Þjóðviljinn - 18.12.1949, Qupperneq 5

Surmudagur 18. des. 1949
ÞJÖÐVILJI N N
5
] w*
; f
pr
! '^P’
i
:S.
9
{f
Ágúst H. Bjarnason:
Saga Eiannsandans.
I. Forsaga manns og
memnjngar, II. Anstur
Jönd. Reykjavík 1949.
Hlaöbúð. (2. útgála,
endursamin).
- I
Uppistaða. vefjar í sögu
mannsandans verður ávallt
þekkingarsagan, sagan um
þekkingarvald manna yfir
náttúrugæðunum, yfir sjálfum
sér og yfir þjóðskipulagi því,
sem þeim auðnaðist vit og ein-
urð til að skapa á hverjum
tíma. Trú og heimspeki eru
ívafið í sögu mannsandans, —
mundu eigi nægja til að bera
vefinn uppi, en ráða e. t. v.
mestu um mynztur og útlit
vefs í fljótu bragði séð.
Trú og heimspeki menning
Miklir viðaukar og breyting-
ar gera 2. útgáfu. verksins að
nýjum menntaviðburði, þegar
hálfnuð er 20. öldin. Um frum-
leik hugsunar í þeim viðaukum
getur lítt lesinn nemandi
Ágústs eins og ég var, naum-
ast dæmt, enda torvelt mörg-
um að úrskurða um þann þátt-
inn í sköpunarstarfi kenni-
föður sins. En traust þekking
og sami gagnvandaði hugsun-
arhátturinn einkennir viðbæt-
uma.r sem upphaflegu útgáf-
una og býr að
minnstu orðábréytingu, sem
prófessorinn hefur nú gert.
Engin fjarstæða. værj að
kalla. hið mikla. riíverk Ágústs
erfðaskrá , trúarbragðanna, svo
mörg sem koma við sögu og
eru flest gerð þar upp sem dán-
arbú, ef ekki þrotabú. Vegna
arþjóða endurfæðast í sífellu þess hve tiúhneigður þorri
af jarðneskri móður sinni,- manna er, vilja menn fá að
hinni vísindalegu þekkingu eðaj lesa milli línanna, hve mikil
þekkingarleit. Þetta vita allirj brögð séu að trúleysi
Tvær nýjar Gulai skáldsögur:
Ást barénsfns
um heimspekina, sem þykist
aldrei ofgóð til að endurfæðast
og læra nýtt. Og fá trúarbrögð
eru svo djöfullega forhert nú
á tímum, að kennimenn þeirra
geti þverskallazt kynslóð eftir
kynsióð gegn því að lieyra
vísindin flytja guðspjall: Yður
ber að endurfæðast til fyllstu
þekkingar og réttiætis, sem
unnt er að ná á jörð með
mennskum eiginleikum, og
fyrst að því búnu dugir yður
að boða oss réttlæti himnanna.
Hversu eingetin börn guðs
sem trúarbrögðin þykjast vera,
einkum þegar þau ætla syst-
kini sín lifandi að drepa, sýnir
saga 'mannsandans, að það er
jarðneska móðernið og upp-
•vaxtaráhrif, sem ráða. mestu
um það, hvemig þeir krógar
íulast.
Hamingjan forði mér frá
fleiri lítilmótlegum líkingum
um trúarbrögðin, sem mörg
eru eins og tíguleg skip, smið-
uð fyrir valdhafa þjóðanna og
þeirra boðbera til að fieyta
sér úr ólgusjó tímans, og eiga
Sum að geta veitt far öllum
auðsveipum fylgjendum, en
siglt í kaf sem flestar aðrar
trúarfleytur, sem á leið verða.
Til er möi'g vond trú, en
víðar misnotuð trú og höfð fyr
ir skálkaskjól arðráns og kúg-
unar. En þrátt fyrir allt verð-
ur að viðurkenna og' muna
hverja stund, að æðstu sýnir
mannsandans hafa birzt hon-i
um í trú í fyrstu, áður en:
gerlegt var að breyta þéim í
jarðneskan veruleik. Upp af
grunni vísinda og réttlætis á
jörð eiga framtíðartrúarbrögð
eftir að hefjast, meira og
minna frábrugðin þeim, sem nú
þekkjast bezt, og jafnan liáð
gagnrýni og frjóvgun hinnar
heimspekilegu hugsunar.
prófessorsins undir niðri. Frá
arsonar er betri en ekki til
glöggvunar og hliðsjónar, og
einkum er hún góður undir-
búningslestur til að geta kann-
að sem bezt á eftir þá hluti,
sem Á. H. B. fræðir okkur um
af margfalt meiri, nákvæmni.
Saga mannsandans eftir Á.
H. B. gegnir vel báðum hlut-
verkunum, að vera rökstudd-
asta sóknarskjaí á íslenzku
gegn kirkjukreddum og ýmsum
afturhaldsstefnum og námsbók
til nærri alhliða fræðslu um sið
baki hverri m enningarþróun.
Það eru hugsjónir frá síð-
ustu aldamótum, sem Á. H. B.
gerir að mælikvarða hverrar
menningar, og hann er ávallt
sjálfum sér samkvæmur og
hreinskilinn. Afstæðiskenning-
ar í mannfélagsmálum jafnt
og eðiisfræði hafa gert mörg
hugtök óvissari eða afsleppari
en þau voru á 19. öld, svo að
nú er títt að tala um hugsjónir
í kaidhæðni og spyrja: Hvað
er, sannleikur. Sálarlíf skylt
því er hann ekkert að segja i Pílatusi er líka algengara nú,
beint, en móta mun. fyrir því í hvort sem það kemur af stríðs-
Þetta er ágrip nokkurra
staðreynda, sem vita þarf til að
geta skilið, hvert stórvirki
Ágúst H. Bjarnason vann fyr-
ir þjóð sína, þegar liann samdi
á íslenzku sögu mannsandans
og birti hana í dögun 20. alday,
ritunum, að hann eigi fáorða
trúarjátningu í iíkum stíl og.
skáldið kvað:
Tiúðu á tvennt í heimi,
tign sem æðsta ber,
guð í alheims geimi,
guð í sjálfum þér.
I krafti trúarvissu sinnar
fellir prófessorinn maikvissa
dóma yfir óæðii trúarkenning-
um, utan og innan kristninnar,
einkum með stuðningi nýguð-
fræðinnar og annarrar sögulegr
ar gagnrýni. Eg man fyrir 30-
40 árum, hve rðk hans voru
ómótstæðileg, þótt íhaidsklær
gamailar kirkju berðust við
hann um sálir barna og ungl-
inga. Sá fræðilestur gleymist
mér aldrei. Ágúst hefur unnið
meira en nokkur maður arinar
til afkristnunar landsmönnum,
þótt segja megi, að síðar hefði
öll sú afkristnun komið án
hans. Þegar andatrúin var að
leggja undir sig landið, bland-
in graut úr guðspeki án grund-
vallarskilníngs á indversku
lífsviðhorfi, greiddi prófessor
Ágúst þeirri hjátrú allþung
högg,
inannsandans fær maður enn
nægilegt móteitur gegn ýms-
um tízkuhreýfingum trúar-
i bragðanna.
Auk hinnar róttæku meðferð
ar, sem trúarbrögðin fá, er
heimspekisagan merkilegastur
þáttur ritverksins. Það kemur
eigi minnst fram í 3. bd., sem
næst er væntanlegt, um Hellas.
Saga raunvísinda með tilheyr-
andi lýsingum framleiðslu-
hátta á hverjum tíma og þar
-með þjóðfélagsskipunar er svo
óendanlega stórt viðfangsefni,
að ekki er hægt að ætlast til,
að henni séu gerð full skil i yf-
irlitsriti sem þessu. Ekkert er
við því að gera, þótt mann
kynssagan sé hér eigi nema
losaralega rissuð. Menn geta
þá lesið fleiri heimildir.

BARONSINS
tímaspilling eða öðru, — sálar-
líf drambsamrar borgarastétt
ar, sem getur endað í sjálfs
morði eins og þessi rómverski
landstjóri, sem hafði ekki efni
á þvi að trúa á tilveru og mátt
sannleikans
Til þess að brúa hafíð frá
mcrgni þessarar aldar íram til
traustari siðmenningar og sann
leiks en við njótum þessi árin
kemur Saga mannsandans eftir
Á. H. B. út að nýju. Það er
okkur miklu ljósara nú en við
1. útgáfu hennar, hve slík brú-
argerð er nauðsynleg, — brú-
argerð á braut sannieikans.
Ekki verður öðru trúað en
menn vilji eignast þessa bók
óg sérhver Islendingur, sem
nokkra menntaþörf finnur
innra með sér, lesi hana spjald
anna milii.
Nú skal litið skjótlega yfir
efnisröð bindanna, sem út eru
komin, er hið fyrra algerlega
frumsamið nú. Það bindi, For
saga manns og menningar,
skiptist í fimm þætti, og eru
tveir hinir fyrstu um upptök
lífs og manna allt til steinaid
og við lestur Söguj ai^°ha- Samhengi týndra þátíð
armenninga og nútíðarlífs er
óljost, en þættirnir einkum
nauðsynlegir til að sanna, að
Gamansöiri, skemmtileg og
spennandi saga. um íturvax-
inn sænskan barón, gullfall-
ega danska greifadóttur og
margar aðrar eftirminnileg-
ar persónur. Og auðvitað er
hrekkjalómurinn Amor ekki
víðsfjarri, enda hrósar hann
sigri að lokum, og það ekki
aðeins á einum vígstöðvum,
heldur tvennum.
ÁST RARÓNSENS er góð
og kærboimin gjöf handa
öllu “urigu iólki.
f V.
Elsa er ung og glæsileg r ,
stúlka, en harmar brostnar
vönir um ást og hamingju.
Örlögin virðast þó ætla að
bæta fyrir þetta allt og upp-
fylla yonir, sem áður voru
að engu orðnar. En þá ger-
ast væntir atburðir, og Elsu
er Ijcst, að hamingjuna er
ékki að finna þar, sem hún
hafði áður vænzt hennar.
En „endirinn er góðúr“ og
lesendinn skilur við Elsu
ástfangna og hamingjusama.
ELSA er ákjósanlegasta
jólagjöfin handa ungu stúlk-
unum.
15 ára
alveg upp að nýju og eru rnerk
viðbót við þær fáu traustu
heimildir, sem við böfum á ís-
Jenzku um fortíð þeirra. þjóða,
Síðari helmingur þessa
þykka bindis er í mörguin þátt
um um fornar Vestur-Asíuþjóð
ir og Egypta. Sá hluti rits er
endurskoðaður vegna nýrrar
þekkingar 20. aldar, siðasti 14. des. vor® 15 ár K8in frá stofn
þáttur, Kiistindómurinn, felldur un Golfklúbbs Reykjavíkur, er
burt og geymdur seinni bindum, ' á- ar nefndist Goíffclúbbur Is-
en aukið inn þætti um Egypta lands. Forseti Islands, hr.
og miklum frásögnum um Mesó- i Sveinn Bjömsson var fyrsti
pótamíumenn og fleiri þjóðir | hvaíamaður að stofnun klúbbs-
fornaidar. I köflum, sem ekki
er nmbylt, eins og t. d. hinnrn
ýtarlega Gyðingaþætti, er hvar | Einarsson læknsr.
vetna lagfært orðalag og efni | _. ..... ......
, , ... . ! Fyrsm -golfleikarmr hofust a
og þekkingaratrioum skotio mn
in-. StofncnÆnr voru 57, og'
fyrsti fcrmaðor Gnnnlaugur
framför rnannkyns hefur fylgt (t d- um hina merku Enoks’
lífeðlislegum þróunarlögumj bók og bók Esra 1V- nátengd;'r
þótt ekki sé auðgert að finna: hristninni)).
hæfileikamun á nútiðarmönn- Bæði b5ndin eru PrTdd m-vnd
um'og forfeðrum þeirra í stein: um’ og sérstaklega er vandað
aldarlok. t5t rnyndanna, sem prentnðar
eru aftan. við Austurlönd.
turhlí
la
við Sund-
júlí 1937 var
Miðþáttur 1. bindis er um
upptök ritmáls og andlegrar
Hlaðbúð liefur
bækur út með
gefið þessar:
artuniBu
í, en í
lúbbsins á Bústaðahálsi
i notkun. Á liðnum 15
rrim. heíur klúbburinn dafnað
og eflzt með ári hverju. Völl-
urinn á Bústaðahálsi verið stór
lega endurbættur, klúbbhús
og golfkennslu verið hald-
ar;
mennlngar, ,n tv,ir hinir aií-j ....... . „ . . . . . . .
ustu um trúarbragðaþróuninaj *»». f» s0™r Þ“”; «*• heti ‘3 ”PP‘- i
Rin/ns t,, r , . ., í ur það fyrr komið í ljos um um ha:a venð 20-30 kappleik-
lengra líður á og höfundi gefst þetta unga utgafufynrtæki- að, ir a iemarmu. Meistarakeppm
tóm til að staldra við hvern engh'’ SCm bækUr lát& gera hér klúbbsins hófst 1935' Varð
hlut. Sérstaka athygli vekja
atriðin, sem hann drepur á úr
norrænni hjátrú eða ásatrú, en
hefðu rnátt vera miklu fleiri.
I 2. bindi, Austurlöndum, eru
fyrstu og lengstu þættirnir, umj
Mannkynssaga Ásgeirs Hjart- Kínverja og Indverja, samdirj
í á landi, eru vandari að virð- M
ÍIIUS
Andrósson fulltrúi
mgu smm.
Hafi Hlaðbúð og höfundur
mikla þökk og sæmd af ágætu
verki.
Björn Sögtússon.
fyrsti meistari klúbbsins’, en
núverandi meistari er Jakob
Haísteia framkvæmdastjóri.
Gísli Ólafsson læknir hefur oft-
'ast verið golfmeistari, eða 5
sinnuci alls.