Þjóðviljinn - 06.09.1945, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 6. sept. 1945
Þ JÓÐVIL JINN
ó
UÆNSNARÆKT og
eggjaframleiðsla hef-
ur vaxið svo mikið hér-
lendis á síðustu árum, að
hún er að verða eða gæti ver-
ið allverulegur liður innan
kvikfjárræktarinnar hjá okk-
ur. Ekki er það þó vegna
framtakssemi opinberra að-
ila, heldur einstakra manna.
Hænsnaræktin er þó öll í
molum hér á landi ennþá sök
um vankunnáttu fólksins, og
er það ekki nema eðlilegt, þar
eð ekkert hefur verið gert til
að útbreiða þekkingu á þeim
efnum meðal þjóðarinnar. Sá
aðili, sem fyrst og fremst ber
ábyrgð á því, er Búnaðarfélag
íslands^ því að það hefur sín-
ar skyldur varðandi fræðslu
um þennan kvikfénað sem
annan. En hvað hefur það
gert? Ekkert. Og hvers skyldi
hænsnaræktin eiga að gjalda
hjá þeirri góðu stofnun B.
F. í.?
Ef til vill hefur það verið
ásetningur B. F. í. að halda
hænsnaræktinni á þessu
frumstæða stigi, sem hvergi j
þekkist í nálægum löndum,
af ótta við það, að hún mundi
færa byggðina éitthvað sam-
an, ef henni ykist gengi. En
það þykja víst nauðsynlegir
búnaðarhættir hér á landi að
halda byggðinni sem allra
dreifðastri, og er í því sam-
bandi ekkert horft í það,
hversu mikið fé og erfiði það
kostar bæði einstaklinga og
ríkið að búa þannig á af-
skekktum jörðum, að þar geti
talizt lífvænlegt fyrir fólk.
Það er mála sannast, að
hænsnarækt verður aldrei
stunduð, svo að neinu nemi,
á þeim stöðum, þar sem flutn
ingur allur á vörum að og
frá verður að bindast í klyf
og leggjast á klakk. Það
þekkjast heldur engar svo
frumstæðar vinnuaðferðir, að
hægt sé að láta hænsnin not-
færa sér forblautar leirmýr-
ar. En hliðstæð vinnubrögð
eru algeng í öðrum greinum
kvikfjárræktarinnar og þykja
víst hæfa okkur íslendingum
vel. Það er þannig búskapur,
sem B. F. í. er kærastur.
Einhverjum dytti ef til vill
1 hug að spyrja, hvers vegna
ég léti þá ekki oftar heyra
til mín um þessi mál' úr því
að ég einu sinni var bvriaður
á því, en fyrir fjórum árum
flutti ég á vegrm B. F. í, tv.ö
erindi um hænsnarækt í Rík-
isútvarpið. Þar er því t:l að
svara, að ég tél mig engar
skvldur hafa í bvi efni, bó að
B. F. . finnist bað ef t:l vill
vegna þess styrks, er það af
sinni rausn veitti mér, er ég
var við nám utanlands. Eg
hefði þó verið fús til að flvtja
fleiri erindi um þessi efni, en
mér reyndist þá ekki svo
greiður gangur að útvarpinu
i gegnum B. F. í. Gat ég ekki
skilið það á annan veg en að
ráðamönnum þar væri hreint
engin þægð í, að þannig er-
indi væru flutt á vegum þess.
En hins vegar. taldi^t rétt að
gera manninum þann greiða
að lofa honum að tala í út-
Bjarni F. Finnbogason:
Eggjaframleiðsla og eggjaverzlun
varpið einu sinni eða tvisvarimjög breytilegt á hinum
og borga honum að einhverju ýmsu tímum árs vegna mis-
leyti fyrir. Síðan hef ég ekki munandi framboðs á eggjum.
mælzt til þess við B. F. I. að
fá tíma í útvarpinu á þess
vegum.
Það hefur heldur ekki
heyrzt eitt orð um hænsna-
rækt síðan eða í þessi fjögur
ár, og hefur þó B. F. í. efnt
árlega til hinnar svokölluðu
Bændaviku sinnar, og ætla
ég hér án frekari umræðna
að leggja það undir dóm les-
andans, hvort honum mundi
ekki finnast eins gagnlegt
að fá að heyra eitthvað um
hænsnarækt í þessari Bænda-
viku og innblásnar ræður um
fóðrun minka. Mér virðast
minkarnir hér á landi ekki
óeinlínis líklegir til þess að
aka neinum leiðbeiningum
mataræði úr því sem komið
'r, jafnvel þó að laglega sé
alað til þeirra.
Fyrrnefnd útvarpserindi
nín birtust svo nokkru síðar
búnaðarbíaðinu „Freyr“ og
'ftir að þau komu almenn-
:ngi fyrir augu og eyru, hefur
mér borizt fjöldi fyrirspurna
varðandi ýmis atriði í hænsna
ækt. Eg hef að sjálfsögðu
;varað þeim öllum, og þó að
Hæst er verðið framan af
vetri og fram yfir áramót,
enda eru eggin þá tæplega
fáanleg. Það er ekkert undar-
legt, þó að fólki þyki hátt
að borga yfir eina krónu fyr-
ir hvert egg fyrir jólin. En
þetta verða neytendurnir þó
að sætta sig við og mega
þykjast góðir, ef þeir eru svo
heppnir að ná í nokkur egg.
En þeir fáu framleiðendur,
sem um þetta leyti árs hafa
egg á boðstólum, lifa ekki
lengi 1 þessari Paradís verð-
lagsins. Úr miðjum vetri eða
frá því í marz og út yfir
vorið og sumarið hlaðast egg-
in á markaðinn, og að sjálf-
sögðu lækkar þá verðið til
hagsbóta fyrir neytendur. All
ar búðir fyllast af eggjum,
og geta þau jafnvel orðið ó-
seljanleg. En þetta er heldur
ekki langvarandi hnoss fyrir
neytendur, því að um leið og
mikið af vöru kemur á mark-
aðinn hér innanlands, gleym-
ist alltaf vöruvöndunin, og
nú kemur ótrúlega mikið af
skemmdum og alveg ónýtum
eggjum á markaðinn. Eg veit
3. F. f. hafi ef til vill þótt Þess mörS dæmi> að heiming-
bað eitthvað miður, ætla ég!Ur Þeirra eggja> sem keypt
kki að biðjast neinnar af--hafa verið 1 búð- hafi
sökunar hér á því framferði | gjörsamiega ónothæfur, þeg-
nínu. En hafi því verið ein-1 ar heim hefur komið.
hver þægð að þessu, er ég I Getur nokkur látið sér
ekkert upp með mér af því detta í hug, að ástandið þurfi
bess vegna. | að vera svona afleitt? Vissu-
Frá mínu sjónarmiði er | lega þarf það ekki að vera
eggjaframleiðslan hér í hinu
mesta öngþveiti og gjörsam-
lega skipulagslaus. Þannig
hefur og öll
landsmanna að
svo. Þetta er mjög auðvelt að
lagfæra að mjög miklu leyti
og verður að gerast strax. Að
hænsnarækt1 öðrum kosti er þessi atvinnu-
undanförnu! grein landsmanna dauða-
verið. Áhugi margra hefur þó dæmd og væri hrapalegt til
vaknað fyrir bessari grein1 þess að vita, ef svo færi, af
landbúnaðarins, og þeir hafa
komið auga á nytsemi henn-
ar og nauðsyn, en fram-
kvæmdir allar hafa aðeins
orðið fálm út í loftið, því að
enga fræðslu um þetta hefur
verið að fá hér innanlands.
Hvað skyldu þær vera marg-
ar kennslustundirnar í
hænsnarækt við landbúnaðar
, skólana okkar núna? Á nápis
ámm mínum var hún þar
i ekki nefnd. enda voru ekki
banni? kennslukraftar fyrir
hendi. Hænsnm voru að vísu
I komin á staðinn^ en voru þar
I i frámunalegri vanhirðu og
j skólanum til lítils sóma, og
j ég hygg, að þetta sé því mið-
ur í eitthvað svipuðu ásig-
komulagi enn í dag.
Þetta eymdarástand í
eggjaframleiðslunni er óþol-
andi, og skal nú nánar að því
vik:ð.
í Reykjavík situr Viðskipta-
ráð og ákveður hámarksverð
á eggjum, og verður ekki ann
að séð en að eingöngu sé mið-
að við framboð á eggjum þar
í borg. Þetta hámarksverð er
vanþekkingu einni, hjá þjóð,
sem verður þó að teljast
menningarþjóð. Eg ætla að
hér á landi er rekinn á mjög
frumstæðan hátt. Þau eru
mörg í landinu^ því verður
ekki neitað, en nær því öll
mjög smá. Húsnæðið er víð-
ast afar lélegt, sérstaklega
allt of þröngt og illa eða alls
ekki upplýst yfir vetrartím-
ann. Það er engum efa bund-
ið, að hænspum er boðið upp
á verri húsakynni en jafn-
vel öllum öðrum búpeningi
hér á landi, og er aðbúnaður
og hirðing öll ótrúlega fjar-
lægt hinu upprunalega eðli
þeirra. Margir íslendingar
telja því, að hænsnin eigi
alls ekki að verpa neitt yfir
vetrartímann. En í sannleika
sagt þarf talsvert til að þau
leggi það- niður. Þó veit ég
þess dæmi, að þau verptu1
ekki einu einasta eggi frá því
þau voru alveg tekin inn að
haustinu og þar til þau fóru
að koma út aftur seinni
hluta vetrar. Það er ekki von
að vel fari, bar sem svo aum-
lega er að þeim búið. Varp-
tími hænsnanna getur þá
ekki orðið annar en vorið og
sumarið, og þá verpa þau
mikið, mörg hænan á hverj-
um degi. Þetta er mjög auð-
skilið, því að þetta er eini
tími ársins, sem þau eru að
mestu óþvinguð og eðli þeirra
Cær að njóta sín.
Að ástandið í hænsnarækt-
inni hér á landi sé eins og
sagt hefur' verið sést Ijós-
Vega af því, hversu mikið
hleðst á markaðinn af eggj-
um yfir vorið og sumarið, en
eru vart sjáanleg í verzlun-
um vetrarmánuðina. Hver
skynbær maður hlýtur að sjá.
að slíkur búskapur sem þessi
verður að hverfa hið bráð-
asta. Egg er hægt að hafa
allt árið, og það er þjóðinni
nauðsynlegt. Verðlagið jafn-
ast þá um leið til hagsbóta
fyrir alla. Til staðfestingar
benda hér á þá leið, er ég‘máli mínu skal ég geta þess,
tel heillavænlegasta til úr-
bóta í þessum málum, enda
þótt ýmsir túlki það sjálf-
sagt þannig, að ég vilji ekk-
ert annað en byltingu í þessu
efni, því að sumum blöðum
landsins er orðið svo tamt að
nota það orð nú upp á síð-
kastið, og kalla þau bylting-
arsegg hvern þanp, sem vill
gera einhverja breytingu á
einhverju, einkanlega, ef það
er á sviði landbúnaðarins. Eg
tel þó ekki hugmyndina neitt
verri þótt svo kynni að fara.
Fn ég hygg þó, að það hafi
ekki verið nefnt neinu bylt-
m^arnafni, þegar nágranna-
bjóðir okkar komu á svipuðu
skjpulagi hjá sér og hér á
eftir skal greina.
Fyrst verður drepið á, hvað
an verðsveiflur eggjanna eru
runnar og hver orsökin er
fyrir svo ójöfnu framboði
þeirra.
Meiri hluti hænsnabúanna
að ég hef sjálfur nokkurt
hænsnabú og hafði í vetur
mest varo yfir mánuðina des-
ember, janúar og febrúar.
Þetta ættu allir að geta með
nokkurri tækni og þekkingu
á þörfum og eðli hænsnanna.
Það er víst ekki hættulaust
ef maður vill losna við að
verða kallaður fjandmaður
bænda, skemmdarvargur eða
jafnvel landráðamaður, að
segja, að sumir starfshættir
landbúnaðarins hjá okkur séu
úreltir, því að það, sem for-
kólfar og kennendur bænda
beita sér mest fyrir nú á tím-
um er að reyna að telja bænd
unum trú um, að búskapar-
lag þeirra sé eins fullkomið
og það getur verið. Eg kemst
þó ekki hjá því að segja, að
okkur vantar tækni í hænsna
ræktinni ekki síður en í öll-
um öðrum greinum landbún-
aðarins. Ef útungarvél er
notuð, er hægt að eiga unga,
sem byrja að verpa að haust-
inu, eða sem sagt að hafa
nokkuð jafnt varp allt árið,
ef fullnægjandi skilyrði eru
fyrir hendi, svo sem rúmgóð
og björt húsakynni. Með því
að hægt er að unga út með
vélum á hvaða tíma árs sem
er getur aldur hænsnanna
orðið þannig, að -einn hópur-
inn tekur við að verpa, þegar
annar hættir, og heppilegast
er að gera hænurnar ekki
eldri en þriggja til fjögurra
ára.
Eggjaverzlunin verður svo
að komast í fast horf hið
bráðasta, því að hún er öll á
hinum hrapallegustu villigöt-
um. Hvað hana snertir vil ég
leggja eftirfarandi til mál-
anna. Sérstök eggjasölusam-
lög verður þegar að stofna
á þeim stöðum, þar sem eggja
framboðið er mest, og veiti
þeim forstöðu á hverjum stað
maður með fullkomna fag-
lega þekkingu. Sölusamlög
þessi skulu ein hafa með
eggjaverzlunina að gera, því
að það er marg sannað að
fjöldinn af verzlunum þeim,
er hingað til hafa verzlað
með egg hafa ekki hina
minnstu þekkingu á gæðum
þeirra og geymslu. Má þar
nefna sem eitt dæmi, að ég
hef séð stóra eggjakörfu
standa á miðstöðvarofni í
sölubúð hjá öflugu fyrirtæki,
sem ég held að vilji telja
sig fylgjast með tízkunni.
■ Sölusamlög þessi skulu rek
in á samvinnugrundvelli, og
sé hver eggjaframleiðandi
þar meðlimur og hafi sitt
framleiðslunúmer, er sé
stimplað á eggin, þegar þau
koma til afhendingar í sam-
laginu. Umbúðir eggjanna
séu kassar með papparömm-
um í, þannig að hvert egg sé
í hólfi út af fyrir sig. Kass-
arnir geta verið af mismun-
andi stærðum eftir fram-
leiðslu hvers hænsnabús. Með
þessu skulu úr gildi allar
fötur og kollur, sem eggin
koma nú oftast í á markað-
inn, og eru afar óheppilegar
umbúðir.
í nágrannalöndum okkar,
þar sem eggjaverzlun er öll
skipulögð, fer fram strangt
mat eða flokkun á neyzlu-
eggjum eftir gæðum og einn-
' ig eftir stærð þeirra og lög-
un. Strangt mat á eggjum
þarf að sjálfsöeðu einnig að
komast á hér á landi, og verð
ur það hlutverk eggjasölu-
samlaganna að koma þeim í
framkvæmd. En ég er þeirrar
skoðunar, að fyrst um sinn
sé ekki hægt að framfylgja
því eins strangt hér og er-
lendis er gert, meðan fram-
leiðslan er ekki reist á nein-
um föstum grundvelli hvað
viðkemur hreinum kynjum
og úrvali eftir arfgengum eig
inleikum. En nokkurt mat á
eggjunum verður þó að kom-
ast á hér hið bráðasta eða um
leið og eggjasölusamlög taka
til starfa, og sé þar fyrst og
fremst miðað við gæði eggj-
Framhald á 7. síðu.