrkju og geta allir
gerzt félagar, hvort sem þeir hafa
sérþekkihgu eða ekki. Árgjald er
15 kr. og ævifélágagjald 100 kr.
Stjórn félagsins hefur jafnan starf-
að kauplaust og vinna ritstjórans
við ritið er einnig ókeypis. Er eng-
um félaga ofraun, að leggja ögn á
sig líka og útvega að minnsta kosti
2 nýja félaga á ári. Um 150 félag-
ar hafa bætzt í hópinn tvö síðustu
árin og er það góðs viti. Sendið
ritinu greinar um áhugamál ykk-
ar á sviði garðyrkjunnar, svo að
ritið' geti orðið fjölbreytt að efni
og sannur vettvangur garðyrkju-
málanna í landinu.
II.
Nú er verið að ganga formlega
frá stofnun lýðveldis á íslandi.
Höfum við raunar verið sjálfum
okkur ráðandi að mestu síðan
1918, svo að aðeins vantaði herzlu-
muninn. Ber þjóðin vonandi gæfu
til samþykkis og samstarfs í fram-
tíðinni, svo að innanlandsdeilur
beygi hana ekki aftur undir er-
lent vald, eins og forðum, er hún
seldi frelsi sitt i hendur Norð-
marina og síðar Dana. Frá frænd-
þjóðunum á Norðurlöndum stafar
okkur engin hætta lengur; mun
vinátta og viðskiptabönd knýtt
við þær að nýju eftir stríðið. —
Allmargir mæna nú löngunarfull-
um augum í vesturátt og ekki laust
við. að vesturfarir séu hafnar að
nýju. Áhrifa Vesturheims gætir
þegar mikið á íslenzkt þjóðlíf og
áhrifaríkar raddir vestra mælast
jafnvel til itaka hér á landi í fram-
tíðinni. Ný menningarsambönd og
viðskipti geta verið gagnleg og
örvandi, en á hinn bóginn er lítilli
þjóð jafnan nauðsyn að vera vel
á verði, ef hún sogast inn á áhrifa-
svæði stórvelda, þótt velviljuð séu.
Við erum nú að ná langþráðu
takmarki, en enginn skyldi ætla
að sjálfstæðisbaráttumii sé lokið,
þrátt fyrir það. Við verðum að
kunna að varðveita réttindin, ekki
síður en að afla þeirra. Efling at-
vinnuveganna og efnalegt sjálfstæði
er nauðsynlegt, ef vel á að fara.
Ællið þið að tjilda
á Þingvðllum
þjððhátíðardagana ?
Allmargir munu hafa i hyggju
að tjalda á Þingvöllum um þjóð-
hátíðardagana. Það er þjóðlnítíð-
arnefndin sem veitir tjaldstæða-
leyfin og þurfa þeir sem ætla að
tjalda á Þingvöllum þessa daga að
snúa sér til nefndarinnar með um-
sóknir sínar sem fyrst.
Tjaldstæðin sem nefndin veitir
eru ókeypis ög verða eftirlitsmenn
nefndarinnar á Þingvöllum frá og
með 15. júní. Verða þeir með lista
yfir þá sem pantað hafa tjaldstæði
hjá þjóðhátíðarnefndinni og þurfa
menn þvi, þegar til Þingvalla er
komið, að snúa sér til þcirra um
upplýsingar og úthlutun á tjald-
stæðum.
Pantanir á tjaldstæðum er af-
greiddar i síma 1130 alla virka
daga frá kl. 10—12 og 2—4 nema
laugardaga.
j Gott að geta sem mest búiðað sínu,
og þar á garðyrkjustéttin að leggja
til drjúgan skerf í þjóðarbúið.
„Garðurinn er heilsulind heimilis-
ins“, en heimilismenningin mótar
kynslóðirnar meira en flest annað.
Þar flétta konurnar oft örlagarik-
ustu þættina. Minnist þess.
„Þið ungu meyjar íslands stranda’
og dala —
þið eigið nýja, bctri þjóð að ala;
vort hús er helgur reitur og ham-
ingjunnar skjól. —
oss .lengi lýsir minning um ljúfast
æskuból.
Upp í sveit — út við stvönd og
eyjar —
heimilið blessa blíðar meyjar
heimilið44.
Stjórnmálaleg tímamót eru nú
i sögu okkar. Ótal verkefni bíða
framundan. Sýnum í verki að við
séum sjálfstæðis verðug.
Reykjavík, sunnudaginn fyrstan í
sumri 1944.
Ingólfur Davíðsson.
Innrásin
Frh. af 1. síðu
FRELSI FAGNAD.
Fréttaritarar Bandamanna eiga
ekki nógu sterk orð um hrifningu
þá, sem hvarvetna mætir hersveit-
um Bandamanna.
Þjóðverjar eru ekki fyrr farnir
en fólkið flykkist út til að láta
í ljós fögnuð sinn og þakka her-
mönnunum fyrir frelsunina.
Konur varpa blómum á skrið-
drekana og hengja blomsveiga um
hálsa hermannanna.
Fjöldi fólks hefur orðið mjög
hart úti í bardögunum, misst ætt-
ingja sína, hús og eignir, en ekk-
ert fær skyggt á hina almennu, á-
köfu gleði.
Einn fréttaritaranna hitti ung-
an prest, sem gæddi honum á dýr-
asta konjaki. Spurði fréttaritar-
inn, hvernig stæði á að Þjóðverj-
ar hefðu séð þetta í friði.
Prestur svaraði: „Þeir stálu öllu,
sem þeir fundu. En það er ekki
til það heimili hér um slóðir, sem
ekki héfur tekizt að fela eina
flösku af víni til að fagna með
þessum dcgi“.
1 bænum Bayeux, sem Banda-
menn hafa tekið, var mikið um
dýrðir í gær. — Fánar Breta og
Frakka blöktu um allan bæinn og
fólk söng á götunum ensk og
frönsk lög.
Bayeux er forn bær með merk-
um byggingum.
Íbúarnir eru um 6000.
ÓLGA VÍÐA UM
FRAKKLAND.
Fréttir berast um vaxandi
skemmdarverk og árásir á Þjóð-
verja um allt Frakkland.
Fréttir frá Svisslandi herma, að
skæruhermenn séu mjög athafna-
samir í Júrafjöllum handan
frönsku landamæranna. Sprengt
upp brýr, skemmt vegi o. fl.
KAUPIÐ
ÞJÖÐVILJANN