Þjóðviljinn - 31.10.1948, Page 3

ÞJÓÐVILJINN
3
Sunnúdagur 31. okt. 1948
Á HVÍLDARDAGINN
Sú var tið að örlög Islend-
in};a voru úlkljáð á uppboð-
um í i'ramandi lan:li. Arið
1683 fann danska stjórnin
upp á því shjaílrreði að selja
verzlunina við lsíand á opin-
beru uppboði, voru verz/aii-
arstaðirtír kií>paoir saman
tveir og íveir og -látnlr í *„5
hsestbjóoandá til sex ára.
Tekjurnar af uppboðinu urðu
þá 7,389 riítisdalir á ári.
Þetta fyrirkoniulag þctti
færa dönsku stjórninni góð-
an arð og var því halðið um
aillanj'; skeið, árið 1689
hrskkaði uppboðsgróðinn
upp í 13,670 rlkisdali, árið
1706 varð hann 20,190 ríkis-
daiir, en efíir þao fór ábugi
uppboösgesta nokkuð rén-
andi. Kaftpmenn höíðu hefnt
Jiess heldur iliyrmilega á ís-
landi scm hallaðist á upp-
boðunum í Kaupmannahöfn.
★
Það voru efcki aðeins verzl
unarstaðimir sem seklir
voru á uppboðunum, allir Is-
lendingar fylgdu einnig með
í kaupunum, Hver mnður
var bundinn ákveðnum kaup-
manni og lágu við strangar
refsingar ef hann skipti við
annan en þann sem hafði
klófest hann á uppboðinu.
Eru um það mörg dæmi.
Hólmfastur 1 Guðmundsson
hjáleigumaður á Brunnastöð
um gerði sig sekan um þann
öndvegisglæp að selja þrjár
löngur, ‘ íu ýsur og 'þrjú
sundmagabönd í Keflavík,
þótt Hafnarfjarðarkaupnv
hefði keypO viðskipti hans
á uppboðinu í Kauþmanna-
höfn. Átti að dæma af hon-
um aleiguna, en hann reynd-
ist gersnauður, svo að það
ráð var tekið að hýða hann
í tkaðinn; en þá höfðu hýð-
ingar verið kerfisbundnar
og reiknaðar til fjár og sam-
svaráði hvert högg ákveð-
inni upphæð. „Hólmfastur
Guomundsson, hefur nokkur
vitað íslenzkara nafn? Og
þessu íslenzka nafni á minn
ingin usi danska svipu að
vera tengd meðan aldir
renna, í huga þjóðar ser.i allt
skrifar á bækur og áidrei
gefur gieyn:i neinu.“
■*■
Og fleira var selt á upp-
boði. Danskir fjárplógsmenn
voru lá'inir keþþa um skatt-
heimtuna á sama hátt, og
hólníinn allur var falúr um
skeið, þótt aldrei bærui.t svo
höfðingjeg boð að lionum
yrði fargað. Þannig voru ör-
lög Islmds áfcvöðiíi hyz: '55
fram af kyn?.'j3 cf sami-
lceppni dcnid'ra p--cr
sópuðu sanian anCi jafn-
franct því, sem íslendingar
úrðu æ volaðri og vesalli.
Það er hægt að gera góð
kaup á uppboöum, enda bar
Kaupmannahöfn ekki nafn
með rcniu fyrr en hún haíði
eignazt Islandsverzl. sem
mjclkurkú. — En löngu eft-
ir að þessu fargi var af létt
héldu örlög íslenzkra þegna
enn áfram að ráðast á upp-
boðum. Til skamms tíma
voru munaðarlaus börn, fá-
tæklingar, gamalmenni, sjúk
lir.gar og öryrkjar leiddir íil
uppboðs um land allt og
hliku því lcrappari kjör sem
betur var boðið; einnig fá-
tækraframfærinu var hagað á
þennau þægilega og skenimti
lega hátt, samkvæmt ágæt-
ustu leikreglum frjálsrar
samkeppni.
★
En nú er komin önnur ökl
sem betur fer, og uppboð eru
aðeins 'iil skemmtunar og til-
breytingar í þjóðlífinu, ekki
sízt uppboð þau, þar sem
ríkisstjórnin sjáif selur
bandarískar smyglvörur, jórt
ui tuggur og nælonsokka, til
þess að gefa svartamarkaðs-
söluni fordæmi um rétía á-
lagniiigu. Já öldin er yissu-
lega öifn'ur og þó berast enn
undarleg 'líðindi um uppboð
ísienzkriv verðmæta í fram-
andi landi. Fyrir nokkrum
dögum var frá því skýrt hér
í blaðíiiu ’að Bandaríkja-
stjórn hefci fundið upp það
snjallráéji að íáta þarlend
áuðfélög keppa um Kéflavík-
ursamSinginn á opiiibcru
uppboði einu sinni á ári. Er
svo að sjá sem nokkurt fjör
hafi verið í 'uppboðinu í ár,
því nýtt auðfélag hreppti
hiíossið og voru umskipíin
íi.kyni > 17. júní í sumar, á
þj óðhátíðardegi íslendir.ga,
eins og hunnugt er. Fór
vissulega vel á því. Um frek-
ari tilhögun uppboðsins er
ekki kunnugt sé heudur þær
fjárupphæðir sevn teflt var
um, enda mun íslenzkur al-
menningur ekkj hafa verið
Iátinr. fylgjast með uppboð-
unum í Kaupmannahöfn forð
um tíð. En sennilega myndi
Hólmfa: Guðmundsson
verkja í bakið ef hann vissi
að nágrenn! hans væri aftur
orðið að uppboðsgóssi í fram
andi landi.
★
Ekkert var fjær dönsku
cinokunarkaupmönnúnum en
að líta á sig sem svíðinga,
þeir verzluðu við Islendinga
af óblandinni miskunnsemi
og ekki eru hinir vestrænu
uppboðsmenn minni öðling-
ar. Bandaríkin þágu lands-
réttimlin 5. október 1946 af
einskærri góðmennsku og
auðfélög þeirra keppa á upp
boðunum um það eitt hvert
þeirra eigi að fá ú'.rás fyrir
hjartagæzk'u sína. Enda sér
það á. Á KeíiavíkurflugvQlli
eru nú að rísa upp hin veg-
legusíu mannvirki; stærsta
hótei landsiús ci; annað á-
í'ormað, birgðaskemmirr,
brauðgerðarhús, þvotíahús,
fatahreinsun, íbúðarliúsa-
borg, tómstundahöli, skóla-
hús, liirkja, i' varpsstöð o.
fl. o. fl. Og allt þetta eiga
Islendingar ao í'á til fullrar
einga’r, að sögn, 5. apríl 1953
— ef Keflavíkursamningnuni
verður aðeins sagt upp á
réttúm 'Jma. Að vísu er ekki
fullvíst að hægt verði að
ljúka þessum marghátíuðu
framkvæmdum með svo litl-
um fyrirvara, en væri |;á
ekki sjálfsagt að gefa bless-
uðum mönnunum tóm til að
fullkomna gjafir sínar?
Til eru þeir menn sem eru
svo ‘iortryggnir og óg’eymn
ir á sögu þjóðar sinnar að
þeir líti með vanþóknun á
gerðir úppboðsmanna í hér-
aði Hólmfasts Guðmundsson-
ar og telja að B’andaríkin séu
að byggja mannvirki þau
hin miklu handa sjálfum sér
og hyggi á langdválir þar
syðra. Eru það að sjálfsögðu
ómaklegar aðdróttanir og
stefna slíkra manna Islandi
til „den störste skade og
fordærv“ eins- og Danakóng-
ur komst að orði um hlið-
stæðar kvartanir óánægðra
Islendinga út af verzlunar-
málum fyrir hálfri fjórcú
öld. Enda eru það valdir
menn sem gæta réttar ís-
lendinga suður í Keflavík.
M. a. buðu uppboðsmenn
blaðamönnum þangað ný-
lega, en þeir eru sem kunn-
ugt er samvizka þjóðar sinn-
ár, og bar öilum fulltrúum
stjórnarblaðanna saman í
hrósyrcum sínum og loli að
einúm undanteknum, mr.
Ivari Guðmuiidssýni. Haún
kom auga á stórvægilega
hæflu og lét ekki á sér
standa að vara þjóð sína við.
Hann skýrði svo frá að gert
hefcj verið ráð fyrir bar í
flugvallarbygginguniii og
„öll innrétting í hana væri
komin til * landsins nerna
þessi bar ... Það væri svo
sem efíir öðru, ef það ætíi
að koma með einlivern kot-
ungsh'1 t í sambandi við
greiðasölu á þessuúi alþjóða-
áfangastað ... því af fyrri
reynslu mætti svo sem bú-
ast við því, að gerð yrði til-
raun til að koma í veg fyrir,
að höfð yrði sómasamleg
greiðasala á Keflavíkurflug-
véllinum, t. d. með því að
banna vínveitingar . Það
er drepið á þ:tta hér í ' ÍÉa,
ef rak’.úr hætía skyldi vera
á því, að einhver vitleysa
kæmist að í sambandi við
veitingar fyrir flugfarþega
á Keflavíkú’rvelli í framtíð-
inni.“ Vonandi tekst mr. Iv-
ari Guðmundssyni að af-
í'ýra þessari geigvænlegu
hættu, einu hættunni sem
hann kom auga á þar syðra.
Jafnframt er full ástæða fyr-
ir okkur hin að þakka hon-
um fyrir árveknina; það er
ekki ónýtt fyrir ísl. þjéð-
ina að eiga slíka vökumenn.
Ef þjóðin hefði verið gagn-
tekin anda hans á dögum upp
boðskaupmannanna dönsku,
hefði saga liennar eflaust
orðið öll önnur.
iiiiiiiiiiiiiiiii<iiiiiiiiiiiiiiiiiiir*<Miiii!iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuii
SKÁK
Ritstjóri Gnðmundur Arnlaugsson
llllllllllillllllllllllllllllllllllllll lillllllllIIIIIIIIIIilIlllilIllIHEIiI
Hermann Steiner skákmeistariog byöist til að tefla skilmála-
laust, sæti hans hafði verið
Bandaríkjanna.
Til viðbótar þeim amerísku
skákfréttum sem komu í síð-
asta skákþætti má geta þess
að nú er skákþingi Bandaríkj-
anna nýlokið. Þar sigraði Her-
mann Steiner, taflmeistari af
ungverskum ættum, búsettur i
Los Angeles. Annar varð Kasli-
dan en þriðji Georg Kramer,
ungur stúdent. Ilvorki Fine né
Reshevsky tóku þátt. Báðir
áttu í brösum við Skáksamband
Bandaríkjanna eins og stundum
fyrr, gerðu sérstakar fjárkröf-
ur auk væntanlegra verðlauna,
sem eru all rífleg. Skáksamband
ið taldi sig ékki geta gengið
að slíkum kröfum og það kom
fyrir ekki þótt Reshevsky sæi
sig um hönd á síðustu stundu
veitt öðrum og því var ekki
riftað.
Broatbent skákmeiStari
Bretlands.
Á skákþingi Bretlands voru
þátttakendur nokkuð á annað
hundrað alls. í efsta flokkinum
höfðu tólf menn þátttökurétt-
indi og mættu allir til leiks.
Fyrstur varð Broadbent með
8 ý2 vinning. Næstir komu B. H.
Wood, Golombek, Sir George
Thomas og Millner Barry með 7
vinninga hver. Alexander var
7. með 50%. Broadbent er 42
ára gamall og er þetta í fyrsta
skipti sem hann verður Bret-
landsmeistri. Reyndar komst
hann nærri því í fyrra er þeir
Golombek og hann urðu jafnir
efstir, en þá vann Golombek
einvígið um titilinn. B. H. Wood
er ritstjóri Chess, sá er hingað
kom fyrir hálfu þriðja ári.
Wood tefldi við Broadbent í síð-
ustu umferð og réði sú skák úr-
slitum því að Wood hefði kom-
izt upp fyrir Broadbent með því
að vinna. Þetta varð spennandi
skák og voru báðir nokkuð ó-
styrkir á taugum. Wood var
kominn í vinningsstöðu, gat
unnið skiptamun en valdi aðra
leið af því að hann hélt sig
hafa máthótanir. En honum
brá í brún þegar Broadbent
skeytti því engu og bar mann í
milli þegar Wood ætlaði að
máta!
Hér fer á eftir ein af skák-
um nýja meistarans frá þessu
móti.
Spænskur leikur
Skákþing Bretlands 1948.
R. J. Broadbent dr. J. M. Aitkin
1. e2—e4 e-7—e5
2. Rgl—f3 Rb8—e6
3. Bfl—b5 a7—a6
4. Bb5 —a4 d7—d6
5. Ba4 xc6f b7xc6
6. d2—d4 e5xd4
6. — f7—f6 er gott og senni-
lega þægilegasta vörn svarts.
7. Rf3xd4 e6—c5 ?
I skák Sir Geoge Thomas t—
Aitkin lék hvítur nú til e2 og
svartur fékk goct tafl eftir 8.
— Bb7 9. f2—f3 g7—g6 osfrv.
Svarleikur hvíts í þessari skák
er miklu rökréttari og sæknarl
því að nú vofir e4—e5 stöðugt
yfir svörtum, en sá leikur myndi
alveg spilla peðastöðu hans.
8. Kd4—í'32 BeS—b7
9. Rbl—c3 Rg8—f6
10. 0—0 Bf8—e7
11. Hf l—el 0—0
12. Ddl—d3 Rf6—d7
13. Bcl—f4! HhS—e8
14. Ilal—dl n—16
15. Rf3—d2 Hótar Rd2- -c4—a5 eða Rd2
—c4—e3—f5. Ennfr. getur hvít
ur nú valdað kóngspeðið með
f2—f3. Broadbent hefur náð for
láta taflstöðu með einföldum
leikjum.
15. ------ Rd7—e5
16. Dd3—e2 a6—a5
17. Re3—d5 Bb7—a6?
Aitkin gagnrýnir þenna leik
sjálfúr. Hann dregur mánn frá
miðborðinu en hefði betur farið
í mannakaup þar og reynt að
halda jafnvæginu með frekari
kaupum á kóngslínunni. Reynd
ar á hvítur betri stöðu þá líka.
18. c2—<*4 Ivg8—hS
19. Bf4—g3! Re5—c6
20. f2—f4 Be7—fS
21. f 4—f 5!
Sterkur leikur scm þrengir
að svörtum kóngsmegin. Hvítur
cgnar nú með beinni kóngssókn,
hrókarnir komast yfir á kóngs-
vænginn yfir þriðju reitaröð-
ina. ,
21-------- BaG—c8
22. De2—h5 Ha8—a7 ?
Svartur hugsar sér senni-
lega að nota hrókinn til varnar
á sjöundu línu (.t. d. Re5 síð-
ur c7—c6 og hrókurinn getur
Framhald á 7. síðu,.
í