Þjóðviljinn - 28.12.1948, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 28. desember 1948
ÞJÓÐVILJINN
5
Hérna á dögunum rakst ég á
gömul minnisblöð tnín frá Flens-
borgarskóla og þar á me*al
voru setningar hriþaðar niður
eftir skólastjóranum, Ögmundi
Sigurðssyni, í landafræðitímum
hjá lionum. Þetta er nú kannske
tæplega efni í blaðagrein. Samt
finnst mér þessar athugasemd-
ir Ögmundar, sagðar óundir-
búið og af gicfnu tilefni í
kennslustund, séu svo frumleg-
ar og skemmtilegar og rammís-
lenzkar í anda, að það væri
gaman að fá þær á prent. Eg
get raunar ekki ábyrgzt að. orð
rétt sé 'farið með, en ekki get-
ur þar munað miklu.
Þegar Ögmundur kenndi
landafræoi íslands var hann í
lesssinu sínu. Hann þekkti land-
ið betur en nokkur annar, enda
hafði hann verið fylgdarmaður
Þorvaldar Thoroddsens í mörg
sumttr. Hann var líka heima í
Islandssögu og vel að sér í
jarðfræði og grasafræði og voru
landafræðitímar hans stundum
kennsla. í öllu þeSsu samtímis,
jafnvel í móðunnálinu lika. Þeg
ar hann kenndi um önnur lönd
kom hann oft að íslandi um
leið. Hann hafði líka ferðast
nokkuð erlendis og vitnaoi oft
til þess er hann vissi af eigin
raun.
Þegar lexían er um atvinnu-
vegi á íslandi segir Ögmundur
þet'.a um stóriðnaðinn:
„Stóriðnaður kallast það er
hann er reldnn með stórum
verksmiðjum. Stóriðnaðurinn
fer illa með mannkynið. I stór-
borgunum drepur hann niður
fólkið. Það er landbúnaðurinm
sem skaffar stóriðnaðinum fólk
þegar annað gefst upp, Sviss
og Svíþjóð eru mestu hándiðn-
aðar- og heimilisiðnaðariönd í
Evrópu og eiga engar stórborg-
ir og eru að því leyti haniingjú
samari en aðrar þjóðir“.
Þessi ummæli Ögmundar eru
skiljanleg og má segja að þau
séu rcttmæt þar sem fólkið er
þrælar vélanna eins og í iðn-
þróuðum kapítalískum löndum.
Sjálfsagt hefur Ögmuridur séð
að þessi annmarki var þjóðfé-
lagslegs eðlis en ekki vélunum
að kenna. Samt held ég hann
hafi verið eindreginn á móti
sósíalisma.
En það er auðheyrt að Ög-
múndur vildi hafa framfarir,
helzt stórstígar framfarir. Og
þó hann sé á móti iðnaðinum
öðrum þræði getur hann ekki
annað en bent á nð fossarnir
mtini verða beizlaðir og orkan
notuð ti! iðnaðar: „TJtlendingar
seg'a að hér séu mikiir mögu-
leikar til iðnaðar ef fossafnir
væru virkjaðíí. islúnd or auk
þess rnesta mato.rland Evrópu".
Verðnaæt efni
í jÖrSu,
, I Hallbjarnarstaðakambi inn
af Skjálfanda er mestur surt-
arbrandur á íslandi en járn
mest í Önundarfirði. Mest gull
lrefur Björn Kristjánsson fund-
ið í Þvottárlandi í Álftafirði
eyetra. Brennhteinninn var
fyrsta vörutegund, sem útlend-
ingar náðu undir sig á Islandi.
Kennslustundir í landafræði
hjá Ögmundf
Það gerði erkibiskpuinn. í Niðar
ósi á 13. öld“.
Verzlun, síininn
og fleira.
„Með eiriokúnarverzlun kem-
ur ætíð fátækt og afturför hjá
þjóðunum. Þegar siðaskiptin
komu á Islandi lokaðist ver-
öldin fjuir íslendingum og þeir
voru rúnir inn að skyrtunni.
Það er síminn ásamt bönkun-
um og frelsinu, sem komið hef
ur verzlun Islands í blóma. Og
ekki vantaði þó hrakspárnar
þegar síminn var að komast
á eins og með öll stórfyrir-
tæki. Allt á að setja landið á
höfuðið. Tekjuafgangur simans
er venjulega um Vé milljón
króna á ári fyrir utan allt ó-
beinlínis gagn, sem hann gerir“.
Margt hefur
breytzt írá því,
sem áður var.
,,Þegar ég var barn bárust
hingað engar fréttir . frá.< því
í október til maí. ÞA voru ferðir
frá. útlöndum ekki greiðari en
svo. Hingað vildi :nginn sigia
út í hafnleysið og myrkrið. Þá
voru hér engir vitar, en fyfsti
vitinn var. byggður á Rsykja-.
nesi.
Það þótti féykilegt afrek cr
Segl-Guðmundur, er kallaður
var af því að hann kom fyr&t-
ur manna með segl í Þqfláks-
höfn, sigldi frá Breiðafirði suð-
ur í Þorlákshöfn. Þá voru
ekki straiídferðirnar
Árið 1333 fór ég landveg frá
Alcureyri til Roykjavíkur. Þé
var það allt vegleysur og brýr
engar. ÞesSa leið fór ég aftur
síðast liðið sumar (1929) og
var þá mikil breyting á orðin“.
Stjórnskipun
og Alþingi.
„í hæstarétti voru áður 5 dóm
endur, sem nvi er fært niður í
3 — til allra'r óhamingju, því
lííið ríki skiptir það miklu að
hæsdréttur þeos sc öruggur.
Þing islendinga, Alþingi er
árlega sstt í febrúar og hang-
ir uppi fram í mai — og margt
er nú skrafað.
Þingrteði er það að þing rseð-
ur liverjir fara með völd í lnnd-
inu. Forsetastaða sameinaðs
þings er mesta virðingarstaða
á Islandi. Kaupstaðir liafa
sömu réttindi og sýslur. Presta-
köll á íslandi eru 108 talsins og
með biskupi og prólessorunum
við Hskólann verða því alls-
112 andlegrar stéttar menn".
Einstakir 3and s-
hlutar og merkis-
ataðir.
Oft minntist Ögmundur ú
góðar bújarðir, grösugar sveit-
ir, víðsýni af fjöllum og fagra
staði í óbyggðum.
„Ég held að Húnavatnssýsla
sé grösugasta sveit á Islandi.
I Vatnsdalnum eru beztar og
hægastar jarðir og fagurt mjög.
Þar mundi ég helzt kjósa áð
búa á Islandi. Fegursti staður
■í sýslunni er að Þingeyrum.
Þar er mikil laxveiði. Að Brsiða
iimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiii
EFTIR
ÖSKAR B. BJARNASON
EFNAVERKFRÆÐING
IHIIIIIIIIIimilllllllllKHIIIIIIIIIlllllll
bólsstað í Vesturhópi voru fyrst
prentaðar bækur á íslandi.
Melstaður hygg ég að sc. bezt
bújörð í Húnavatnssýslu, ef
ekki á Öllu landinu. Hólar í
Hjaltadal lield ég að sé veg-
legasti sveitabær á Islandi. En
hvað hafa Sunnlendingar gert
fyrir Skálholt?
í Drangey sést enn rústin
eftir bæli Grettis og er hún
þakin fýlungahreiðrum. Svarf-
aðardalur er þéttbýlust sveit á
Islandi önnur en Þykkvibærinn.
Eyjáfjörður er fegurstur dalur
á Islandi. Séra Þorsteinn Briem
á Akranesi hefur sagt mér ’að
þar sé miklu betra undir bú en
á Suðurlandi. Öxnadalur þykir
mér með ljótari dölum; en
Jónas hefur gert hann dýrðleg-
an með kvæðinu „Fífilbrekka“.
Hann fæddist . þar í dalnum.
Þönglabakki við Skjólfanda
er eínhver kaldranalegasta
byggð á Islandi og afskekkt
mjög. Á Sléttu er hvergi sá
bær að ekki sé þar silungsveiði
og æðavarp, því þar er krökkt
af vötnum og sauðganga er þar
góð, enda hef cg hvsrgi ann-
arstaðar séð bændur kjaga
með ístru.
I Mývatni er mikið af slíi.og
i Laxá, sem fellur úr því. Áður
fyrr voru slíþræðir þurrkaðir og
liafðir í kveiki í grútarlamp-
ana ásamt fífunni. Söl, fjalla-
grös og rætur var notað í stað
mjöls. I Þingvallavatni og Mý-
vatni er mikið af einr.elluþör-
ungum og er það vatn vont til
n:! ”
r "1 ci' ranglega sign-
a' ' ;o eð þar hafi byrjað
r c 1 cl'u'ii. Hann býrjaði í
Hvalfirði.
Það er faílegt í Reykjavík,
en bærinn er eins og skitugur
strákur, sem er að vaxa.
Frá Baulu er bezt útsýn á
íslandi af jafnlágu fjalli. En
einhver stórkostLegasta og víð-
asta útsýn er af Súlum fyrir
ofan Þingvöll. FalleguSt útsýn
frá lágum stöðum á íslandi er
frá Odda á Rangárvöllum og
frá Flatey á Breiðafirði. Ég
man vel þann tíma að ekkert
hús var í Borgarnesi. I Bofgar-
firði eru b:zt byggðir vegir á
íslandi, betri en sum strætin í
Reykjavík.
Brynjólfur Sveinsson, biskup
vildi helzt eiga jarðir í Borg-
arfjarðarsýslu, „því“, sagði
hann, „þar er ekki hafís Norð-
urlandsins, ekki stórrigningar
Suðurlandsins og ekki sand-
fok“.
Sauð'anes á Langanesi er mcð
beztu bújörðum á Islandi. Þac'
er skrítið að sjá frá Fijótsdals-
héraði þegar þoka er á fjörð-
unum. Þá er bjart sólskin á
Héraði og maður sér þokuna
skríða upp í fjallaskörðin. Þar
sem nú er Breiðamerkursandur
var áður sveitin Breiðamörk
með 20 bæjum. Kári Sölmund-
arson bjó að Breiðá í Breiða-
mörk. Öræfi eru afskekkt sveit.
Þar er engin rotta, engin mús
og enginn köttur. Spörfuglarnir
eru þar svo spaídr að niáðúr
getur rétt út höndina til að
gefa þeim“.
IsLantl
og ö.lönd.
Þegar.. lalað ;r um. útlönd
er súmum hlutum líkt til þess
sem er á íslancli t. d.: „Þránd-
heimsfirði svipar tib Isa'fj'arðar-
djúps“, eða:- „Arnarvatnshelði,
Tvídægra og Melrakkaslétta
likjast mjög Finnmörku". Og
í sambandi við íbúatölu Stokk-
hólms er þessi skemmtikga át-
hugasemd: „Ef við íslending-
ar værum orðnir 400 þúsund,
myndum við rifna af gorgeir“.
Þegar komið er að Sorö, sem
er frægur staður í Danmörku,
snýst talið að Jónasi og Fjölnis-
mönnum.
„Eftir Jónasi eru höfð þau
umihæli um H. C. Andersen,
ævintýraskáldið, að liann hafi
verið fallega ljótur,“ og síðan:
„Lengi vel sóttu íslenzkir náms-
menn eingöngu til Hafnarhá-
skóla. Því olli garðstyrkúrinn.
Á Garði höfðu íslenzkir nem-
endur frítt húsnæði, Ijós cg
hita og aðgang að bókasafni cg
þar að auki 80 kr. á mánuði í
peningum. íslendingar höfðu
ekki éfni á að kosta sig í
öðrum löndum og það þóttu
hin mestu undur ef íslendir.g-
ar fóru út fyrir Danmörku,
eins og þegar Tómas Sæmunds-
son ferðaðist um flest lönd
Evrópu og komst alla leið til
Aþenu“.
Hcr ckal' stáðar niirnið þótt
margt fleira mætti tina tii ■ a.f
minnisblöðunum.
En nú á dögum, þegar at-
burðirnir gerast með mik'.r.m
hraða er varla maður rhegi vcra
dð því að líta 20 ár aftur í
tímann hvað þá til þeirra títáa
er engir vegir og cilgar 'brýr
voru á lsla,ndi og’ ekkert sam-
band við umheiminii heilu mi.is-
irin. Ó.B.B.

Nýlega barst mér í hindur júli-
septemberhefti Ægis. Þar er
stórmerk grein eftir hr. Matthí-
as Þórðarson, er hann skal
hafa þakkir fyrir. I grein þess-
ari gerir Matthías það að um-
talsefni á opinberum vettvangi,
sem verið hefur áhugamál
fjölda sjómanna og útgerðar-
manna viðsvegar um land, en
cnginn haft kjark í sér að koma
á framfæri. Vil cg hvetja alla
þá sem hagsmuna hafa að gæta
| í þessu máli, að lesa nefnda
Igrem í Ægi.
Lög þau banna að veiða
: með botnvörpu í landhelgi vio
ísland enu nær 60 ára gömul.
Skipastóil landsmanna saman-
stóð þá nær cingöngu af ára-
j bátum og nragði því að tih aka j.
3 mílna landhelgi, sá fiskifloti í
fór ekki lengra frá landi. Senni-|
dega hefur því samþykkt botn-j
| vörpulaganna takmarkazt af
þessu sjonarmiði frekar en hinu
j aC firðir, flóar og strandlengj-
an væru oinskonar uppeldis-
j stöðvar. Nói eru þeir hinsvegar
teljandi bátarnir, sem stunda
veiði síha méð línu, net eða færi
j innan þessa svæðis.
I Það er langt frá því að ég
vilji með nokkru móti ríra gildi
j og .nauðsyh landhetginnar gegn
erlenilum voiðiskipum. En á-

hugamál þeirra sérh hafa lifi-
brauð og aðalatvinnu á íslenzk-
um togbátum, er það ao boln-
vörpulögunum verði nú þegar
breytt þannig að togbátunusn
verði heimilt að veióa iiinaa
landhelgi á tilteknum svæcum,
þar sem ekki er smábátaútveg-
ur og því ekki frá néinum að
taka, nema útlendingum. Strniid
lengjan meðfram Suðurströnd-
inni — frá Reykjaneti að Pap-
ey — er fyrst og frémst það
svæði sem við höfunl auga-
stað á. Þarna 'gengúr fisr.ur
æði oft, bæði vetur og sumar
grunnt með laiicli og er þá
venjuléga að elta sílistovíur. Á
þessu stóra svæði er sárasja'.d-
an vcitt af bátum r.icð lög-
leg veiðarfæri, aoallega veg ta
þocs að verstöðvarnar eru fá-
ar og ennfremur, cins og Ma’t-
hias segir, „að fiskur he’dur
sig fjarri landi mikinh hlr.ta
ársins, þar sem hann hefur
bctra haglendi, hæfilegt dýpi
og hit.a, og pC"irnr ástæður se"t
eiga betur við eðli hans og lít-
:rni“. Og það er deginum ljcs-
ara áð hvcr sá fiskur sem 'v-
lenzkum fiskimönnur.i tekst
ekki að innbyrða víð rtrenc' .’
landsins, lendir í klóm crlené"i
fiskimanna, ef ekkl við okka.r
l’rauihald á 7. síðu.