Þjóðviljinn - 23.12.1947, Page 3

Þriðjudagur 23. des 1947.
ÞJÖÐVILJINN
3
Rifgerðasafn Árna Pálssonar
Arni Pálsson: Á víð og
dreif. Ritgerðir.
Helgafell. Rvík 1947.
birtust fyrst í tímaritum.
jHafi menn áður beðið með
| óþreyju eftir nýjum ritgerð-
lum eftir Áma Pálsson,
Allt frá því er ég heyrði Árna j þá er sú meinabótin, að menn
Pálssonar fyrst getið, kvað það i geta lesið hann upp aftur og
jafnan \ið í eyrum mér:
Skelfing er leiðinlegt, að hann
Ámi Pálsson skuli ekki skrifa
meira! Eg hygg að fáum rithöf-
undum hlotnist betri dómur hjá
lesandi almenningi en þessi um-
mæli, sem jafnan em um munn
höfð þegar Árna Pálssonar er
getið Hann er í hópi þeirra öf-
undsverðu rithöfunda íslenzkra,
sem vekja sult í lesandanum —
menn vilja fá meira að heyra.
En Árni hefur verið pennatreg-
ur stundum og sjaldan viljað
verða við óskum lesenda sinna
í svo ríkum mæli sem þeir hefðu
á kosið. Því meir hafa menn
fagnað því í hvert skipti, er
aftur án þess að þreytast. Mál
hans og stíll hefur bæði kraft
og mýkt, þar finnst hvorki til-
gerð né mærð, þótt leitað sé
með logandi Ijósi. Auðséð er
að fornmálið er Áma Pálssyni
tungutamt, en í penna hans
verður það aldrei dautt skraut
hé tildur. íslenzka hans er fersk
og safamikii, lifandi tunga okk-
ar aldar, en hlýtir ströngustu
kröfum um hreinleik og mál-
prýði
Stærsta greinin í ritgerða-
safni þessu fjallar um lýsingu
Sturlu Þórðarsonar á Snorra
frænda sínum í íslendingasögu,
þar sem færð eru gild rök að
næmum skilningi, án þess að
draga dul á annmarka þeirra.
Fáir hafa túlkað betur mann-
gerð og list Jóhanns Sigurjóns-
sonar, Andrésar Björnssonar og
Einars Benediktssonar en Árni
Pálsson í þessum stuttu ritgerð-
um.
Það er ekki rúm né ástæða til
að telja hér upp íleira af rit-
gerðum í safni þessu, þær mæla
með sér sjálfar. Sérhverj-
um þeim, er kann að meta góð-
ar bókmenntir, er mikið fagnað-
arefni að þessari bók.
Sverrir Krist.jánsson.
Gróður í gjósti
Skáldsaga eftir Betty
Smith. Gissur Ó. Erlings-
son íslenzkaði. Bjarkarút
gáfan Reykjavík 1946.
Gróður í gjósti er þýðing á
bókinni A tree grows in Brook-
Árni Pálsson birti ritgerð eftir | því, að á bak við hinn hlutleysis j lyn eftir amerísku skáldkonuna
sig. {lega frásögublæ Sturlu búi ekki ÍBetty Smith. Bók þessi hlaut
Á víð og dreif kallar Árni lítill kali til hins mikla fræða-
Pálsson þetta ritgerðasafn, sem ( þular í Reykholti. Eru þarna
margar skarplegar athugasemd-
ir og margt dregið fram, er
áður hefur verið hulið. Flestar
hinna ritgerðanna eru með létt-
hefur að geyma ritgerðir frá
siðustu 30 árum. Elzta ritgerðin
er frá 1915, sú yngsta, Snorri
Sturluson og íslendingasaga,
mun vera tveggja ára gömul.
Höfundurinn segir í formála,
að sleppt sé úr safninu ritgerð-
um um stjórnmál og deilumál,
og má vera, að rétt sé að halda
ekki á lofti gömlum þrætugrein
um. En að svo miklu leyti, sem
ég hef gluggað í ritgerðir Árna
Pálssonar, þær, sem ekki eru
skráðar í þessu safni, þá finnst
mér hann hafi skorið of mikið
iiiður. Eg sakna því margs úr
þessu safni, m. a. sumra
þeirra ritgerða, sem sýna, hve
vel honum lætur vopnaburður i
ádeilum. I þetta ritsafn hefur
þó slæðst ein grein, sem telja
má til ádeilu. Það er erindi
hans Um ættarnöfn, er hann
fjutti 1916. Eg get ekki stillt
mig um að birta hér nokkrar
setningar úr þessu erindi, þar
sem hann segir ísl. þjóðinni til
syndanna með þessum orðum:
.;... ,,Og þegar þjóðin er í þeim
líam, getur hvert roðhænsnið
únnið ástir hennar og alla
þylli. Ef roðhænsnið aðeins
gargar það, sem hún vill þá
ljeyra, heldur hún, að það sé
svanur, ef skítseyðið buslar
nógu milcið, heldur hún.
)
a'ð það sé stórfiskur. En svo
liveður allt í einu, — ef til vill
íijsömu andránni, — við allt ann
an tón. Þá er eins og við getum
lrvorki setið, gengið né skriðið
áí toraum aumingjaskap."
’ Þótt ritgerðir þessar séu allt
sjaman ga.mlir kunnirtgjar —
n]ema greinin um Snorra, sem
er þeirra stærsf — þó les mað-
ur þær aftur í heild með jafn-
mikilli ánægju og þegar þær
ara blæ, leiftrandi essays, þar
sem hinn stuttorði og gagnorði
ritháttur Árna nýtur sín bezt.
Sumar þessara ritgerða, eins og
ræða hans fyrir minni Matthías-
ar, eiga eftir að verða sígildar.
Margar ritgerðir eru þar um
látna samtíðarmeim og vini
Áma Pálssonar.
Áma Pálssyni er einkar
sýnt um að skrifa um vini sína
látna. Hann hefur í þessari bók
reist þeim óbrotgjarna bauta-
steina og gert það að góðvild og
>£><><<><><><><><><><<><><><><><><><
2
mikla frægð í Ameriku, varð
best seller á sínum tíma og það
að makleikum. Hún fjallar um
líf og örlög f jölskyldu í fátækra
hverfi Brooklynborgar, fyrir
lieimsstyrjöldina fyrri. Það má
óhætt að fullyrða, að Gróður í
gjósti sé með betri bókum amer
ískum, sem þýddar hafa verið
á islenzku síðustu árin, átakan-
leg og látlaus í senn. Einkum
verður ógleymanleg lýsing á
Fransi, litlu öreigatelpunni,
.sem rær lífróður út úr umkomu-
leysi þess lífs, er Brooklyn hafði
búið henni.
Gissur Ó. Erlingsson hefur |
þýtt bókina á óvenjulega viðfeld
ið og lipurt mál.
Sverrir Kristjánsson
ÞEIR, SEM MUNA,
aá jólin eru liátíð friðar á jörðu
gefa vinum sínutn bækur, sem
benda þeim á Ieiðimar að því lang-
þráða marki.
Cefið vinum yðar
bækur urn sósíalismann.
kaupið í
Bókastöð RÉTTAR

mtm i norðn
Gunnar M. Magnúss: i Margar þessara heimilda eru
Virkið í Norðri. Hernám | þess eðlis, að engin tök eru á
íslands I—II. I að staðfesta sannleiksgildi
Otg.: ísafoldarprent- j þeirra með öðrum heimildum,
smiðja. Rvík 1947.
Um það verður tæplega efast,
að hernám íslands og hernáms
árin eru einn viðurhlutamesti
viðburðurinn í sögu vor íslend-
inga. Þó fer því fjarri, að her-
námið hafi enn sem komið er
skýrzt að fullu L.vitund þjóðar-
innar, þótt það hafi markað líf
hvers einasta einstaklings henn
ar að meira eða minna leyti.
Nokkur hinna yngri skálda
vorra hafa að vísu sótt efni í
sögu hemámsins, en enn meg-
um vér biða skáldverk'sins, er
gerir hinum mikla viðburði full
skil. I skáldskap hefur hernám
Islands fyrst og fremst orðið
reki á f jörum íslenzkra hagyrð-
inga, sem ort hafa um það mis-
jafnlega dýrt hnoð. Það er því
ekki nema eðlilegt, að maður
opni með forvitni og eftirvænt-
ingu fyrsta ritið um sögu her-
námsáranna, Virkið í Norðri,
eftir Gunnar M. Magnúss rit-
höfund.
Þetta er mikið rit í tveim
bindum, rúmar 800 bls. að
stærð, prýtt fjöida ágætra ljós-
mynda. Fyrra bindinu fylgir
annáll yfir viðburði hernáms-
áranna frá 10. maí 1940 til 8.
maí 1945. Síðara bindinu fylg-
ir vönduð og nákvæm heimilda-
skrá. Frágangur ritsins er all-
ur með mestu ágætum.
Maður er því miður orðinn
svo blekktur á glæsilegu ytra
borði bóka hér á landi, að mað
ur á allra veðra von um inni-
haldið, og ég var satt að segja
hálfkvíðinn um, að erfiðlega
myndi takast að fella efni þetta
í reipin. En höfundinum hefur
tekizt óvenju vel að greiða úr
söguefni hernámsáranna, sem
er flóknara og viðsjálla, en
margir halda við fyrstu sýn.
Sum atriði eru þess eðlis, að
ekki má rekja þau til hlítar,
önnur eru enn óljós sakir heim-
ildaskorts. Loks em hernáms-
árin enn svo nærri okkur í tíma,
að flestum verður erfitt að
virða þau fyrir sér sine ira et
studio — án gremju og ákafa
— eins og Tacitus gamli sagði.
Þegar allra þessara aðstæðna
er gætt, þá verður ekki ‘annað
sagt en að Gunnar M. Magnúss
hafi leyst verkefni sitt ágæt-
Iega af hendi. Hann hefur leit-
að uppi skráðar og óskráðar
heimildir af mikilli kostgæfni,
og að því er þær siðamefndu
snertir, látið þær tala sjálfar,
enda oft ekki annars kostur.
og lesandanum er í sjálfsvald
sett, lívort hann tekur þær með
öllu trúanlegar eða ekki.
Gunnar M. Magnúss rekur
viðburði hernámsáranna frá
upphafi til enda og virðist
fæstu sleppt, sem máli skiptir.
Þeir, sem lifðu þessa atburði,
munu sjá þá nú í bjartara ljósi,
en þegar moldvirði líðandi stund
ar huldi hið sanna eðli þeirra.
Eg býst við, að þeir sem muna
það, hvemig „dreifibréfsmálið"
fræga ætlaði að æra allt vit
úr fólki, muni fagna hinni hlut
lausu frásögn Gunnars M.
Magnúss.
Frásagnarstíll Gunnars er Ijós
og lipur, oft blandaður góðlát-
legri kímni. Má þar benda á
kaflana um hemámsdaginn 10.
mai og þegar „Ameríka var að
koma“. Inn í frásögnina cr
íléttað kímnisögum og kviðling
um, sem spruttu upp í ástand-
inu og nauðsyn er á að forða
frá gleymsku.
Gunnar M. Magnúss befur
sýnilega ætlað sér það hlutverk
með bók sinni að rekja megin-
rás viðburða hemámsáranna,
án þess að kafa neitt dýpra.
Þetta hlutverk hefur hann leyst
mjög vel, og út frá því verður
að dæma rit hans. En saga
hernámsáranna er auðvitað eklci
skrifuð öll enn, þótt svo myndar
lega sé af stað farið í þessu
frumverki. Gunnar M. Magnúss
gerir lítil skil þeim þætti her-
námsáranna, er snýr að atvinnu
málum og fjárhagsmálum þjóð
arinnar. Ahrif setuliðsius og
hemámsins á atvinnulíf íslend-
inga er stórkostlegt rannsókn-
arefni, sem er að mestu ókann-
að. En innan þess ramma, sem
rit Gunnars er skrifað, vai
auðvitað eklci hægt að sinna því
efni að neihu ráði. Hins vegar
er brýn nauðsyn á því, að áhrif
hemámsins á þróun eignaskipt
ingarinnar og atvinnulífs í land-
inu vei'ði rannsökuð vísindalega.
Þá mundu mörg kurl koma til
grafar.
Gunnar M. Magnúss á þakkir
skilið fyrir rit sitt um sögu her-
námsáranna. Vonandi verða
fleiri til að skrifa um þennan
örlagaríka þátt Islandssögu, því
að enn er af nógu að taka. Og
enn er því miður sögu hemáms-
ins ekki lokið, því að það er
eins og Gunnar M. Magnuss
segir í bók sinni: Bandarikja-
menn sátu og siíja enn.
Sverrír Kristjánsson
og bœkurnar fást í
iSékabmð '
MALS MENNMNGAm