Þjóðviljinn - 23.01.1947, Blaðsíða 5

Fimmtudagur, 23. jan. 1947.
5
ÞJÓÐVILJINN
Fyrirmyndar lýð-
ræði innan brezka
heimsveldisins
SMUTS MARSKÁLKUR, forsæt-
isráðherra Suður-Afriíku, hef-
ur lagt í vana sinn ræðu-
'höld um lýðræði og yfir.burði
brezka heimsveldisins í frjáls
lyndi og menningu. — Það
kom sér því illa fyrir þennan
ræðuskörung er tekið var til
nokkurrar athugunar á þingi
sameinuðu þjóðanna í New
York, hverjar staðreyndir
væru að baki hinum fögru
orðum.
ÞAÐ KOM f LJÓS, að í landi
iýðræðishetjunnar Smuts hers
höfðingja eru í gildi grimm'-
leg kynþáttalög, sem Hitler
hefði sjálfsagt verið montinn
af. Þegar fulltrúi Indiands
deildi á þetta á þingi sam-
einuðu þjóðanna, svaraði
Smuts: ,,Enginn sem þekkir
vandamál vor og þá áhættu,
sem við höfum gengizt undir,
ætti að fordæma tilraun vora
í Suður-Afríku, þar sem íbú-
arnir verða meir og meir
kynblandaðir”. Enska tímarit
ið Economist, sem enginn mun
saka um róttækni, birti ný-
lega grein um Suður-Afríku
og hófst hún á þessum orð-
um forsætisráðherrans.
ECONO.MIST skýrir frá, að
,,tilraunin“ sem Smuts stærir
sig af, hafi byrjað fyrir 10
árum, er hafin var ný póli-
tik gegn frumbyggjum lands-
ins, en þeir eru mikill meiri
hluti íbúanna. ,,Tilraunin“
var sú, að afnema kosnin.ga-
rétt frumtoyggjanna í Höfða-
landi. Meirihluti íbúanna fékk
frá þeim tíma aðeins rétt til
að kjósa þrjá þingmenn neðri
deildar og fjóra í öldunga-
deild — og máttu ekki kjósa
aðra en Evrópumenn. Samtím
is var sett á laggirnar ráðgef
andi samkoma fyrir frum-
'byggjana, sem aldrei fékk
nein áhrif, og sem aðeins einu
sinni hefur fengið ráðherra-
hcimsókn — Smuts var við-
staddur fyrsta fund hennar!
FRUMBYGGJARNIR voru „ein-
angraðir" í vissum héruðum,
máttu ekki stofna heimili.ann
arsstaðar, og samtímis var
dvalarréttur þeirra í bæjum
takmarkaður. „Ástandið í
frumtoyggjahéruðunum er enn
eins hryllilegt og það var ár-
in 1930—’32“, segir Econom-
ist. „Þau geta kannski ein-
hverntíma orðið' það sem
Smuts segir þau vera — auð
Ug og frjósöm. En nú eru
þau ekki langt frá því að
verða eyðimörk“.
EN ÞAÐ TEKST EKKI að
halda frumtoyggjunum ein-
angruðum. ,,Evrópumennirn-
ir.“ þarfnast þeirra sem ódýrs
vinnuafls, og þeir verða að
vinna til að fá upp í skatt-
ana. í bæjunum liggja á þeim
ströpg vegabr.éfsákvæði. —
If
Islenzk tónlist á sér mikla framtíð, ef þjóðin
sjálf á sér framtí
Míœða Hrynjólfs Mjiirmmmmm0 menutamáimráðherra rið
mpmiBM túmlistarsijningar í Mleghjaríh 21. jan. 1947
Snautt og ömurlegt er líf
þeirrar þjóðar, sem ekki ger-
ir aðrar kröfur en þær að
hafa í sig og á. Lágkúrulegt
og dapurt er hlutskipti þess
manns, sem aldrei hefur átt
þess kost að njóta hins
dýpsta unaðar, sem listin ein
getur veitt.
Tónlistin hefur sérstöðu
meðal allra annarra listgreina.
Hún á sér alþjóðlegt tungu-
mál, sem allir skilja, sem
eyru hafa að heyra, hvar sem
er á þessari jörð. Hitt er þó
aðall hennar, að hún býr yf-
ir töfravaldi, sem er mátt-
ugra en öll tungumál verald-
arinnar aamanlögð. Þíó að
tónlistarmaður kynni mál
ar bækur vitringanna, sem
glimt hafa við þetta viðfangs
efni, ertu jafnnær. Enda eru
ibollaleggingar þeirra oft
meira í ætt við skáldskap en
vísindi. Schopenhauer sagði
t. d. að í tónlistinni kæm-
umst við 1 snertingu við til-
veruna sjálfa, hinn innsta
kjarna hennar, án ytri tákna.
Gleði og fögnuður tónlistar-
innar væri fögnuðurinn og
gleðin sjálf- Sorg og þjáning
tónlistarinnar væri 'þjáning-
in og sorgin sjálf. Ef svo er,
þá er gleðin himnesk, og
þjáningin og sorgin unaðs-
leg. En sleppum heim-
spekinni og öfugmælum
hennar. Sannleikurinn er sá
allra þjóðflokka á jörðinni, | að allt hið hverfula í lífi
gæti hann ekki túlkað það j mannanna, í sæld þess og
með orðum, sem hann getur! þrautum, þokar fyrir hinu
tjóð með tónum. Með hvíta-! óræða, sem tónarnir túlka.
galdri sínum getur tónlistin
veitt oss innsýn í veruleika,
sem engin orð fá lýst. Oll
list, sem á skilið að heita þvi
nafni, keppir raunar að þessu
marki- Því segjum vér um
kvæði, skáldsögu eða mál-
verk, er oss þykir fullkomið
í list sinni: Þetta er eins og
tónlist. Lengra verður ekki
til jafnað.
Hver er þá þessi veruleiki
handan við allt hið sýnilega
og skýranlega, sem veitir oss
slíkan unað, að allt hið hvers
dagslega verður eins og fá-
nýtt hjóm, sem sannar oss,
að mannleg tilvera er dá-
samlegri en oss grunar í önn
um dagsins — vekur oss
grun um æðri markmið og
fjarlægari leiðarenda mann-
legrar fullkomnunar en vér
fáum eygt?
Það væri fávíslegt, að ætia
sér þá dul að lýsá hinni and-1
legu reynslu tónlistarinnar
með orðum. Það hefur eng-
um tekizt. Þótt þú lesir all-
Hvergi mega þeir vinna ann
að en erfiðustu, óþrifaleg-
ustu og lægst launuðu störf-
in. Smuts gortar af því, að
frumtoyggjar Afríku streymi
til Suður-Afriku, en um sáma
leyti er verið að berja niður
verkfall 50 þúsund námu-
manna, er varð til þess að
hin ráðgefandi samkunda
frumbyggja var leyst upp
um ótiltekinn tíma.
GREININNI í Economist lýkur
með því, að Smuts geti að
sjá-lfsögðu haldið því fram,
að Ðretum hefði ekki farizt
toetur, og „kynþáttatakmörk-
in í Suður-Afríku séu að
Tjá(ning sorgarinnar vekur
oss ekki síður djúpan unað
en leikur gleðinnar. Þetta er
eitt af undrum veraldar.
Margir vitrír menn hafa ár-
angurlaust glímt við þá gátu
um aldaraðir. Sennilega þurf
um vér að komast á æðra
þróunarstig til þess að verða
nokkru nær um lausn henn-
ar. En undrið er veruleiki,
og það er hin dýpsta ham-
ingja mannlegs lífs.
Oft hefur tónlistinni verið
líkt við andblæ frá öðrum og
betra heimi- Mér virðist hún
flytja oss þann b'oðskap, að
tilveran, sem vér erum sjálf-
ir hluti af, sé af æðri upp-
runa en allir þeir himnar,
sem mannlegt ímyndunarafl
hefur skapað. Tónlistin og
öll sú list, sem er í ætt við
hana, er fagnaðarerindi þessa
heims. Ilún 'hefur máttinn til
að veita öllum þeim, sem erf
iði, og þunga eru hlaðnir,
ekki aðeins hvíld, heldur ög
þrek í hinum mestu mann-
raunum lífsins. Það er full-
yrt, að hin mikla hljómkviða
Sjostakovits hafi átt drjúgan
þátt í því að leysa Leningrad
og þar með allt mannkyn úr
greipum villimennskunnar.
íslenzkir tónlistarmenn og
samtök þeirra hafa leyst af
hendi mikið menningarhlut-
verk með þjóð vorri. Með
þessari sýningu hefur félag
þeirra tekið hið alþjóðlega
tungumál tónlistarinnar í
þjónustu sína til þess að
kynna umheiminum íslenzka
menningu og íslendingum
hið bezta í menningu ann-
arra þjóða. Það er gott og
að eigi eftir að skila miklum
árangri. Eg vil færa Tón-
skáldafélaginu hinar inni-
legustu þakkir ríkisstjórnar-
innar fyrir þetta framtak. Eg
býð hina er-lendu fulltrúa
velkomna, þakka þeim fyrir
komuna hingað og vona að
þessi sýning megi stuðla að
því að tengja þau vináttu-
ibönd þjóðar vorrar við þjóð-
ir þeirra, sem bezt munu
duga, bönd hins almennt
mannlega, bönd listarinnar.
íslenzk tónlist á sér að
vísu djúpar rætur með þjóð
vorri langt aftur í aldir- En
til þess að skapa tónlistar-
menningu, þarf ákveðin efna
hagsleg skilyrði. Þau skil-
yrði hafa ekki skapazt fyrr
en á allra síðustu tímum hér
á landi, og þess vegna er ís-
lenzk tónlist ennþá á
bernskuskeiði. En fyrstu spor
hennar sanna það, að hún á
'sér mikla framtíð, ef þjóðin
sjálf á sér framtíð. Það eru
hinar sömu efnahagslegu á-
stæður, sem valda því, að ís-
lenzkur almenningur hefur
ekki átt þess kost fyrr en nú,
að njóta hins bezta í tónlist
annarra þjóða.
Tónlistin getur ekki dafn-
að, nema íslenzka þjóðin liafi
efni á því að lifa menningar-
lífi. Þess vegna bregðast lista
mennirnir skyldu sinni, ef
þeir láta sig stjórnmálin
og hagsmunabaráttu alþýð-
unnar engu skipta. En .hvaða
gagn væri að því fyrir ís-
lenzku þjóðina að eignast öll
heimsins gæði, ef hún biði
tjón á sálu sinni? Þess vegna
bregðast stjórnmálamennirn-
ir skyldu sinni, ef þeir láta \
sig listmenningu hennar engu
skipta.
eiga kröfu á því, að þeim sé
veittur allur sá stuðningur,
sem þjóðin hefur ráð á.
Heill og hamingja fylgi
samtökum íslenzkra tónlist-
armanna, starfi þeirra og list-
S521
Nýja Bíó:
Taugaáfall
(Shock)
Ung kona sem er að bíða eft-
ir manninum sínum í gistihúsi,.
verður vitni að því út um
■gluggann, að kunnur geðveikra-
læknir myrðir konuna sína. —
Við þetta fær hún taugaáfall og
fellur í gleymskudá. Auðvitað
grunar enginn lækninn og er
toann fenginn til þess að líta á
sjúklinginn og kemst hann að
þvi, hvað veldur ástandi hennar.
Til þess að hún ljósti ekki upp
um hann, tekur læknirinn hana
með sér á einkasjúkra'hús sitt,
Þar telur ástmær hans, 111
hjúkrunarkona, hann á að
myrða ungu konuna í stað
þess að lækna hana.
Þarna er fantasíán þrotin og
stendur allt kyrrt unz kemur
að því að eitthvað verður að
gerast, ef myndin á að geta
endað. Lausnin verður sú, að
ljóti karlinn sér sig um hönd,
þegar hann er alveg kominn að
því að fremja ódæðið, og kálar
í þess stað norninni, ástmey
sinni. — Mjallhvít raknar af
svefni og allt fellur í ljúfa löð.
Vincent Price er á rangri hillu
í hlutverki læknisins. — Mynd-
j in á að vera sálræns efnis en
liún á enga sál. Þó er einn
sæmilega gerður kafli: Draum-
ur stúlkunnar í upphafi mynd-
arinnar. D. G.
í dag hefur menntamála-
ráðuneytið gefið út reglugerð
um flutningsrétt á ritverkum
og tónsmíðum, samkvæmt
lögum frá 1943, um rithöf-}
sönnu torezk út,flwtningsvara“. gagnitegt fiiiajlqdsem ég.iVona
koma þau lög
með staðfestingu þessarar
reglugerðar. Um reglugerð
þessa hefur orðið alger ein-
ing milli þeirra, sem hlut
eiga að máli- Þetta er í fyrsta
{skipti, sem íslenzkir tónlist-
armenn og rithöfundar, fá
'nauðsynlega lagavernd fyrir
verk sín. Eg vona, að þessi
nýju réttindi megi verða til
þess að bæta aðstöðu þeirra
til þess að þjóna list sinni.
íslenzkir tónlistarmenn
hafa unnið slík afrek, að þeir
Stalin ræðir við Ellioti
Koosevelt
Framh. af 1. síðu
yfir- Engin hætta væri á
undarétt og prentrétt, og
tif framkv. I stríði. Enda þótt einhver
ríkisstjórn vildi strið væri.
friðarvilji allria þjóða svo
sterkur, að engri ríkisstjórn
væri fært að leggja úti styrj-
öld.
Stalin sagði bað mikils-
vert, að samkomulag um.
viðskipti í stórum stíl milli
Sovétríkjanna og Bandaríkj-
anna næðist sem fyrst.
Elliott Roosevelt' hefur
undanfarið dvalið í Sovét-
ríkjunum sem fréttaritarí
bandaríska -- • vikublaðsins
„Look“. ';I“- - »8*
r
X i