Þjóðviljinn - 01.07.1944, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐVILJINN
Laugardagur 1. júlí 1944.
Sðgusýníngín L
,Frelsi,frelsi, hugsjón alls sem á
í eðli sínu lífsins vaxtarþrá4
*vferv
Fyrir aðeins fáum dögum lifði
íslenzka þjóðin gleðiþrungn-
asta augnaþlikið í sögu sinni:
endurheimt lýðveldisins.
Margra alda fagur draumur
hafði rætzt. Lokasporið í langri
frelsisbaráttu beztu sona þjóð-
arinnar, fyrr og síðar, var stig-
ið.
íslenzka þjóðin fagnaði þess-
um degi. Ekki aðeins þúsund-
irnar sem til Þingvalla söfnuð-
ust til þess að lifa þá hátíð er
íslenzka lýðveldið var endur-
reist að Lögbergi. Öll þjóðin
fagnaði. Innst til dala og yzt til
stranda voru hátíðir haldnar
þenna dag. Aldrei fyrr í sögu
íslendinga hefur slík þjóðhátíð
verið haldin. Fögnuður þeirrar
stundar mun lengi lifa.
En „söguþjóðin" bæri ekki
það nafn með réttu, ef hún not-
aði ekki þessi örlagaríku
tímamót til þes9»að staldra við,
skyggnast til baka yfir farinn
veg — „Islands þúsund ár“ -—
til þess að skilja og þekkja
betur örlög sín og erfðir. Sag-
an er einn dýrmætasti fjársjóð-
ur hverrar þjóðar. Fjársjóður,
sem er sameign allrar þjóðar-
innar og hún verður öll að varð-
veita. Dáðir og bókmenning for
íeðranna, niðurlæging og hörm
ungar langra myrkra ára elds
og ísa, undirokunar og mann-
fellis, vorhugur endrreisnar
og frelsisbaráttu, allt er þetta
sá jarðvegur sem íslenzka þjóð-
in í dag er vaxin upp úr. Þau
spor sem stigin eru á liðnum
öldum þarf þjóðin að þekkja og
skilja til þess að geta tekið
rétta stefnu á þeirri leið sem
framundan er.
Þessa dagana eiga menn ein-
stakt tækifæri til þess að kynn
ast og þekkja betur líf og frels-
isbaráttu þjóðarinnar á liðnum
tímum með því að skoða sögu-
sýninguna úr frelsis- og menn-
ingarbaráttu þjóðarinnar, sem
haldin er í Menntaskólanum að
tilhlutun þjóðhátíðarnefndar-
innar. Það tækifæri má enginn
láta ónotað. Agætir kunnáttu-
menn og listamenn hafa tekið
höndum saman um það, að
bregða upp fyrir mönnum merk
ustu atburðunum úr sögu þjóð-
arinnar. Þótt íslendingar séu
ekki fjölmenn þjóð þá er saga
þeira stór og margs að minnast.
Menn mega því ekki furða sig
á því, þótt þeir kunni ,að sakna
einhvers sem þeir vildu að með
hefði verið tekið, hitt er meira
atriði, hve vel hefur tekizt með
sýninguna á svo stuttum undir-
búningstíma og hafa þeir sem
að henni störfuðu unnið mikið
verk og þarft sem þeir eiga ó-
skildar þakkir fyrir.
Þjóðviljinn hefur áður skýrt
frá aðalatriðum sýningarinnar.
Enginn lesandi blaðsins má
ætla að það rabb um sýning-
una, sem hér fer á eftir, geti
komið honum í stað þess að sjá
sýninguna sjálfur, þvert á móti
er það einmitt skrifað til þess
að gera þeim það ljósara, að
enginn þeirra má láta þessa
sýningu fram hjá sér fara. —
Sýningin er opin daglega frá
kl. 1—10 e. h. og auk þess að
sýningargestir geta í anddyr-
inu fengið skrá yfir allt sem
á sýningunni er, leiðbeina sýn-
ingarverðirnii- gestunum og út-
skýra fyrir þeim það sem þeir
vilja vita varðandi sýninguna.
Upphaf
„Landið var fagurt og frítt“
f
Sýningunni er skipt í 9 deild
ir. Fyrsta deildin nefnist upp-
haf og fjallar um fund íflands
og landnámið.
Vegna legu sinnar úti í reg-
inhafi byggðist ísland síðar en
önnur Evrópulönd. Fyrstu menn
sem talið er að hér hafi setzt
að, voru írskir einsetumenn —
paparnir. Nokkur örnefni á
landinu geyma minninguna um
veru þeirra hér og eru aðseturs
staðir þeirra sýndir á korti.
Síðan komu víkingarnir nor-
rænu, „feðurnir frægu og frjáls-
ræðishetjurnar góðu, austan um
hyldýpis haf“. Einn þeirra,
sem fyrstur kom, Hrafna-Flóki,
— bóndinn sem felldi fénað
sinn af því hann gætti þess
ekki að afla heyja — gaf land-
inu hið kalda nafn sem það
hefur borið æ síðan. Allir vita
um fyrsta landnámsmanninn,
Ingólf Arnason, sem tók sér
bólfestu hér í Reykjavík- 874.
Síðan helzt straumur landnem-
anna óslitinn unz landið var
fullbyggt.
Tryggvi Magnússon hefur
gert myndirnar af landnáminu.
Jöklar og fjöll íslands rísa úr
sæ, böðuð bjartri sól. Öndveg-
issúlum er varpað fyrir borð.
Það var ekki fyrst og fremst
útþráin, ævintýralöngunin, sem
var ástæðan fyrir íerðum land-
námsmannanna hingað norður
í Dumbshaf. Það var frelsisþrá-
in. Þeir flýðu hingað undan yfir
gangi drottnunargjarns herkon-
ungs, Haraldar hárfagra. Frels-
ið var þeim fyrir öllu. Áður en
þeir yfirgáfu ættstöðvar sínar
í Noregi ristu þeir kúgaranum
níð. Hér, í hinu nýja landi,
skyldi frelsið ríkja.
Landið sem þeir námu var
ekki hið blásna Island í dag,
þjakað af margra alda áþján,
— „í þann tíð var ísland viði
vaxið milli fjalls og fjöru“.
Landnámsmennirnir komu
frá mörgum byggðum í Noregi
og á leiðinni hingað lágu slóðir
þeirra víða. En hinir ólíku
menn af ýmisum uppruna
skildu brátt nauðsyn félags-
starfs, því stofnuðu þeir þing
þar sem lög skyldu sett og
dómar dæmdir. Þórsnessþing og
Kjalanesþing voru stofnuð. En
þing og lög einstakra lands-
hluta var ekki nóg, landsmenn
skyldu allir hafa ein lög og því
fór Úlfljótur í Lóni til Noregs
til þess að undirbúa lög fyrir
þjóðina, en Grímur geitskór
valdi Þingvelli fyrir þingstað
hennar. Afrekið var unnið, sem
íslendingar eru stoltastir af'
alþingi var stofnað að Þingvöll-
um, elzta löggjafarþing Evrópu.
Á sýningunni er fjöldi mynda
sem Tryggvi Magnússon hefur
gert, er skýra frá atburðum
landnámsins, stofnun albingis
og lagasetningu — sköpun þjóð
veldisins. — í bókakössum á
borðum eru ljósprentanir af
handritum er geyma heimildir
um þetta tímabil, þ. á. m. af
íslendingabók, Landnámabók
og Þjóðveldislögunum.
Þjóðveldí
„Sjálfur leið þú sjálfan þig“
Önnur deild sýningarinnar
fjallar um þjóðveldistímann,
frá stofnun Alþingis 930 til
þess er landið kemst undir yfir-
ráð Noregskonungs 1262.
ísland er að vísu einangrað
norður í höfum og þeir, sem
vildu ásælast það, höfðu um
langan veg að sækja, sem í þá
daga var torsóttari en hann er
í dag. En yfirdrottnunarsegg-
ir þeirra tíma litu ísland brátt
hýru auga og sendu hingað er-
indareka sína og flugumenn
með fagurgala og gjöfum. Sögu-
sögn segir að Harald Gorms-
son Danakonungur hafi sent
hingað njósnara sinn fjölkunn-
ugan, en hvar sem hann kom
að landi vörnuðu landvættir
honum landgöngu. Á þessari
sögu byggjast landvættirnar í
skjaldamerki íslands.
FYRSTU YFIRDROTTNUNAR-
TILRAUN ERLENDS
KONUNGS HRUNDIÐ
Fyrsta myndin í þessari deild
er einmitt frá ágengnistilraun
Ólafs helga Noregskonungs, þeg
ar hann, er tæp 100 ár voru
liðin frá stofnun íslenzka þjóð-
veldisins, sendi Þórarinn Nefj-
ólfsson hingað til lands, til þess
að reyna að ná tökum á land-
inu, og a. m. k. fá landsmenn
til að gefa sér Grímsey.
Það var þá sem Einar Þver-
æingur hélt hina frægu ræðu
sína til varnaðar gegn því að.
íslendingar létu erlenda yfir-
drottnunarstefnu ná tökum á
sér. Orð Einars Þveræings þá
eru hverjum íslending hollur
lestur enn í dag:
„ .. ef ég' skal segja mína ætlan,
þá hygg ég, að sá muni til vera
hérlandsmönnum að ganga ekki
undir skattgjafar við Ólaf kon
ung og allar álögur hér þvílík
ar, sem hann hefur við menn í
Noregi; og munum vér eigi það
Skemmtiferðalög ungs
fólks um helgar
Fátt er ánægjulegra en að sjá
ungt fólk hópast saman til ferða-
laga, burt úr. bænum, eftir hádegi
á laugardögum, eða eldsnemma á
sunnudagsmorgnana. Hver og einn
hefur sína byrði að bera, karlar
jafnt óg konur, og gleðin ljómar í
augum aþra. Á sunnudagskvöld-
um koma svo hóparnir til baka.
Unga fólkið er orðið þreytt, en á-
nægjan yfir að hafa farið og notið
helgarinnar úti í guðsgrænni nátt-
úrunni, ber þreytutilfinninguna ofur
liði. Allir eru glaðir og áður en
hópurinn dreyfist og hver einstakl-
ingur fer heim til sín, er ákveðið
að hittast um næstu helgi og kanna
ókunna stigu.
Óþörf aðdróttun
Það er sagt, að ein „fín frú“ hér
i bænum, sem oft þykist hafa ein-
hverja speki að mæla, hafi s. 1. vet-
ur látið svo um mælt, þegar rætt
var um ferðalög ungs fólks úr
bænum um helgar, að með því skap-
aðist hættulegt ,,ástand“, þar sem
öllu velsæmi væri kastað fyrir borð
og siðleysi og spillingu gefinn laus
taumurinn. Eg fuliyrði að hér er um
tilhæfulausar aðdróttanir að ræða,
því að skemmtun unga fólksins sem
leitar úr bænum, stundar fjallgöng-
ur og liggur í tjöldum, er miklu
heilbrigðari en samkömur allskon-
ar trúabragðafélaga, innan þröngra
veggja, eða dansleikir við þau skil-
yrði, sem danshús þessa bæjar hafa
upp á að bjóða. Foreldrar þurfa
þvi ekki að óttast um velferð barna
sinna, eí þeim tekst að hvijtja þau
svo að þau kjósi frekar að leggja
leið sína „inn til dala eða upp á
jökla“ en í kvikmyndahúsin og
dansleikina í bænum.
Skemmtiferðir Æskulýðs-
fylkingarinnar
Eg vil vekja sérstaka athygli á
skemmtiferðum félags ungra sósíal-
ist — Æskulýðsfylkingarinnar, —
sem farnar hafa verið um hverja
helgi að undanförnu. Með því að
bindast samtökum. um skemmtiferða
lög og útilegur um helgar, hafa
ungir sósíalistar gefið æskumönn-
og konum þessa bæjar gott for-
dæmi. Ungir sósíalistar eru sér þess
meðvitandi að hin heilbrigða hug- I
sjón, sem félagsskapur þeirra
stendur að, verður þvi aðeins borin
fram til sigurs að einstaklinganir
eigi líkamlegan þroska og heilbrigði.
Þess vegna leggja þeir leið sína til
fjalla og bjóða alla unga sósíalista
velkomna með til að sækja á bratt-
ann. ó. Þ.
Er leyfilegt að standa aftari
á vörubílum?
Það er algéng sjón hér í Reykja-
vík að sjá verkamenn sem eru að
fara að og frá vinnustað, standa
marga saman á palli vörubifreiða.
Aðeins þeir fremstu hafa sæmilega
handfestu, hinir halda hver í ann-
an, ef þeir þá hirða um það. Þeg-
ar svo bílarnir hoppa a holóttum
götunum, hendast mennirnir til og
frá á pallinum.
Það er furðulegt að ekki skuli
næstum því daglega hljótast slys
af þessum flutningi, en þegar slys
koma fyrir af þessum orsökum
ófrelsi gera einum oss til
handa, heldur bæði oss og son-
um vorum og allri ætt vorri,
þeirri er þetta land byggir, þá
mun sá til vera að ljá konungi
Framh. á 5. píðu.
þarf sjaldnast að binda um sárin,
cftast hlýzt þá bráður bani af.
Vörubílstjórum er flestum mein-
illa við að flytja menn þannig á
skýlislausum palli og sumir neita
alveg að gera það, en flestir eru
það greiðviknir að þeir vilja ekki
neita verkamönnum, sem eru að
flýta sér, um flutning til og' i'rá
vinnustöðunum, þótt því fylgi á-
hætta.
Mér er ekki kunnugt um hvort
þessir flutningar innanbæjar eru
bannaðir með lögum, þannig að
hægt sé að gera bílstjórana ábyrga
fyrir óhöppum sem af þessu hljót-
ast, en heyrt hef ég bílstjóra halda
því fram, að þeir mættu aðeins
leyfa fjórum mönnum að standa á
pallinum, og þó aðeins ef þeir
hefðu slá áfasta við húsið, fyrir
handfestu.
En hvort sem skýr lagafyrirmæli
eru til um þetta eða ekki, þá ættu
bifreiðastjórar og vegfarendur að
gæta meiri varúðar í þessum sök-
um.
Matsölustaðir fyrir van-
héilt fólk
Einn kunningi minn vakti máls á
því við mig um daginn, að koma
þyrfti á stofn matsölustöðum fyrir
fólk er ekki mætti borða nema
vissar matartegundir vegna van-
heilsu, og hefðu ströng fyrimæli frá
læknum um mataræði sitt. Þetta
fólk, sem oft væri vinnandi, yrði
að sætta sig við þann mat er væri
á borðum í matsöluhúsunum, þótt
það vissi að það mætti ekki neyta
hans, eða vera hungrað ella.
Eg er honum sammála um þetta,
en vil bæta því við, að það þarf
að hugsa um fleiri en þá sem nú
þegar hafa spillt heilsu sinni með
óhollu mataræði. Það þarf líka að
koma í veg fyrir að þeir sem enn
eru heilbrigðir verði sjúkir. Við
þurfum með öðrum orðum að taka
læknavísindin á þessu sviði til al-
varlegrar yfirvegunar. Kenningin
sem hljóðar svona: „Ekki þurfa
heilbrigðir læknis við heldur þeir
sem sjúkir eru“, er viðurkennd að
vera hin mesta falskenning. Starf
læknanna ætti fyrst og fremst að
vera á meðal þeira sem eru heil-
brigðir og miðast við að koma £
veg fyrir sjúk'dómana með heil-
brigðu mataræði.
„Sveitamanna egg“
Eg var staddur í matvöruverzlun
hér á dögunum, sem ekki er reynd-
ar í frásögur færandi, ef ekki hefði
komið þar fyrir atvik er varð mér
nokkurt umhugsunarefni. Inn í búð-
ina kom maður, er spurði eftir
eggjum. Já, eggin voru til. — „Eru
það sveitamannaegg“ spurði maður-
inn. Þegar búðarstúlkan svaraði því
játandi, gekk hann til dyra og lét
þau orð falla að réttast væri að
senda sveitamönnunum úldnu eggin
aftur.
Það er eðlilegt að almenningur
vilji ógjarnan kaupa skemmdan
mat, hvort sem það eru t. d. egg:
eða eitthvað annað, og það er jafn-
víst að þeir sem framleiða þessar
vörur hér á landi, senda þær ekki
skemmdar á markaðinn af ásettu
ráði. Það eru örðugleikarnir að
koma eggjunum á markaðinn nógu
fljótt, ásamt því að margir hafa
svo litla hænsnarækt að þeir safna
eggjum saman og senda þau sjald-
an á markaðinn., en þeim mun meira
í einu. Það er sem sagt strjálbýlið
og smábúskapurinn sem veldur
þessu. Nú hafa verið fundnar að-
ferðir til að geyma egg um lengri
tímg, m. a. með frystingu, en til
þess þarf vélar sem munu vera of
dýrar fyrir smáframleiðendur.