Þjóðviljinn - 07.04.1946, Qupperneq 4

4
Þ JÓÐVIL JINN
Sunnudagur 7. apríl 1946.
þlÓÐVILIINrt |
Útgefandi: Saineiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn
Ritstjórar: Kristinn E. Andrésson, Sigurður Guðmundsson, áb.
Fréttaritstjóri: Jón Bjamason.
Riitstjórnarskrifstofur; Skólavörðustíg 19. Símar 2270 og
6509 (eftir kl. 19.00 einnig 2184).
Afgreiðsla: Skólavörðustíg 19, sími 2184.
Auglýsingar: Skólavörðustíg 19, sími 6399.
Prentsmiðjusími 2184.
Áskriftarverð: í Reykjavík og nágrenni: kr. 6.00 á mánuði.
Úti á landi: kr. 5.00 á mánuði.
Prentsmiðja Þjóðviljans h. f.
- ■ _______________________________________________/
Sjálfstæðiskröfur íslendinga
og Eandaríkin
íslenzka þjóðin hefur alltaf litið uppkomu hinna ægi-
sterku auðhringa í Bandaríkjunum, illu auga. í augum
Vesturfaranna var það hin „vestræna óbyggð“ og „land-
rýmið mikla“, sem var tryggingin gegn kúguninni — og
það hefur ekki á það skort, að íslenzk skáld vestanhafs
ihafi varað við þessari hættu og sjálfir barizt gegn henni,
svo sem Stephan G. Stephansson, og Sigurður Júl. Skáldin
hér he'ma hafa líka ort sín ljóð um þetta kúgunarvald,
hvort heldur Páll Árdal eða Þorsteinn Erlingsson. Og þeg-
ar verklýðshreyfingin skapar sér fyrst flokk og útgáfu-
starfsemi á íslandi, þá eru það ekki hvað sízt sögurnar
um baráttuna við auðvald Bandaríkjanna, sem út eru
gefnar: „Smiður er ég nefndur“, „Koli konungur“,
Jimmie Higgins o. fl.
íslenzk alþýða veit að auðvald Ameiúku er nú ágeng-
asta og sterkasta yf'rstéttarvald í heirni, — vald, sem hún
eins og aðrar alþýðustéttir þurfa að vera á verði gegn.
@
Blöð landsöl-umanna hafa undanfarið hrópað upp, að
Þjóðv'ljinn hafi ráðizt hatramlega á Bandaríkjastjórn.
Ætla nú hin sömu blöð af göflunum að ganga, ef slíkt væri
gert, þótt þau sjálf linni aldrei níðinu um stjórn Sovét-
ríkjanna.
En Þjóðviljinn hefur enn sem komið er ekki ráðizt á
stjórn Bandaríkjanna. En hann hefur deilt hart og rétt á
auðvald Bandaríkjanna og yfirgangsstefnu þess. Ef land-
sölublöðin áldta þetta eitt og hið sama, þá er það þeirra
ályktun.
En það eru aðrir, sem deilt hafa harkalega á Banda-
ríkjastjórn fyrir framferði hennar á íslandi.
Bevin utanríkismálaráðherra Breta, sagði nýlega: —
'„Það er ósæmilegt að stórþjóð semji við smáþjóð, meðan
her stórþjóðar er í landinu. Siíkt er 19. aldar yfirgangs-
stefna“. — Það er það, sem Bandaríkjastjórn hefur reynt
að gera við íslendinga. Þetta er dómur Bevins um fram-
ferði hennar. Landsölublöðin geta svo deilt á hann.
©
Þjóðin er nú að rísa upp gegn landráðalýðnum. í blöð-
tim landsölumanna er flóttinn að bresta á.
Alþýðublaðið, þetta alræmda landráðamálgagn, stjórn-
að af þrautreyndum njósnurum brezks innrásarhers, hefur
fram í síðustu viku neitað að birta greinar um sjálfstæðis-
mál íslendinga og borið lof á starfsemi Hriflunga, en
stungið samþykktum Alþýðuflokksfélaga undir stól. Nú
hefur það tilknúið af skrifum Þjóðviljans, neyðzt til þess
að birta samþykkt Alþýðuflokksfélags Reykjavíkur, þótt
það geri sem minnst úr henni.
Og á sama hátt mun öðrum málgögnum landsölu-
ananna famast. Þjóðin mun knýja þau til þess að snúa
Við og ljá málstað hennar lið, eða hljóta ella þá fordæm-
ingu, sem þau ekki fá undir risið.
Þjóðin mun ekki linna sjálfstæðisbaráttu
sinni fyrr en frumstæðustu kröfum fullvalda
jþjóðar er fullnægt:
Burt með erlendan her af íslenzkri grund!
Engar Herstöðvar á íslandi handa nokkru ríki!

VERMLENDINGAR.
í fyrrakvöld hafði Leikfélagið
frumsýningu á leiknum Verm-
lendingar. Eg vil ráða fólki fast-
lega til þess að sjá þennan leik,
því þar er margt nýtt að sjá.
Leikritið sjálft er að vísu efnis-
lítið, en það er létt yfir því, og
það er í þjóðsagnastíl, en það
eru einmitt slík leikrit, sem eru
við alþýðuhæfi. Þarna kemur
fram mikið af nýjum leikkröft-
um, sem flestir standa sig með
prýði. Dansar eru og í stykkinu,
og minnist ég ekki að hafa séð
öllu fallegri og betur dansaða
dansa.
TJÖRNIN.
Mikið er það leiðinlegt að sjá
hve illa er haldið við útliti Tjam
arinnar. Allur bakkinn meðfram
Tjarnargötunni er niðurfallinn,
og hefur verið þannig um fjölda
ára, en syðst við Tjörnina niður-
undan íshúsinu hefur bakkinn
aldrei verið hlaðinn upp, og er
því í útliti eins og hann sé
gerður af náttúrunnar völdum.
Það er að vísu rétt að halda við
því, sem enn er til og minnir á
Reykjavík eins og hún var, en
iþetta er ljótt og sízt til fallið að
vera minnismerki um hina
gömlu Reykjavík.
SKEMMTISTAÐUR.
Fyrst ég annars er að tala um
Tjömina, þá langar mig til þess
að minnast á smá hugmynd, sem
mér hefur dottið í hug, og gæti
að einhverju leyti orðið til þess
að bæta úr hinu snauða skemmt-
analífi bæjarins. Mætti ekki
hafa báta á Tjörninni. Bærinn
sjálfur gæti t. d. séð 'um það, —
Það væri áreiðanlega mörgum
bæjarbúum kærkomin skemmt-
un að geta fengið sér smá róðra-
túr á •sumarkveldi í góðu veðri.
Erlendis kemur maður ekki svö
í stórborg, að þar sé ekki ann-
aðhvort tjörn eða á, þar sem fólk
getur leigt sér bát, og það' væri
ólíkt hollari skemmtun fyrir
æsku höfuðstaðarins og yfirleitt
alla að verja þannig frístundum
sínum, í stað þess að sitja í
revkjarsvælu og ,,jazz“-hávaða
Vassily Kandinsky
Á árinu sem leið andaðist í
París málarinn Vassily Kan-
dinsky, 87 ára að aldri.
Hann er einn af fremstu
brautryðjendum nútímamynd
listar, og þeir, sem hana
vilja skilja, verða að kynn-
ast verkum hans.
með pensilinn, fylgjandi
kenningum sínum og sann-
færingu fast eftir.
Á fjörutíu ára listamanns-
ferli hefur hann unnið geysi
mikið og merkilegt verk í
þágu alþjóðlegrar myndlist-
ar.
Kandinsky fæddist í
Moskvu árið 1866, en foreldr
ar hans voru ættaðir austan
úr Síberíu. Snemma bar á
ríkri hneigð hans til að fara
með liti', en hann var settur
til bóklegra mennta og lagði
stund á laganám. Þrítugur að
aldri hætti hann lögfræði-
störfum og fór til Múnchen
til að nema málaralist.
Tíu árum varði hann til að
kynna sér myndlist samtíðar
sinnar, fram til ársins 1911,
að hann kemur fram með
fyrstu verk sín, er hann
nefnir „abstrakta list“ (hann
var þó alltaf óánægður með
nafnið, og breytti því seinna
í „konkret list“, þ. e. raun-
hæfa). Á þessum árum voru
áhrif niðurlægingatáma mynd
listarinnar einna mest í
Þýzkalandi. Það var iþví ekk-
ert smávægis sálarþrek, auk
mikilla listsköpunarhæfileika
sem þurfti til að koma fram
með verk, sem brutu svo al-
gerlega í bág við, ekki ein-
göngu skoðanavenjur almenn
ings, heldur og hinar hefð-
bundnu akademisku kenn-
ingar.
En þrátt fyrir allt íhald og
andstöðu hinna opinberu
gagnrýnenda, tókst honum
snemma að afla sér álits og
viðurkenningar.
Kandinsky er gott dæmi
um aliþjóðlegan listamann,
djarfur í orðum og djarfur
Þrenns konar þroskastig
má greina 1 list hans-
Fyrsta tímabilið nær til árs
ins 1914. Þá málaði hann m.
a. verk, er hann nefndi im-
pressionir (nr. 1—8), ennfrem
ur kompositionir (1—7) og
Pastorale. Þessi verk eru
unnin undir beinum áhrifum
frá náttúrunni. Þau eru nátt-
úrulýsingar settar fram á
myndrænan hátt. Þetta tíma-
bil er hann ljóðrænn í mynd
sköpun sinni og hefur ekki
náð jafn föstu formi og síðar.
Annað tímabilið nær frá
1914—1923. Höfuðverk þessa
tímabils er komposition nr. 8
(sjá Þjóðviljann s. 1. sunnu-
dag), máluð 1923. Einkenni:
hvítur litur er mestu ráðandi
myndirnar hafa köld og sterk
áihrif, byggingin er stærð-
fræðileg og hvílir ró yfir
myndunum. Ennfremur ein-
kennast þessar myndir af heil
brigðri sjálfsvitund, en til-
finningin er þó alltaf það,
sem úrslitum ræður hjá Kan-
dinsky.
Þriðja tímabilið hefst svo
1924, og njóta sín þar bezt
hinir dramatísku eiginleikar
1‘stamannsins. Hann er orð-
inn fullþroska, verk hans .fast
ari og heilli í formi, línu-
hreyfingar ’háttbundnari og
gefa myndunum dramatísk-
an kraft, er gagntekur áhorf-
andann. Fjórða tímabilið
hefst svo eiginlega síðasta
irmi á einhverju af kaffihúsum
borgarinnar.
UNGLINGAR Á GLAPSTIGUM.
Eg minntist nér um daginn á
hina tíðu þjófnaði hér í bænum
og hlutdeild unglinga í þeim.
Einniig minntist ég á, að eitthvað
þyrfti að gera til þess að stöðva
þennan ófögnuð, og leiða þessa
afvegaleiddu umglinga inn á rétta
braut aftur, áður en þetta yrði
að þjóðarböli.
Þjófnuðunum hefur sízt fækk-
að síðan, og eitthvert Ijótasta
dæimið gerðist núna fyrir
nokkrum dögum. Þá verður 14
ára unglimgur uppvís að 20 inn-
brotum Það er fyrst í gærmorg-
un, að ég sé í einu blaðanna
fyrstu ráðstöfunina til þess að
bæta úr þessu ástandi, en það
er auglýsing frá lögreglustjóra
um útiveru barna á kvöldin.
Þessi auglýsing hefði sannar-
lega mátt koma fyrr, en hvern-
ig er það annars, er nokkurs-
staðar hægt að fá lögreglusam-
þykkt Reykjavíkurbæjar? Sú
bók ætti -að vera til á hverju
heimili og börnum ætti að vera
kennt það helzta úr henni í skól-
unum.
Eg vona svo að þessi auglýs-
ing hafi tilætluð áhrif, ef ekki
á foreldra og forráðamenn bam-
anna, þá á lögregluna um að
hirða þau börn, sem eru úti á
flækingi seint á kvöldin.
æviár meistarans. Hann er
þar kominn inn á-svið skraut
listar, og er list hans ekki
hvað minnst abstrakt, en
myndbyggingin þó afar eðli-
leg og létt í formi.
Kandinsky hefur ritað
margt um myndlist. Má þar
m. a. nefna „Um hið andlega
í list:nni“, bók, sem kom út
1912. Hann starfaði d lista-
mannafélagsskap í Munchen,
er nefndist Blauereiter og gaf
út samnefnt tímarit. Þar birt
ust margar greinar eftir Kan-
dinsky. Árið 1914 fór hann
til Rússlands.
Fyrstu árin eftir bylting-
una var hann prófessor við
listaiháskólann í Moskvu, en
fór aftur til Þýzkalands 1921,
og gerðist árið eftir prófessor
við listaiháskólann Bauhaus í
Weimar. Bauhaus var um
þessar mundir sá listaskóli
Þýzkalands, er mest frjáls-
lyndi ríkti, og var hann fjör-
, egg hins húmanistiska Þýzka
lands. Paul Ellee var þar
einnig kennari, og er skólinn
var fluttur til Dessau, héldu
þeir áfram stárfi við hann,
þar til naz's'tar bönnuðu
hann.
Allt starf Kandinsky beind-
ist að því að skýra viðhorf
málarans til náttúrunnar. —
Hann gerir greinarmun á því,
sem hann sjálfur upplifir,
og þeim geðhrifum, sem l.sta
manninum tekst að tjá í
myndformi. Langt að baki
hinum skapandi listamanni
telur hann náttúru-„afritar-
ann“., sem án sálar, án tauga
og tilfinninga, tékur afrit af
náttúrunni, er ekki getur orð
ið annað en daufur ómur eða
skuggi veruleikans sjálfs.
Hann hefur ritað um hið já-
kvæða og neikvæða í listinni,
og leggur ráka áherzlu á and
Framhald á 8. síðu