Þjóðviljinn - 26.07.1947, Qupperneq 5

Laugardagur 26. júlí 1947
ÞJÓÐVILJINN
¥
S. Georgiev:
Fyrri greiit
FRÁ SUÐURAFRÍKU
ur ferðaminninaum
Eftirfarandi grein er þýdd úr esperanto-tímarit-
inu Intemacia Kulturo. Húr lýsir á átakanlegan hátt
harðrétti því sem umbornir menn eiga við að búa í
Suðurafríku hvernig mannaveiðar eru stundaðar til
að fá þræla í gullnámur Breta, hvernig fólk hrynur
niður af sjúkdómum og næringarskorti, hvemig
markvist er unnið að því að halda við eymd og
menningarleysi alþýðunnar.
Langt frá Jóhannesborg
sést uppgröftur hér og _ hvar
á víðáttumiklu svæði, sem er
gullauðugt mjög. Þarna er
gulllandið, Transvaal, sem
Englendingar náðu á vald sitt
árið 1902 og hafa sungið lof
í 'hersöngvum sínum. Rétt
hjá uppgreftrinum eru stór
íbúðarhverfi, sum í laginu
eins og U, önnur hringlaga.
Háir veggir tryggðir með
gaddavírsgirðingu einangra
þessi hverfi frá umheiminum,
og við hvert hlið stendur
vopnaður vörður. Þetta eru í-
búðir þeirra sem vinna í
námunum. Nær borginni eru
kofar á víð og dreif á stóru
svæði, líkjast þeir einna
helzt hænsnakofum. Eru þeir
ýmist byggðir úr járnbútum
og timbri eða úr þurrum trjá-
• greinum og leir. Hér búa ein-
göngu verkamenn. Kofar þess
ir hafa hvorki glugga né gólf,
eru húsgagnalausir og daun-
illir. Langt er í vatn.
„Þau eiga Englend-
ingar einir“
Allur þessi vesaldómur
kom okkur ferðamönnunum
alveg á óvart .stingur hann
mjög í stúf við fegurð hinn-
ar siðmenntuðu Jóhannes-
borgar, sem hefur á sér ótví-
rætt Evrópusnið. En margt
minnti okkur á að við værum
ekki staddir í Evrópu. Svo
að segja við hvert fótmál
komum við auga á svofellda
áletrun: „Aðeins fyrir Ev-
rópufólk.11 Þessi orð voru
letruð á vagna, bíla, kvik-
myndahús, yfir dyrnar á mat
söluhúsunum o. s. frv. En
þótt Evrópumönnum einum
sé yfirleitt heimilað að nota
viss farartæki og sækja opin-
bera matsölu- og skemmti-
staði, þá eiga þeir ekki sam
eiginlegt tilkall til þeirra
miklu auðæfa, sem grafin eru
úr skauti jarðar. Þau eiga
' iglendingar einir.
■ Allt frá því að Búastríðinu
lauk (stríðið stóð yfir 1899—
1902) hafa Englendingar ráð-
ið lögum og lofum í Suður-
afríku-sambandinu, enda
þótt það sé talið sjálfstjórnar-
nýlenda innan brezka heims-
veldisins. Brezkt auðvald er
þar alls ráðandi. í kapphlaup-
inu eftir gulli og gimsteinum,
sem eru aðal náttúruauðæfi
sambandsins hafa Bret-
ar vanrækt eflingu allra ann-
arra atvinnugijeina landsins.
Það eru ekki ýkjur þó að
sagt sé að iðnaður og búskap-
ur séu hér aumari en hvar-
vetna annars staðar í víðrí
veröld. Hver einasti hlutur.
sem seldur er í búðum í Jó-
hannesborg, allt frá bíl niður
í barnaleikföng, er bersýni-
lega ensk eða amerísk fram-
leiðsla. Jafnvel á minjagrip-
um, sem seldir eru ferða-
mönnum ’ stendur: Búið til í
Bretlandi.
Öllu fórnað fyrir
gull
Það er augljóst- að Bretar
reyna til hins ýtrasta að
halda mörkuðum Sambands-
ins opnum fyrir sínar vörur
og ná með þvi móti sem
mestu af hinni dýrmætu ,
framleiðslu landsins, giæ- • ^
steinum, gullinu og ullmni. :
en einn þriðji hluti alls þess |
gulls, sem framleitt var í
heiminum 1939 kom frá Suð-
útfafríku. Bretar eiga hér
tryggan kaupsýslumann,
John Martin, ættaðan frá
Lundúnum; er hann forstjóri
35 mismunandi verzlunar-
fyrirtækja í Suðurafríku. Og
allur enskur blaðakostur,
sem einhver áhrif kann að
hafa, er í höndum hans.
I innra húsagarði hverfis-
ins er verkamönnum borinn
maturinn. Þar raða þeir sér
upp og eru 3—400 menn í
hverri röð. Hver maður ber í
höndunum ílát, frumstæða
beyglaða blikkplötu, sem á
víst að heita diskur, eða eitt-
hvert annað ílát, sem á að
vera líking af súpuskál. Mat-
urinn var maísg’rautur ,,mili-
mili“, baunir og kartöflur.
Okkur var sagt að verka-
mennirnir fengju 40—50 gr.
hver af fiski eða kjöti tvisv-
ar í viku. Hafði hver þeirra
matseðil sem flokksstjóri
þeirra við námurnar undir-
skrifaði á hverjum degi.
Það gekk fljótt að skammta
matinn, og gekk h-ver jafn-
óðum burt með ílát sitt og
var fljótur að neyta matar-
vérkamennina til þess að fá
þá til að vinna, því hér var
blátt áfram um hegningar-
vinnu að ræða. Námueigend-
ur hafa fjölda umboðsmanna,
sem fara um landið þvert og
endilangt til þess að útvega
nýja verkamenn. Hver námu-
maður, sem ráðinn er er
skoðaður af lækni og stimpl-
aður á bringunni; á það að
gilda sem heilbrigðisvottorð.
Og áður en hann byrjar að
vinna fær hann lítils háttar
fyrirframgreiðslu. Á þann
hátt verður hann fjárhagslega
háður námueiganda,' því
skuldina getur hann aldrei
greitt þar sem laun hans
hrökkva varla fyrir fæði og
húsaskjóli. Skiljanlega eru
mjög fáir sem eru fúsir til
að vinna í námunum. En
námueigendur krækja sér í
verkamenn á sérstakan liátt
með aðstoð lögreglunnar.
Mannaveiðar
Rithöfundurinn Selvin
James lýsir þessum frumbýl-
ingaveiðum eða smölun á eft-
irfarandi hátt:
,,Smölunin fór fram í ná-
grenni lítils bæjar 1 Norður-
Þannig líta lcofar hinna innbornu út
íbúðimar líkastar
fangaklefum
Hin ómannúðlega aðbúð
innfæddra námumanna varð
okkur fyrst verulega ljós, er
við heimsóttum námusvæði
þar sem gullvinnsla fór fram.
Við fórum inn í eina þeirra
íbúða, sem við sáum í nánd
við Jóhannesborg. íbúðirnar
•u líkastar fangaklefum.
Þorpið allt er fyrir 4—5 þús.
manns. Inngangsins er gætt
af lögregluþjónum af negra-
kyni undir stjórn hvítra liðs-
foringja. Enginn fær inn-
göngu nema hann hafi að-
göngumiða.
ins. Við tókum eftir því að
allir borðuðu með fingrunum
og mjög fáir höfðu skeið. Ná-
lega allir voru í gauðrifnum
stuttbuxum. Aðeins nokkrir
voru í einhverju sem líktist
treyju, sem einnig var gauð-
rifin. Flestir voru skólausir,
en nokkra sáum við þó í stíg-
vélum, en svo lélegum að
tærnar stóðu út úr.
Hvers vegna svipur
eru notaðar á verka-
mennina
Bæði í hverfunum og í nám
unum sáum við marga lög-
regluþjóna sem voru negrar.
Voru þetta hraustleikamenn
að sjá og héngu nokkur pör
af handjámum við belti
þeirra. Við komum niður í
námurnar. V innuskilyi’ði
voru þar öll verri en orð fá
lýst. Okkur varð þá vel Ijóst
'hvers vegna umsjónarmenn-
irnir verða að nota svipur á
Transvaal. Við vorum 16
saman, 9 lögregluþjónar á-
samt lögreglustjóra, umboðs-
maður námueiganda, 4 inn-
bornir Bantunegrar og ég
Negrarnir voru í góðu skapi.
Allir höfðu þeir skrá yfir
nöfn þeirra frumbýlinga, sem
ekki höfðu greitt lögboðin
gjöld.
— Eg veit ekki hvernig við
færum að ef við nytum ?kki
aðstoðar þessara Bantunegra,
sagði lögreglustjórinn, þeir
eru áreiðanlega verðir laun-
anna. Fór ég þá að grennslast
um hve mikla greiðslu þeir
fengju og fékk þær upplýs-
ingar hjá lögreglustjóra að
þeim væri borgað 2 shillingar
og 6 pens fyrir hvern innbór-
inn mann sem þeir handsöm-
uðu. Á einni nóttu geta þeir
vel unnið sér inn 2 sterlings-
pund ef heppnin er með. Um
boðsmaðurinn var vongóður
og 1 sólskinsskapi þó hann
yrði að þvælast með lögreglu-
þjónunum 1 sjö nætur sam+
fleytt.
— En- þeir sem við höfum
náð í hingað til eru bara svo
djöfuls gamlir, sagði hann.
Eg óttast að mér verði sagt
upp stöðunni ef ég sendi þessi
gamalmenni í námurnar.
Eg leit yfir nafnaskrána.
Nóttin, sem fór í hönd lofaði.
miklu, því sjö þeirra sem á
skránni stóðu voru innan við
fertugt.
Enginn fullorðinn
karlmaður eftir
Eftir tveggja mílna göngu
eftir þjóðveginum lögðum við
leið okkar að litlu frumbýl-
ingaþorpi, þar sem 50 skrá-
settir frumbýlingar áttu
heima að sögn lögreglustjóra.
Við umkringjum þorpið og
handsömum þá alla, sagði
hann. Alla? spurði ég forviða.
Já, alla, sem ekki hafa í hönd
um kvittun fyrir greiðslu
gjaldanna. Auðvitað er ekki
nokkur djöfuls, leið að finna
kvittun í kolamyrkri.
Fimm lögregluþjónar röð-
uðu sér upp á hermannavísu
og skutu út í loftið, hinir fóru
inn í kofana og vöktu alla
íbúana, sem urðu gripnir
skelfingu. Konurnar æptu
upp yfir sig og börnin há-
orguðu. Eftir hálftíma var
enginn fullorðinn karlmaður
eftir í þorpinu. Hinir hand-
sömuðu voru bundnir tveir
og tveir saman og þeirra
gætt af hinum vopnuðu lög-
regluþjónum. Þannig urðu
þeir að ganga til borgarinn-
ar.“
Ekki eina sinni
sameiginlegir
kirkjugarðar
Við komum að þorpi, KraaL
Það er erfitt að lýsa allri
þeirri eymd og niðurlægingu,
sem íbúarnir eiga hér við að
búa. íbúðirnar eru gerðar úr
grönnum spýtum og járnbút-
um og hafa hvorki glugga né
hurðir. Inni er skítugt og
skuggalegt. Húsgögn eru eng-
in. Fólkið sefur á gólfinu á
mottum eða skinnum, og
klæðnaður þess er tötralegri
en orð fá lýst. Börnin ganga
nakin. Aðalfæðan er maís,
sem borðaður er úr stórum
katli. Sitja margir í einu flöt-
um beinum umhverfis ketil-
inn og spæna upp í sig með
fingrunum. í hellum við
fjallsræturnar búa allmargar
fjölskyldur, sem lifa frum-
stæðara lífi en nokkrar aðiar
mannverur í víðri veröld.
Nálægt Höfðaborg eru víð-
áttumiklar vínekrur, aldin-
garðar og maízakrar. Bær
þessi er frægur fyrir vínrækt
og ágæta höfn; auk þess er
hann önnur höfuðborg lands-
ins. Aðeins 5—6 utan-Evrópu-
mönnum er leyft að stunda
þar nám árlega í uppeldis-
og læknisfræði. Á öllum svið-
um þjóðlífsins er sama regl-
Framhalt’ i 7. síðu-
l