Þjóðviljinn - 22.02.1948, Blaðsíða 5

Sunnudagur 22. febrúar 1948. ÞJÓÐVILJINN #
MÁL ÓLAFS PÉTURSSONAR
DÆMDUR í 20 ÁRA HEGNINGARVINNU FYRIR HIN ALVARLEGUSTU
AFBROT, EN LATINN LAUS SAMKVÆMT AKVEÐINNI KRÖFU ÍS-
LENZKU RÍKISSTJÓRNARINNAR, AÐ SÖGN NORSKRA BLAÐA
Fyrir nokkrum dögum barst Þjóðviljanum dómur sá sem kveðinn
var upp yfir íslendingnum Olafi Péturssyni í Bergen 31. maí 1947.
Eins og Pjóðviljinn Kefur áður skýrt frá urðu niðurstöður dómsins
þaer að Ólafur Pétursson var dæmdur í 20 ára hegningarvinnu. En sá
dómur var ekki framkvæmdur. Um miðjan ágúst var Ólafur Péturs-
son látinn laus og sendur 'frjáls ferða til Islands, og segja norsk blöð
að þetta hafi verið gert samkvæmt ákveðinni diplómatískri kröfu frá
islenzku ríkisstjórninni. Aðalatriði þessa alvarlega máls fara hér á eft-
ir og jafnframt er gerð sú krafa til íslenzku ríkisstjórnarinnar að hún
gefi þegar í stað opinbera skýrslu um afskipti sín af þessu hörmulega
máli. 1
Dómurinn er alllangur og er
hér ekki rúm til að rekja hann
í heild. Ákæran er í 15 liðum,
og telur dómstóllinn 13 þeirra
fyllilega sannaða en 2 eru tald-
ir vafasamir. Hér fara á eftir
helztu niðurstöður dómsms:
„Dómstóllinn telur sannað:
1. í ágúst 1940 komst ákæröi
af tilviljun í samband við Þjóð
verja úr þýzku hernaðarleyni-
þjónustimni, og haustið 1940
og vetnrinn 1941 umgekkst
hann þá talsvert. Þá komst til
tals hvort ákærði gæti hugsað
sér að ganga í þýzku leyniþjón
ustuna sem íslendingur og and-
stæðingur Englands og fara ef
til vill til íslands á vegum Þjóð-
verja. Ákærði var í fyrstu mjög
á báðum áttum. En á fundi á-
samt Klein undirofursta, Rav-
ernick majór með dulnefninu
„Her\rik" og sonderfúhrer Hel-
mut Jaspersen með dulnefninu
„Lund", sem allir voru í þýzku
hernaðarleyniþjónustur.ni í
Bergen, skrifaði hann undir
þagnarheit. Þetta var skilió svo
bæði af ákærða og Þjóðverjun-
um að hann hefði undirgengizt
að vinna fyrir þýzku hernaðar-
leyniþjónustuna. Þessi fundur
hefur sennilega farið fram í
aprílbyrjun 1941. Ákærði vissi
þá ekki nákvæmlega í hverju
vinna hans yrði fólgin, en hon-
um skildist að liún væri njósn-
ir. Þjóðverjamir unnu að gagn-
njósnum.
Á sama fundi eða skömmu
síðar var ákærða boðin staða
sem bókari í fyrirtækinu Á/S
Ring, en það var leppfyririæki
þýzku leyniþjónustunnar í
Bergen. Ákærði komst að því
skömmu eftir að hann hóf störf
í'A/8 Ring. Kaupið var ti\ 1.
ágúst 1941 kr. 250,00 á .mán-
uði, í ágúst kr. 350,00 og frá 1.
september 1941 kr. 450 á mán-
uði. Það var greitt beint af
leyniþjónustunni (Abwehr) ekki
af iX’rinækinu. Akærði kvittaði
i ,
fyrir kaupið með dulnefni smu
„Henrik." Hann afhenti leyni-
þjónustunni passarnyndir i
ágúst 1941.
2. I maí 1941 gekk ákærði á
loftskeytanámskeið hjá Þjöð-
verjum í Osló ineð það í huga að
hann yrði ef til viíl sendur til
Islands. Jafnframt fékk hann
kennslu í dulmálssendingum.
3. Með tilliti til þess að á-
kærði færi til Islands um Eng-
land til þess að vimia fyrir
Þjóðverja. var honum falið af
Klein í maí eða júní 1941 að
komast í samband við heiðar-
lega Norðmeun sem vildu kom-
ast til Englands. Klein kom
honum í samband við Helmut
Knutsen Wallem, og hann
komst að því að Wallem ætti að
fara til Englands í þýzkum er-
indum. Hann fékk einnig sam-
band við Ingar Nilsen og Georg
Lunde. Þeir keyptu saman 27
feta mótorbát, „Hemie" fyrir
kr. 1400,00. Ákærði skýrði
Klein frá þátttakendunum í
ferðinni og viðtölum sínum við
þá, og Klein fékk honum fé fyr-
ir hans hlut í andvirði mótor-
bátsins.
Báturinn fór frá Bergen
5/7 1941 með Wallem,
Nilsen og Lunde. En
ákærði fór ekki með, þar sem
hætt var við að senda hann til
íslands. Þegar til Englands kom
var Wallem settur í faijgelsi til
stríðsloka, en Nilsen og Lunde
voru í fangelsi ca. Víi ár sökum
þess grunar sem á þeim hvildi
vegna þess að þeir urðu sam-
ferða Wallem.
4. Um þær mirndir sem á-
kærði vann að því að koma mót-
orbátnum „Hernie" til Englands
bjó hann hjá f jölskyldunni
Bonnevie í Professar Keyers
gate og hafði aðgang að íbúð
fjöls.kyldunnar. Hann minntist
á Englandsferðina við soninn á
heimilinu, Rolf Bonnevie, og
hann lét í Ijós ósk um að kom-
ast með. Þetta tjáði ákærði
„Lund" (Helmut Jaspersen) og
'jafnframt skýrði hann honum
frá því að móðir Bonnevies, sem
hafði komizt að fyrirætlunum
sonarins, væri andstæð þeim.
Skömrnu síðar komst ákærði
að því að Rolf Bonnevie hafði
ferðazt til Harðangurs í „ólög-
legum" erindum og þetta tjáði
hann „Lund" (Helmut Jasper-
sen). Honum var þá falið að
numsaka hvaða. sambönd
Bonnevie hefði. Til notkunar
við njósnir um, Bonnevie léði
hann ,Limd" Ijósmynd af hon-
um, sern hann tók úr íbúð
Bonnevies, og „Lund" lét gera
eftirmyndir af.
Frá júní/júlí 1941 skýrði á-
„kærði k'i'iiiþjónustunni frá öllu
sem hann komst að um Rolf
Boxmevie. Honum tókst að vinna
traust Bonnevies og taka þátt
í hinu „ólöglega" starfi hans,
m. a. með því að útvega lion-
mn sprengiefni og kort af þýzk
um virkjum, sem leyniþjónust-
an hafði afhent honum til þeirra
nota. Þannig kynntist hann ýms
um mönnum sem Bonnevie hafði
samband við, Hann gaf leyni-
þjónustunni skýrslu um þá, og
norskir agentar leyniþjónust-
unnar hófu njósnir um alla
þessa menn. Þetta mál stóð yfir
um eins árs skeið.
24. júní 1942 fékk ákærði boð
frá leyniþjónustunni um að
halda sig heima við næstu daga,
þaj' sem nú væri nokkurra at-
burða von. Næsta dag fram-
kvæmdi þýzka lögreglan (Sipo)
handtökur í sambandi við málið
og síðar fóru frekari handtökur
fram. Samtals voru um 40
menn teknir höndum vegna
þessa máls og annars máls sem
Þjóðverjar röktu í sambandi við
það. Meðal hinna handteknu
voru Bonnevie og tveir aðrir
sem ákærði hafði haft samband
við, sem sé Tunes og Ness.
Af liinum handteknu lét einn
lífið hjá þýzku lögreglunni í
Veiten í Bergen, og 8, meðal
þeirra Bonnevie, létu lífið í fang
elsi í Þýzkalandi. Margir voru
í fangelsum í Þýzkalandi og
einn í Noregi þar til landið fékk
frelsi 1945. Hinir voru í fang-
elsum frá einum mánuði til
tveggja ára. Fangelsun þeirra
Bonevie, Tunes og Ness var
bein afleiðing af upplýsingum
þeim sem ákærði lét Þjóðverj-
um í té. Ákærði hafði að nokkru
ljóstað upp um hina, að nokkru
aðrir agentar, og að nokkru
voru þeir liandteknir vegna vit-
nc'skju scm Þjóðverjar komust
yfir meðan á handtökunum
stóð, m. a. vegna starfs ák^erða.
5. I september fór ákærði til
Odda til að heimsækja fjöl-
skyldu unnustu sinnar. Áður
liafði „Hervik" falið honum að
rannsaka hvort nokkur „ólög-
leg“ starfsemi færi fram í Harð
angri. Þjóðverjar greiddu ferða
kostnaðinn. I veizlu komst hann
á snoðir um að vopnasafn myndi
vera geymt í Odda .... Ákærði
gaf leyniþjónustunni skýrslu
um vopnin og skýrði frá því
liver hefði gefið honum upplýs-
ingarnar.
Um jólaleytið 1941 fór ákærði
aftur til Odda tO að heimsækja
fjölskyldu unnustu sinnar, en
var jafnframt falið af leyniþjón
ustunni að afla nýrrar vit-
neskju. Leymiþjónustan greiddi
♦
ferðakostnaðinn einnig í þetta
sinn. Við þetta tækifæri komst
ákærði að því að leynileg sendi
stöð myndi vera í Odda og
skýrði leyniþjónustunni frá því.
Annnað hvort í þetta skipti eða
hið fyrra heyrði hann að fall-
hlífar hefðu fallið í héraðinu og
skýrði einnig frá þri.
Skýrslur ákærða höfðu í för
mað sér' að margir voru hand-
teknir í Odda 19/2 1942 af
þýzku lögreglunni, meðal þeirra
Per Lægreid og tveir bræður
Saugstad. Annar hinna síðar-
nefndu var látinn laus eftir eiiin
mánuð, hinn síðari hluta sum-
arsins. Lægreid var í fangelsi
þar til Noregur varð frjáls.
I bænadagafríinu 1941 komst
ákærði að þri að Hans Ekornes
væri kunnugur eða hefði sam-
band við Lægreid. Það tjáði
hann leyniþjónustunni.
Ekornes og 22 aðrir voru
handteknir við Álasund í þann
veginn að fara til Englands.
Ekomes var skotinn í Þránd-
heimi -7/10—1942. 18, hinna
voru skotnir á Grini 30/4—1942.
Hins vegar er ekki sannað að
það hafi verið afleiðing af
skýrslu ákærða imi Ekornes, að
hann var tekinn höndum eða að
hann var skotinn, þar sem Þjóð
verjar í Þrándheimi höfðu áður
haft vitneskju um hann, eða
að handtaka hinna 22 eða. af-
taka 18 þeirra sé afleiðing af
skýrslu ákærða.
Þeir sem voru handteknir i
Odda voru fluttir til Falstad,
þar sem Ekomes var fangi, og
þar voru þeir yfirheyrðii’ um
Odda-málið. Enn fremur var
Ekornes yfirheyrður um sama
mál.
( Þess má geta til skýringar
að um Ekomes og félaga hans
var gerð hin fræga kvikmynd
„Englandsfaramir" sem frú
Guðrún Bmnborg sýndi hér
víða um land og fáum mun
gleymast sem sáu. Þjóðv.).
10. I upphafi ársins 1942 var
ákærða falið af „Lund" (Hel-
mut Jaspersen) að framkvæma.
rannsókn í tilefni þess að þýzka
símaeftirlitið hafði uppgötvað
að símasamtal hafði farið fram
um „Luftwaffevermittlung"
milli Rolf Bonnevie og Max
Dreksler, Herdla. Honum tókst
að komast að því að þeir tveir
unnu saman að „ólöglegum"
störfum, og það tjáði hann
„Lund". Dreksler var tekinn
höndum á sama tima og hand-
tökur fóru fram í Bonneviemál-
inu, sbr. 4., og hann var fangi
til 1. apríl 1945. Handtaka
Drekslers var bein afleiðing ai
skýrslu þeirri sem ákærði gat
Þjóðverjum.
14. Sumarið 1942 keypti á-
kærði útvarpstæki af Eidevik
og Robert Odland. Eftir að á-
kærði hafði keypt viðtækið
buðu Eidevik og Birger Petter
Olsen honum að kaupa sendi-
tæki, og skýrðu jafnframt frá
því að þeir rissu um leynilcga
vopnageymslu.
Ákærði gaf dr. „Lenk" sem
var eftirmaður „Herviks"
skýrslu um þetta allt samau.
Það hafði í för með sér að
Bjarne Eidevik, Robert Odland,
Odd Andersen og Alex. Martin
Olsen voru handteknir af þýzku
lögreglunni x júní 1943.
Alex, Olsen var sjálfur þýzk-
ur agent og var þegar látinn
laus, en hinir voru í fangelsi
14 vikur."
★
Síðari hluti dómsins er rök-
leiðslur um þau atriði sem hér
hafa vei’ið talin og fleiri. Hér
er ekki rúm til að rekja þann
hluta, ^ enda þurfa málavextir
vart skýringa við. En niður-
staða dómsins var sú að Ólafur
Pétursson var dæmdur í 20 ára
hegningarvinnu. Tveir dómarar-
skiluðu sératkvæði og kröfð-
ust hegningarrinnu ærilangt.
Sækjandi hafði krafizt dauða-
refsingar.
★
Þessi dómur var sem sagt
kveðinn upp 31. maí 1947. En
8. ágúst s. á. gerast þau tíðindi
að ákveðið er að láta Ólaf Pél
ursson lausan og senda hann
frá Noi’egi til íslands, frjálsaii,
ferða. Þessi ákvörðun var tekin
áður en málið kom fyrir hæsta-
rétt og vöktu þessi óvæntu mála.
lok mjög mikla athygli í Nor-
egi. Hafa Norðmenn fyrir satl
að Ólafur Pétursson hafi verið
látinn laus vegna beinnar og
embeittrar kröfu íslenzku ríkis-
stjórnarinnar og hafi það verið
fyrsta verk Gísla Sveinssonat
sendiherra að fylgja þeirri
kröfu sem fastast eftir. Hefiu
þessu verið haldið ákveðið fram
í norskum blöðum án þess aó
íslenzka sendiráðið í Osló h ..
Framliald á 7. síðu